Dünya Neolit Konqresi Azərbaycanın akademiklərini də gözləyir...

Faiq Ələkbərli: “Konqresdə dünyanın diqqətinə çatdırılmalıdır ki, Ermənistanın işğalı dövründə Xocalı-Gədəbəy mədəniyyəti erməni vandalizminə məruz qalıb”

Türkiyənin Cənub-Şərqi Anadolu əyaləti, dünyanın ən qədim Neolit bölgələri arasında olan Göbeklitepe və Karahantepe kimi əhəmiyyətli yerlərə ev sahibliyi edən Şanlıurfa bu il noyabrın 4-dən 8-dək Dünya Neolit Konqresinə ev sahibliyi etməyə hazırlaşır. 

Qlobal miqyasda ilk dəfə keçirilən Konqres 64-dən çox ölkədən və 487 qurumdan minə yaxın akademikin iştirak edəcəyi tədbir bütün dünyada Neolit mədəniyyətlərini anlamaq üçün yeni perspektivləri inkişaf etdirmək məqsədi daşıyır. Əhəmiyyətli tədbir ekspertlərə və tarix həvəskarlarına dövrün artan qlobal sosial mürəkkəbliyini işıqlandıraraq, müxtəlif bölgələr və dövrlər üzrə Neolit formasiyalarını müzakirə etmək üçün unikal platforma təqdim edəcək.

Neolit mədəniyyətlərinin yüksəlişi cəmiyyətin təkamülünə və əhalisinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərən bəşər tarixində ən mühüm hadisələrdən biridir. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi və Türkiyə Turizmi Tanıtım və İnkişaf Agentliyinin (TGA) birgə təşkilatçılığı ilə təşkil edilən Dünya Neolit Konqresi bu mədəniyyətlər haqqında hərtərəfli məlumat təqdim edərək, Neolit dövrü ilə bağlı nəzəriyyələri sorğulayacaq. Oturaq həyat tərzinə, sosial iyerarxiyalara, şəxsiyyətlərə, inanclara və ətraf mühitin təsirinə, eləcə də bioarxeologiya, tanışlıq metodları, fiziki antropologiya və geoarxeologiya kimi tədqiqatlara xüsusi diqqət yetirilir. Tədbirin uzunmüddətli perspektivdə dünya miqyasında Neolit tədqiqatlarına rəhbərlik edəcəyi gözlənilir.

Neolit dövrünə aid abidələrimizin Türkiyədə keçiriləcək o konfransda təqdimatı çox maraqlı və vacibdir. Azərbaycanda da Neolit dövrü irsi, abidələri az deyil. Bu mədəniyyət ölkəmizin az qala hər yerində mövcuddur. Belə bir tədbirdən AMEA-nın Arxeologiya və Antropologiya  İnstitutunun xəbəri var, ya yoxdu? 

Azərbaycanın bu konqresdə iştirakı hansı səviyyədə olacaq? Azərbaycan dünya Neolit konqresinə nə ilə çıxacaq, nəyi çıxaracaq? Orada bizim hansı arxeoloji abidələrimiz müzakirəyə çıxarıla bilər? Azərbaycan alimləri orada ən çox hansı məsələni aktuallaşdıra bilər, yaxud aktuallaşdırmalıdır?

“...Bizim alimlər, arxeoloqlar orada çox ciddi məsələlər qaldıra bilərlər”

Mövzu ilə əlaqədar AMEA-nın Arxeogiya və Antropologiya İnstitutuna yazılı sorğu göndərsək də, təəssüf ki, suallarımıza cavab verilmədi. Hər halda, yazı çapa hazırlanana qədər aidiyyəti elmi-tədqiqat institutundan hər hansı bir məlumat əldə edə bilmədik. 

AMEA-nın Fəlsəfə və Sosiologiya İnstitutunun “Türk xalqlarının fəlsəfi fikir tarixi və müasir fəlsəfəsi şöbəsinin müdiri, fəlsəfə doktoru Faiq Ələkbərli “Bakı-Xəbər”ə bildirdi ki, belə bir konqresə Azərbaycan tarixçi və arxeoloqlarının dəvət edilməsi çox müsbət olardı. F.Ələkbərli hesab edir ki, bu tədbir bizim üçün böyük bir tribunadır və bir çox məsələləri orda gündəmə gətirə bilərik.   

F.Ələkbərli vurğuladı ki, Azərbaycanda neolit dövrü abidələrin sayı kifayət qədərdir. “Bildiyimiz kimi, illər əvvəl Tovuz rayonu  ərazisində Göytəpə abidəsi aşkarlandı və bu abidə neolit dövrü abidələrindən biridir.    Gən­cə-Qa­zax böl­gə­sin­də ən iri ar­xe­o­lo­ji abi­dələrdən biri olan Göy­tə­pə qə­dim ya­şa­yış ye­ri (ne­o­lit kən­di) Kür ça­yı­nın sağ sa­hi­li­nin or­ta axa­rın­da, To­vuz şə­hə­rin­dən 10 km şərq tə­rəf­də yer­lə­şir.

Təd­qi­qat­çı­la­rın yazıqlarına istinadən deyə bilərik ki,  ne­o­lit döv­rü­nə aid olan Göy­tə­pə qə­dim ya­şa­yış yeri di­gər ne­o­lit döv­rü­nə aid tə­pə­lə­rin (Ha­cı­əl­ləh­man­lı, Hü­seynqu­lu, Qar­ğa­lar­tə­pə, Töy­rə­tə­pə) əha­tə­sin­də olub, bugü­nü­mü­zə­dək ən yax­şı və­ziy­yət­də qal­mış abi­də­lər­dən bi­ri­dir. Bundan başqa, Ağstafa rayonu ərazisindəki Neolit dövrünə (e.ə. VI minillik) aid Çağrıtəpə yaşayış yeri də diqqəti çəkir. Səhv etmiriksə, 2020-ci ildən başlayaraq həmin abidədə  genişmiqyaslı arxeoloji qazıntı işləri aparılıb. Hələ 2013-cü ildə bu ekspedisiyanın abidədə apardığı ilk qazıntı işləri ilə yaşayış yerinin Neolit dövrünə, Şomutəpə arxeoloji mədəniyyətinə aid olduğu müəyyən edilib. I Kültəpə abidəsi Naxçıvan Muxtar Respublikasında aşkar olunan ən qədim yaşayış məskənlərindəndir. Biz bura daha neçə-neçə abidənin adını daxil edə bilərik ki, qədim çağlardan indiyə qədər öz mövcudluğunu qoruyub”.

F.Ələkbərli hesab edir ki, bu tədbirdə, şübhəsiz, arxeoliqlarımız çox fəal olmalıdı. “Bu barədə Neolit dövrünü araşdıran, o dövrün mədəniyyətini, tarixini bilən tarixçi və arxeoloqlar daha dəqiq məlumat verə bilərlər. Neolit mədəniyyəti Azərbaycanda mövcuddur. Türkiyədəki, Anadoludakı kimi

Azərbaycanda da geniş yayılıb. Azərbaycan deyəndə, təbii ki, yalnız indiki Azərbaycan Respublikasının ərazisini deyil, bütöv Azərbaycanı nəzərdə tuturam. Neolit mədəniyyəti ilə bağlı Türkiyənin Şanlıurfa şəhərində keçiriləcək bu konqresdə Azərbaycandan da tarixçi və arxeoloqların iştirak edəcəyinə ümid edirik. Həm Şimali, həm Cənubi, həm Qərbi Azərbaycanda Neolit dövrü abidələrimiz var, o dövrə aid şəhər, yaşayış düşərgələrinin qalıqları mövcuddur. Təkcə Göytəpə Neolit dövrü abidəsini göstərmək kifayət edər ki, bizim ölkəmizdəki Neolit mədəniyyəti barədə təsəvvür olsun. Göytəpə özündə tam şəkildə Neolit mədəniyyətini ehtiva edən bir abidədir. Güney Azərbaycanda da belə abidələr var. Urmiya ətrafında  olan bir çox abidələr bu dövrə aiddir. Şimali Azərbaycanda, Qərbi Azərbaycanda və Güney Azərbaycanda belə abidələr bizim tariximizin, xalqımızın məskunlaşma mədəniyyətinin qədim olduğunu göstərir”. 

F.Ələkbərli qeyd etdi ki, ən qədim dövrü əhatə edən Xocalı-Gədəbəy mədəniyyəti də bura aiddir. O vurğuladı ki, Şərqi Anadoluda da Neolit dövrü mədəniyyət abidələri aşkar olunub. Bunlar ən qədim yaşayış məskənləridi. “Azərbaycanda da bu tarixi dövrə aid çox dəyərli abidələr mövcud olduğu üçün bizim alimlər, arxeoloqlar orada çox ciddi məsələlər qaldıra bilərlər. Azərbaycan burda çox yüksək səviyyədə iştirak etməlidir. Çünki bizim aktiv iştirakımız çox vacibdir. Xüsusən də torpaqlarımız işğaldan azad edildikdən sonra bizim alimlər üçün belə tribunalar çox vacibdir. 

Bu konfrans bizə imkan verir ki, Neolit dövrü mədəniyyətinin qarşılıqlı şəkildə öyrənilməsi barədə razılığa gəlinsin.  Çünki Şərqi Anadolu və Azərbaycan mədəniyyəti əksər hallarda səsləşir. Xocalı-Gədəbəy mədəniyyəti, Göytəpə mədəniyyəti Neolotin örnəkləridir. Göytəpə Neolit kəndi, Xocalı-Gədəbəy mədəniyyətindən danarkən vurğulamalıyqı ki, buradan Neolit dövründə yaşayan insanlara aid əmək alətləri də tapılmışdır. Yəni Xocalı-Gədəbəy mədəniyyəti çox qədim və dərindir. 

Konqresdə dünyanın diqqətinə çatdırılmalıdır ki, Ermənistanın işğalı dövründə Xocalı-Gədəbəy mədəniyyəti erməni vandalizminə məruz qalıb. Bilirsiz ki, ermənilər Qafqaz Albaniyasının bütün dəyərlərinə, o cümlədən də Xocalı-Gədəbəy mədəniyyətinə iddia edir. Bizim arxeoloqlar o konqresdə  Xocalı-Gədəbəy mədəniyyəti barədə geniş danışmalıdır. Bu tədbir bizə imkan verir ki, biz özümüzün Neolit dövrü abidələrimizi yüksək səviyyədə təqdim edək. Həm də Türkiyə və başqa türk respublikalarının alimlərini, arxeoloqlarını birgə tədqiqatlara cəlb edək”-deyə F.Ələkbərli vurğuladı.

İradə SARIYEVA