Milli-mənəvi ruhlu gənclər Azərbaycana daha uğurlu perspektivlər vəd edir
Gənc nəslin mənəvi-əxlaqi tərbiyəsi bu gün həyatın özünün təhsil sistemində prioritet kimi qarşımıza qoyduğu istiqamətdir. Məlumdur ki, təhsilin ali məqsədi yüksək mənəviyyatlı, yaradıcılıq cəhətdən inkişaf etmiş və səriştəli, Vətənin taleyini öz taleyi olaraq qəbul edən, ölkəsinin bu günü və gələcəyi üçün məsuliyyət dərk edən vətəndaş yetişdirməkdir.
Bu baxımdan bədən tərbiyəsi sistemində gənclərin əxlaqi tərbiyəsi məsələləri xüsusi yer tutur və bu gün hər zamankından daha çox aktualdır. Çünki cəmiyyətimizin savadlı, yüksək əxlaqlı, həm də fiziki cəhətdən inkişaf etmiş sağlam insanlara ehtiyacı var.
Gənclərin mənəvi-əxlaqi tərbiyəsi bütün cəmiyyətin daşıdığı mühüm vəzifədir
Bədən tərbiyəsi və idman məşğul olanların şəxsiyyətinin inkişafına töhfə verdiyinə görə onlar vasitəsilə vətəndaş tərbiyəsi təhsil sahəsində dövlət siyasətinin ən mühüm istiqamətlərindən biri kimi qəbul edilir. Müasir dövrdə gənclərdə Vətənə, xalqına və dilinə, mənəvi-mədəni dəyərlərinə nəcib münasibət, onlarda bütün xalqlara hörmət aşılamaq son dərəcə vacibdir.
Ölkəmizin xalqlarının milli mədəniyyətlərinin müxtəlifliyini və vəhdətini nəzərə alaraq, təhsil prosesində gənclərdə tolerantlıq, millətlərarası və konfessiyalararası dialoq qabiliyyəti, digər ölkələrin mədəniyyətləri ilə tanışlıq formalaşdırmaq lazımdır. Bu məsələdə dini mədəniyyətlər və dünyəvi etika ilə bağlı sahə də mühüm yer tutur. Və burada təlimçi-müəllimin vəzifələri uşaq və gəncləri digər xalqların mədəni və dini adət-ənənələrinə hörmət əsasında şüurlu əxlaqi davranışa, başqa mədəniyyətlərin və dünyagörüşlərinin nümayəndələri ilə dialoqa həvəsləndirməkdən ibarətdir. Gənc nəslin cəmiyyətimizin dirçəlişi və inkişafı potensialı kimi formalaşmasının strateji ideyası mənəviyyat, vətənpərvərlik və vətəndaşlıq kimi prinsiplərə əsaslanmalıdır. Mənəvi və fiziki cəhətdən inkişaf etmiş insan milli xarakter daşıyan, tapşırılan işə, başqa insanların taleyinə, xalqının gələcəyinə cavabdeh olan şəxsdir. Bu, dünya mədəniyyətinin humanist dəyərlərinə, başqa xalqların mədəniyyətinə bələd olan, lakin hər şeydən əvvəl öz mədəniyyətini, mənşəyini, ana dilini bilən insandır. Buna görə də gənclərin mənəvi-əxlaqi tərbiyəsi, onların müstəqil həyata hazırlanması təkcə dövlətin deyil, bütün cəmiyyətin həll etməli olduğu ən mühüm vəzifədir. Əxlaq tərbiyəsi mürəkkəb multifaktorial prosesdir. Şəxsiyyətin mənəvi formalaşmasına ailə, məktəb, insanın təhsil və peşə fəaliyyətində bağlı olduğu müxtəlif qruplar, çox vaxt sərf etdiyi idman mühiti təsir göstərir. Əxlaq tərbiyəsi prosesinin strukturu onun əsas vəzifələri ilə müəyyən edilir və mənəvi şüurun, əxlaqi hisslərin, davranışın və şəxsiyyətin iradi xüsusiyyətlərinin formalaşmasını əhatə edir. Mənəvi şüurun formalaşması, yəni əxlaqi ideyalar, anlayışlar, baxışlar, mühakimələr, qiymətləndirmələr, sonra isə əxlaqi inanclar şagirdlərdə nəyin əxlaqi, nəyin əxlaqsız olduğunu düzgün başa düşmək tərbiyəsi ilə bağlıdır. Mənəvi şüurun formalaşmasına rəhbərlik etmək şagirdləri ümumi etika bilikləri ilə, idman təcrübəsində isə əlavə olaraq idman etikası bilikləri ilə silahlandırmaq deməkdir. Əxlaqın mahiyyətini, norma və prinsiplərini dərk etmək əxlaqi mühakimələrin inkişafına kömək edir, onun köməyi ilə insanlar həm özlərinin, həm də başqalarının hərəkətlərini qiymətləndirirlər. İctimai əxlaq normalarının ədalətinə və həqiqətinə dərindən arxayın olan, onların zəruriliyini dərk edən və onlara əməl edən şəxs mənəvi cəhətdən özünə əmindir. Əxlaq normalarını bilmək və başa düşmək öz-özündə güclü inam yarada bilməz, lakin onun formalaşması üçün zəruri şərtdir, xüsusən də müəllimin şəxsi nümunəsi, onun mənəvi inamı və dünyagörüşü ilə dəstəklənirsə nəticə yüksək olur. Əxlaqi biliklər həyat təcrübəsində tətbiq olunduqda, yaşandıqda, hiss olunduqda və dərindən dərk olunduqda inama çevrilir.
İdman etikası ictimai əxlaq prinsipləri ilə ayrılmaz şəkildə bağlıdır
Təcrübə göstərir ki, mənəvi hisslərin formalaşması insanın reallığa, davranışına münasibətini yaşaması prosesidir. Onlar həm də mənəvi şüurun tərkib hissəsidir. Şəxsiyyətin əxlaqi şüurunda bu hisslər əxlaqi anlayışlarla üzvi vəhdətdədir. Əxlaqi bilik və hisslər fərdin əxlaqi inanclarının əsasını təşkil edir. Öz növbəsində, əxlaqi inanclar, sanki, əxlaqi ideallarla işıqlanır. Onlar əsasən insanın mənəvi xarakterini müəyyən edir.
Mənəvi hisslərin tərbiyəsi mürəkkəb pedaqoji vəzifədir. Onu həll etmək üçün şagirdlərin reallığa, insanlara, onların davranışlarına emosional münasibətini doğuran psixoloji vəziyyətlər yaratmaq lazımdır. İdman təcrübəsi rəqiblə tək döyüşdə və kollektiv hərəkətlərdə emosiyaların yarandığı belə vəziyyətlərlə zəngindir. İdmançılarda vətənpərvərlik, kollektivizm, idman şərəfi, idman borcu və kollektiv, komanda qarşısında məsuliyyət hissi aşılamaq çox mühüm vəzifədir. Əxlaqi davranışın tərbiyəsi əxlaqi hərəkətlərin və vərdişlərin formalaşmasıdır. Əxlaqi hərəkətləri oyatmaq üçün müvafiq şərait yaratmaq, şagirdlərin həyat və fəaliyyətini müəyyən şəkildə təşkil etmək lazımdır. Bu, böyük pedaqoji məharət, əzm və səbr tələb edən işdir. Bəzi hallarda, müxtəlif fəaliyyət növləri ilə məşğul olan zaman, hansı hərəkətlərlə əldə olunmasından asılı olmayaraq, şagird yalnız onun nəticəsi üçün səy göstərə bilər. Digərlərində, əksinə, onun nəticələrindən asılı olmayaraq məmnunluq tapdığı fəaliyyətin özünə istək var. Fəaliyyətin həvəsləndirilməsində ictimai qiymət almaq istəyi mühüm rol oynayır. Yüksək mənəvi motivlərin formalaşdırılması idman fəaliyyətində tərbiyənin ən mühüm vəzifəsidir. Mənəvi motivlər, sanki, insanın şüurdan fəaliyyətə keçdiyi, bilik və inanclarını hərəkətlərdə təcəssüm etdirdiyi bir körpüdür. Mənəvi motivlər əxlaqi şüurun fəaliyyətini, onun davranış yönümünü xarakterizə edir. Mənəvi motiv insanı əxlaqi tələbləri, mövcud vəziyyəti, onun imkanlarını və əməlin özünün nəticələrini aktiv şəkildə qiymətləndirməyə yönəldir. Pedaqoji prosesdə davranışın sosial əhəmiyyətli motivlərini, idman fəaliyyətində uğur qazanmaq istəyini təkcə özü üçün deyil, həm də komandanın şərəfini qorumaq üçün formalaşdırmaq çox vacibdir. İnsanların konkret hərəkətləri cəmiyyətdən təcrid olunmur. Onların əsasında cəmiyyətin ideologiyası, dünyagörüşü, əxlaqı, adət-ənənələri dayanır. İnsanların, o cümlədən idmançıların iradi xassələri yüksək ideologiya və mənəviyyat əsasında formalaşır. İdman fəaliyyətində təzahürü mütləq zəruri olan mənəvi yönümlü iradi keyfiyyətlərin formalaşdırılması idman hazırlığının ən mühüm vəzifələrindən biridir. İdman etikası ictimai əxlaq prinsipləri ilə ayrılmaz şəkildə bağlıdır və onlar tərəfindən müəyyən edilir. Ümumilikdə ictimai əxlaq kimi, idman etikası da öz mənəvi tərəqqisi zamanı bəşəriyyət tərəfindən hazırlanmış ən yaxşı universal əxlaq normalarını mənimsəyib. İdman etikası peşə etikasının bir forması kimi ictimai əxlaq normalarının özünəməxsus ifadəsidir. Amma nəzərə alınmalıdır ki, idman etikası sosial etikanın ümumi qanunlarına əsaslanan konkret nəzəri təlim kimi inkişaf edən ümumi əxlaqi anlayışlar və qaydalar dairəsidir. Müasir idman idmançının texniki, taktiki, mənəvi və iradi hazırlığına yüksək tələblər qoyur. İdman etikası idmançıdan məşq zamanı tam səy göstərməyi, peşəkar fəaliyyətinə və təhsilinə ciddi yanaşmağı tələb edir. Bütün bunlar Azərbaycanda dövlət siyasətinin mühüm parametrləri kimi mütləq nəzərə alınır. Bu fonda o da dəqiq məlumdur ki, milli-mənəvi dəyərlər əsasında tərbiyə olunan gənclər Azərbaycana daha uğurlu perspektivlər vəd edir.
Samirə SƏFƏROVA
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
