Mədəniyyət fenomeni cəmiyyətin tərəqqisində mühüm faktordur
Mədəni və asudə vaxt proqramları fenomeni cəmiyyətin sosial-mədəni məkanında fəaliyyət göstərən, bu mühiti tamamlayan və inkişaf etdirən, sosial-kommunikativ prosesləri genişləndirən ənənəvi və innovativ mədəniyyət formalarının artan rolu, əhəmiyyəti ilə bağlıdır.
Bunlar cəmiyyətdə mənəvi fonun və atmosferin dərinləşməsi, mənəvi-mədəni mənşəli mental dəyər mənalarının ötürülməsinə yönəldilir. Mədəni və asudə vaxt proqramı sosial-mədəni fəaliyyətin ən geniş yayılmış formalarından biridir. Onun fəaliyyət dairəsi olduqca genişdir.
Mədəni və asudə vaxt fəaliyyətlərinin interaktiv xarakteri
Mədəniyyət və istirahət proqramı, ilk növbədə, ənənəvi mədəniyyət müəssisələrinin - klubların, mədəniyyət evlərinin və saraylarının, uşaqların və böyüklərin yaradıcı inkişafı üçün mədəniyyət və istirahət mərkəzlərinin, istirahət parklarının, müvafiq müəssisələrin fəaliyyətinin ən mühüm nəticəsidir. Bura tarixi komplekslər, ixtisaslaşmış mədəniyyət müəssisələri də daxildir.
Bundan əlavə, mədəni-istirahət proqramı turizm və reklam fəaliyyətində, ümumi və əlavə təhsil mühitində təcəssüm olunur və bir qayda olaraq, mədəniyyət proqramları simpoziumlar, festivallar, forumlar, müsabiqələr zamanı bir-birini tamamlayan mədəni funksiya kimi çıxış edir. Müxtəlif proqramların funksional yönümlü olması hım də medianın peşəkar fəaliyyətinin nəticəsidir. Əhaliyə istirahət və əyləncənin təşkili, müxtəlif korporativ proqramlar üzrə xidmət göstərən çoxsaylı ticarət strukturlarının fəaliyyətini diqqətdən kənarda qoya bilmərik. Mədəni-istirahət proqramı mühüm sosial-mədəni forma kimi bütün xüsusiyyətlərə malikdir. Bunlar cəmiyyətin sosial əhəmiyyətli ideyalar ətrafında konsolidasiyasına və birləşməsinə töhfə verən dəyər və semantik ideoloji istiqamətlərin ötürülməsi aləti kimi də çəxış edir. Bura aşağıdakı funksiyalar da əlav oluna bilər; fərdin azad demokratik ünsiyyət və yaradıcı özünüifadə ehtiyaclarının ödənilməsi forması; xalq ənənəvi mədəniyyətinin əsaslarının dirçəldilməsi, qorunub saxlanılması və ötürülməsi; sosial əhəmiyyətli hadisələrin - beynəlxalq, dövlət, regional və digər miqyaslı tədbirlərin aktuallaşdırılması metodu; əhalinin istirahətinin və əyləncəsinin təşkili forması. Mədəniyyət və istirahət proqramlarının göstərilən funksiyaları üzərində bir qədər ətraflı dayanmaq lazımdır. Dəyər və semantik dünyagörüşünü mədəni-istirahət proqramının mühüm funksiyalarından biri kimi nəzərə almaq mütləqdir. Məlumdur ki, mədəni mənalar reallığın mənimsənilməsi və ətraf mühitlə ünsiyyət prosesində fərdlər və qruplar tərəfindən formalaşır. Burada simvolik vasitə qavramaq və anlamaq üçün əlçatan olan müəyyən bir mədəniyyət növünün spesifik dilidir. Təbii ki, cəmiyyət həyat prosesində təkcə maddi əhəmiyyət kəsb edən məhsullar yaratmadı, həm də mənəvi məzmunlu mədəni məhsullar, ilk növbədə, insanları birləşdirən birləşdirici amil kimi çıxış edən ideyalar inkişaf etdirdi. Bu prosesdə asudə vaxtın kütləvi formaları mühüm rol oynayıb. Qədim dünyanın asudə vaxt mədəniyyətində yaranan kütləvi bayramlar bütün fəaliyyət tarixi boyu məzmunu sosial əhəmiyyətli ideyalardan ibarət olan mənəvi ənənələrin yaranması, formalaşması və istehsalı vasitəsi kimi xidmət edib. Onların həyata keçirilməsi və ictimai şüurda möhkəmlənməsi bu yolla baş verir. Bu funksiya bizim dövrümüzdə də öz aktuallığını itirməyib. Burada ünsiyyət mühüm rol oynayır. O da bəllidir ki, ünsiyyət insan həyatının universal vasitəsi, onların cəmiyyət, qruplar və fərdlərlə qarşılıqlı əlaqəsidir. Ünsiyyət, bir qayda olaraq, qarşılıqlı əlaqənin müxtəlif formalarının - iqtisadi, siyasi, peşəkar və sənaye, ailə, dostluq, asudə vaxtların spesifik şərtlərində spesifik xüsusiyyətlər əldə edir. Ünsiyyət fonunda şəxsiyyətin mənəvi və yaradıcı zənginləşməsi qədim antik dövrün mədəni formalarının, müxtəlif etnik qrupların bütpərəst mədəniyyətinin arxetiplərində yerləşmiş mədəni-istirahət proqramının genetik mülkiyyətidir. İnternetin inkişafı və yeni ünsiyyət formasının - virtualın meydana çıxması ilə yanaşı, birbaşa şəxsiyyətlərarası təmaslara ehtiyac azalmır, yenilənir və emosional ehtiyaca əsaslanan yeni məzmun alır. Bu, mədəni-istirahət fəaliyyəti, bədii təşkil olunmuş kütləvi və qrup fəaliyyət formaları şəraitində yaranan sosial təmasdır. Mədəni və asudə vaxt fəaliyyətlərinin interaktiv xarakteri və onun ən mühüm komponenti mədəni və asudə vaxt proqramının haqlı olaraq genetik mülkiyyət sayıla bilər.
Xalq ənənələri yenə sosial məzmunu ilə seçilir
Mədəni-istirahət proqramlarının yaradılması xalq yaradıcılığı ənənələrinin əsas təməllərinə söykənmədən mümkün deyil. Folklor proqramlarının özünün təşkili ilə yanaşı, müxtəlif digər, o cümlədən dünyəvi səviyyədə verilişlərin məzmununa birbaşa və ya dolayısı ilə xalq adət-ənənələrinin elementləri daxil edilir. Tamaşaçıların ehtiyacları, həyati maraqları, bədii-estetik tələbləri nəzərə alınarsa, xalq adət-ənənələri, folklor tarixi hadisələrin, məişətin, adətlərin “dirçəldilməsi” üçün ciddi əsas ola bilər.
Xalq ənənələri həmişə sosial əhəmiyyətli məzmunu ilə seçilib. Vətənpərvərlik motivləri hər bir ifadə formasında - mahnılarda, rəqslərdə, rituallarda, mərasimlərdə özünü göstərir. Xalq tarixi sosial-mədəni proseslərin nəticəsi xalq pedaqogikasıdır ki, onun məzmununu xalq müdrikliyi, insan varlığının dünyagörüşü idealları, insan davranışının etik normaları, insanın gündəlik həyatının, onun əmək və bayram istirahətinin poetikası təşkil edir. Amma mədəni-istirahət fəaliyyətinin və mədəni-istirahət proqramlarının yaradılması texnologiyasının əsası olaraq qalır. Düzdür, rəsmi bayramların və digər müxtəlif sosial əhəmiyyətli tədbirlərin təşkili dövlətin və vətəndaş cəmiyyətinin ən mühüm vəzifəsidir. Əhəmiyyətli ənənələrin cəmiyyətin şüurunda möhkəmlənməsi, onların genetik davamlılığının təmin edilməsi, onların sosial yönümlü ictimai rəy, vətəndaş özünüdərk, sosial-mədəni davranış və ünsiyyət bacarıqları əsasında formalaşması, tarixi yaddaşın qorunması burada çox mhümdür. Bu məqsədlə maarifçilik əhəmiyyətli kütləvi xarakter daşıyan proqramların hazırlanmasına daim xüsusi ehtiyac var. Bu isə o deməkdir ki, elmi-kütləvi, mədəni-maarif, təhsil proqamları və onların inkişaf etdirilməsinə ayrılan diqqət hər zaman artırılmalıdır. Dünyanın dinamik inkişafı ilə ayaqlaşmaq gərəkir və deməli, elmi-kütləvi, mədəni-maarif, təhsil proqamları bu zamana qədər olduğu kimi, hər an diqqətdə saxlanılmalıdır.
Samirə SƏFƏROVA
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
