Azərbaycan İran üzərindən Fars körfəzinə əlverişli çıxış əldə edəcək...
Azərbaycanın yürütdüyü rasional siyasət ölkəmizin qonşu dövlətlərlə də münasibətlərinin ən yüksək səviyyədə bərqərar olmasına gətirib çıxarıb. Təbii ki, hələlik Ermənistan burada istisnadır. Zaman-zaman qonşu ölkələrlə hansısa anlaşılmazın aradan qaldırlması məqsədilə də rəsmi Bakı tərəfindən müvafiq addımlar atılıb və bunun da müsbət nəticələrini tərəflər hamısı hiss edib.
Deyilənlərə konkret nümunə qismində İranı göstərmək olar. İranla nalaşılmazlıqların dialoq yolu ilə aradan qaldırlması üçün ölkəmiz daim müvafiq fəaliyyət həyata keçirib. Elə bunun nəticəsidir ki, ikitərəfli münasibətlərdə böhranlə məqamlar aradan qalxıb. “Qız Qalası” hidroqovşağının açılışı və “Xudafərin” hidroqovşağının istismara verilməsi mərasimində çıxışı zamanı bu xüsusda prezident İlham Əliyev qeyd edib: “Bu gün İran-Azərbaycan dostluğunun nə qədər möhkəm olmasını bütün dünya görür. Bu dostluğun dərin kökləri, dərin tarixi var. Əsrlər boyu İran və Azərbaycan xalqları bir yerdə yaşayıb-yaratmışlar və bu gün bu möhkəm zəmin üzərində qurulan dövlətlərarası münasibətlər, hesab edirəm ki, ən yüksək səviyyəyə qalxıb”. Dövlət başçısının mərasimdə toxunduğu mühüm məqamlardan biri də nəqliyyat layihələri ilə bağlı olub: “Bizi birləşdirən layihələrin arasında təbii ki, nəqliyyat layihələri xüsusi rol oynayır. Bu gün nəinki ölkələrimiz üçün, daha geniş coğrafiya üçün böyük əhəmiyyət daşıyan Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizinin yaradılması ilə əlaqədar birgə səylər göstərilib. Bu günə qədər göstərilən səylər artıq real layihələrə çevrilib. Bundan sonra həm İran ərazisində, həm Azərbaycan ərazisində müasir dəmir yolu infrastrukturunun yaradılması və modernləşdirilməsi Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizini dünyanın ən önəmli nəqliyyat damarına çevirəcəkdir... Eyni zamanda, Ağbənd istiqamətində yeni avtomobil körpüsü tikilir. Bu körpü tikiləndən sonra o da Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizinin bir hissəsi olacaq. Bu körpü təkcə Azərbaycanın əsas hissəsini onun ayrılmaz hissəsi olan Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə birləşdirən körpü deyil, bu, beynəlxalq nəqliyyat dəhlizinin bir parçasıdır. Qeyd etdiyim kimi, həm Şimal-Cənub, eyni zamanda, Şərq-Qərb nəqliyyat dəhlizlərinin bir hissəsi olacaq”. Bütün bunlar bir daha təsdiq edir ki, ikitərəfli münasibətlərdə narahatlıq doğuran məqamlar aradan qalxıb və daha çox əməkdaşlıq prioritetdir. Aparılan hesablamalar göstərir ki, Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizinin yükdaşıma imkanı 100 milyon tona qədər arta bilər. Yaxın perspektivdə dəhlizlə yükdaşıma 7 milyon tondan 15 milyon tona çatacaq. Gələcəkdə isə bu, mərhələli şəklidə tədricən artacaq. Şimal-Cənub dəhlizinin 162 kilometrlik Rəşt-Astara hissəsinin İranla birlikdə inşası davam edir. Bu layihəni 2027-2028-ci ildə yekunlaşdırmaq planlaşdırılır. Azərbaycan marşrutun öz ərazisindən keçən hissəsini yaxşılaşdırır ki, bu da ildə ilk mərhələdə 7 milyon ton yük daşınmasına imkan verir.
Ekspertlər qeyd edir ki, bu gün mövcud ənənəvi nəqliyyat marşurutlarında Rusiya-Ukrayna müharibəsi, tətbiq olunmuş sanksiyalar üzündən məhdudiyyətlər yaranıb. Məhz buna görə də Asiyada və Avropada yerləşən dövlətlər iqtisadi əməkdaşlığın səmərəli davam etdirilməsi üçün yeni ixrac-idxal marşrutlarını araşdırır və istifadə etməyə çalışırlar. Bu baxımdan Hindistan da İranla Çabahar dəniz limanının idaərəçiliyini öz üzərinə götürməklə Rusiyaya, o cümlədən Qərbi və Şimali Avropa ölkələrinə yüklərin daşınmasını həyata keçirmək istəyir. Azərbaycan, Rusiya və İranın birgə reallaşdırdığı Cənub-Şimal nəqliyyat dəhlizi Fars körfəzinə qədər dəmir yolunun uzanmasına gətirib çıxardır. Məhz Hindistandan gələn yüklərin Cənub-Şimal nəqliyyat dəhlizi vasitəsilə Azərbaycan üzərindən Rusiyaya və Avropa ölkələrinə qədər daşınması imkanı yaranır. Bu kontekstdə Şimal-Cənub dəhlizi boyu son illər yüklərin artım dinamikasının və marağın artması müşahidə olunur. Bunu nəzərə alaraq, dövlət tərəfindən silsilə layihələr həyata keçirilir. Bunlardan biri də Astara terminalının yenidən qurulmasıdır. Yüklərin artması bu işləri labüd edib. Bu terminalda görülən yenidənqurma işləri cənub istiqamətindən gələn yük axınının tələbə uyğun təşkili yönündə verilmiş qərar idi. 2017-ci ilə qədər Azərbaycan tərəfi İran Astarasında 35 hektar ərazini 25 illik icarəyə götürüb terminal tikmişdi. Azərbaycan Astarasında olan terminalda yenidənqurma işləri də əlavə yük qəbulu imkanı yaradacaq. Astara terminalı illik 1 milyon ton yük əməliyyatının aparılmasını mümkün edir, layihənin sonunda isə bu rəqəm növbəli iş rejimi ilə 4 milyon tona qədər olması gözlənilir. Terminalın əsas üstünlüklərindən biri də qəbul edilmiş yüklərin daşınması və yenidən yüklənməsi üçün yük sahibləri üçün güzəştli tariflərdən istifadə edilməsidir. İlkin hesablamalara görə, Astara terminalının istifadəyə verilməsi bu ilin sonunadək Şimal-Cənub marşrutu üzrə tranzit yükdaşımalarını 10-15% artırmağa imkan verəcək. İran ərazisindəki Astara-Rəşt dəmir yolu xəttinin istifadəyə verilməsindən sonra hər iki Astara Terminalı vasitəsilə qəbul edilən tranzit yüklərin əhəmiyyətli dərəcədə artacağı gözlənilir. Dövlət başçısının bəhs etdiyi Ağbənd yolu regionları birləşdirən əsas nəqliyyat-tranzit yollardan biri olacaq. Bu, İran vasitəsilə Fars körfəzinə yüklərin çıxarılmasına imkan yaradacaq. Xatırladaq ki, işğaldan azad edilən ərazilərdə dəmir yolu infrastrukturunun yenidən qurulmasına və təzə xətlərin çəkilməsinə start verilib. Bərdə-Ağdam, Horadiz-Ağbənd dəmir yolu xətlərinin yenidən qurulması və Füzuli-Şuşa təzə dəmir yolu xəttinin inşası istiqamətində işlər bunun təsdiqidir. Horadiz-Ağbənd dəmir yolu xəttinin uzunluğu 110,4 kilometrdir. Qeyd edək ki, bu xətlərin çəkilməsi Zəngəzur dəhlizinin fəaliyyətə başlaması üçün ilkin şərtdir. Bununla yanaşı. İranın yol və şəhərsalma nazirinin müavini Xeyrulla Xademi isə qeyd edir ki, İran ilə Azərbaycan arasındakı Astaraçay üzərində salınan yeni körpü MDB və Şərqi Avropa ölkələrinin Fars körfəzi və Oman dənizinə çıxışını təmin edəcək. O bildirib ki, 138 kilometrlik Qəzvin-Rəşt avtomobil yolunda işlərin 95 faizi yerinə yetirilib: “Yolun tamamlanması üçün qalan 8,2 kilometrlik məsafədə isə tikinti işləri davam edir. Bu yol İranın mərkəzi və cənub regionları ilə Azərbaycan və Rusiyanın regionları arasındakı ticarət əlaqələrini genişləndirəcək”. Qəzvin-Rəşt avtomobil yolunu Şimal-Cənub dəhlizinin mühüm hissəsi kimi dəyərləndirən X.Xademi bildirib ki, yeni yol və həyata keçirilən tranzit yükdaşımalar İran ilə qonşuları arasında ticarət dövriyyəsinin artmasına səbəb olacaq.
Ramil QULİYEV
