Rusiya-Çin faktoru Qərbə qarşı yeni güc mərkəzinə çevrilir - çoxqütblü dünyaya keçid sürətlənir...
Rusiya liderinin Çinə səfəri və buna Qərbdə reaksiyalar olduqca maraqlı mənzərəni üzə çıxarır. Indi Qərb mediasında belə fikrə rast gəlmək olar ki, Çin rəhbəri Si Cinpin Pekinin Tiananmen meydanında Rusiya prezidenti Vladimir Putini salamlayanda bu, rəsmi mərasim deyildi.
O, daha çox iki gücün beynəlxalq aləmdə və iqtisadi sahədə fəaliyyətlərini əlaqələndirmək niyyətinin göstəricisi kimi çıxış edib. Amma bundan belə nəticə çıxmır ki, iki ölkə arasında heç bir fikir ayrılığı yoxdur. Məsələn, Ukrayna ilə bağlı Rusiya və Çinin mövqeləri tam üst-üstə düşmür. Eyni zamanda, hər iki lider yalnız bir-birini dəstəkləməklə ölkələrinin təhlükəsizliyini təmin edə biləcəklərinin fərqindədir. Qərbin təzyiqləri isə onları daha sıx birləşməyə sövq edir.
Putinin səfəri zamanı bəyan etdiyi kimi, Rusiya-Çin tərəfdaşlığı üçüncü ölkələrə qarşı yönəlməyib. Eyni zamanda o, daim inkişaf edir, təkmilləşir, yeni formatlar və istiqamətlər vasitəsilə şaxələnir. Onun normativ-hüquqi bazası genişlənir. Bununla bağlı ABŞ-ın CNBC telekanalı qeyd edir ki, iki liderin çıxışlarında bu cür ifadələr, eləcə də danışıqlar nəticəsində qəbul edilən sənədlər Qərbi gərginləşdirir. Çin və Rusiya müttəfiq olmasalar da, onların münasibətləri rahatlıq nikahı deyil, çoxqatlı və nüanslarla doludur. Bu nüanslardan biri də Ukrayna münaqişəsidir. Bu mövzuda danışan Putin çox lakonik çıxış edib: “Çinli dostlarımıza və həmkarlarımıza bu problemin həlli üçün irəli sürdükləri təşəbbüslərə görə minnətdarıq”. Rusiya Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq İnstitutunun baş elmi işçisi Andrey Ostrovski bu xüsusda vəziyyəti belə izah edib: “Çinin mövqeyi dəyişməyib. O, 12 bəndlik planı irəli sürəndə əsas məsələ sülh danışıqları idi. Rusiya etiraz etmir. Lakin Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenski Putinlə sülh danışıqlarını qəti şəkildə qadağan edib. Çin bu məsələdə ehtiyatlıdır. O, Qərbin təzyiqi altında Rusiya Federasiyasını qınamaqdan imtina etdi, lakin İsveçrənin toplayacağı Ukrayna sammitində iştirak etmək üçün qapını açıq qoyur”. Vaşinqtonda beyin mərkəzinin Avropa proqramının direktoru Sem Qrin deyir ki, Rusiya-Çin münasibətlərinin möhkəmlənməsi qaçılmazdır. Üstəlik, Qərb hökumətlərinin qərarları yalnız Moskva və Pekini arxa-arxaya dayanmağa sövq edir: “Nə Putin, nə də Si bir-birinin dəstəyi olmadan öz ölkələrində və dünya səhnəsində istədiklərinə nail ola bilməzlər. Digər tərəfdən, iki güc arasında münasibətlər simmetrik deyil. Çin özünü Rusiyadan qat-qat çevik apara bilər. Bununla belə, Çin və Rusiya arasındakı münasibətləri qeyri-bərabər tərəfdaşlıq kimi səciyyələndirmək düzgün deyil”. Londondakı Kinq Kollecinin eksperti Nataşa Kart da bunu təxminən eyni mənada ifadə edir: “Belə görünə bilər ki, Rusiya-Çin münasibətlərinin yeganə əsası Qərbə qarşı düşmənçilikdir. Amma Moskva ilə Pekini yaxınlaşdıran başqa komponentlər də var. Rusiya Çinlə ticarətdən, xüsusilə enerji sahəsində qazanc əldə edir. Mərkəzi Asiyada təhlükəsizliyin və sabitliyin təmin edilməsində Rusiya ilə əməkdaşlıqdan Çin də faydalanır. Rusiyanın döyüş təcrübəsini və Rusiyanın hərbi texnologiyalara yiyələnmə uğurunu öyrənmək Çin üçün də faydalıdır. Biz Qərbdə Çin-Rusiya münasibətlərinin gücünü düzgün qiymətləndirmirdik".
Rusiya Ali İqtisadiyyat Məktəbinin Şərqşünaslıq Məktəbinin rəhbəri Andrey Karneyev məsələyə daha maraqlı prizmadan yanaşır: “Düşünməyə dəyər: niyə Çinlə strateji tərəfdaşlıq təxminən 30 ildir uğurla inkişaf edir? Sovetlər birliyi olanda isə 10 ildən az vaxt keçdi və SSRİ ilə Çin vuruşdular. Səbəb nə idi? O zaman ideologiya ön planda idi ki, biz bütün məsələlərdə vahid fikrə malik olmalıyıq. İndi də hər bir tərəf milli və dövlət maraqlarına üstünlük verir. Yəni biz bütün ideologiyaları tabe etmirik, amma deyirik: bəzi yerlərdə çox oxşar mövqelərimiz var, bəzi yerlərdə fərqli maraqlarımız var. Məsələn, Rusiya karbohidrogenləri ixrac edir, Çin isə idxal edir. Rusiya qiymətin yüksək olmasını, Çin isə aşağı olmasını istəyir. Bu yaxşıdır. Amma qazla bağlı, yəqin ki, “Sibir Gücü”nün ikinci qolunda da heç bir irəliləyiş olmayacaq. Münasibətlər tərəfdaşlar arasında olduğu kimi mübahisəsiz deyil”. Bununla belə, o bildirib ki, iqtisadi vəziyyət Rusiya üçün çox da əlverişli deyil. Məsələ ondadır ki, Çin ikinci dərəcəli sanksiyalardan yayınmaq istəyir. Və buna görə də, Çin Rusiyaya ikili təyinatlı material və avadanlıq tədarükünü davam etdirsə də, aparıcı Çin bankları ilə rubl və yuanla birbaşa ödənişlər həyata keçirilmir: “Biz üçüncü ölkələrdə bəzi kiçik banklar və ya vasitəçilər axtarmalıyıq”. Onu da qeyd edək ki, 2024-cü ildə Rusiya BRICS ölkələrinə sədrlik estafetini götürüb. Bu da iki ölkə üçün mühüm platforma hesab olunur. Braziliya, Rusiya, Hindistan, Cənubi Afrika Respublikası və Çinin daxil olduğu bu qurum mühüm güc mənbəyi hesab olunur. BRICS hazırda Yer kürəsinin üçdə birindən çoxunu (36%), dünya əhalisinin 45%-ni (3,6 milyard nəfər), ümumi neft hasilatının 40%-dən çoxunu və dünya mal ixracının təxminən dörddə birini təşkil edir. Bu assosiasiyanın mövcud olduğu nisbətən qısa müddət ərzində BRICS ölkələrinin ÜDM-i artıq G7 ölkələrinin payını üstələyib. Qlobal iqtisadiyyatda BRICS və G7-nin payları arasındakı fərqin daha da genişlənəcəyi proqnozlaşdırılır. BRICS çərçivəsində əməkdaşlıq bir çox istiqamətlərdə davam edir. Milli valyutalarda hesablaşmalara və kreditləşməyə tam keçid və bunun məntiqi nəticəsi olaraq, vahid dövlətlərüstü valyutanın yaradılması planları müzakirə edilir. Bu da BRICS ölkələrinin təsir gücünün artmasına xidmət edir.
Ramil QULİYEV
