Azərbaycanın bu universitetləri akkreditasiyadan niyə keçə bilmədilər...
İlqar Orucov: “Təəssüf ki, hələ də yerində olmayan rektorlar var, onlar universitetləri bərbad hala salıblar”
Cari ildə 13 ali təhsil müəssisəsinin akkreditasiya qiymətləndirilməsinin keçirilməsi nəzərdə tutulub, onlardan 10-da bu proses yekunlaşıb. Bu barədə “Trend”in sorğusuna cavab olaraq Təhsildə Keyfiyyət Təminatı Agentliyindən bildirilib.
Qeyd edilib ki, digər üç ali təhsil müəssisəsində (“ADA” Universiteti, ATU, BMU) isə akkreditasiya prosesi davam edir.
"Akkreditasiya prosesi yekunlaşan ali təhsil müəssisələrindən yeddisinin nəticələri (AzTU, BDU, UNEC, ADPU, LDU, AzMİU, Xəzər Universiteti) Akkreditasiya Şurası tərəfindən “əsasən uyğundur” hesab edilərək növbəti 5 il üçün akkreditə olunmuşdur. SDU, BDU Qazax filialı və ADİU Zaqatala filialının qiymətləndirmə nəticələri Akkreditasiya Şurası tərəfindən “qismən uyğundur”, “uyğun deyil” hesab edilərək bir ildən sonra yenidən akkreditasiya olunmaları barədə qərar qəbul edilib", - deyə bildirilib.
Azərbaycanın bu Universitetləri akkreditasiyadan niyə keçə bilmədilər? Ümumiyyətlə, universitetlərin akkreditasiyadan keçməməsinin əsas səbəbləri nə ilə bağlı olur? Akkreditasiyadan keçməyən ali məktəblərin gələcək taleyi necə ola bilər?
“Bu gün geriləyən universitetlərimizə qarşı qərarlar daha sərt olmalı idi”
Azərbaycan Gənc Alim, Doktorant və Magistrlər Cəmiyyətinin sədri İlqar Orucov “Bakı-Xəbər”ə şərhində “Bilirsiz ki, Azərbaycanda təhsil müəssisələrinin akkreditasiyası Nazirlər Kabinetinin təsdiq etdiyi qərara əsasən keçirilir. Bu qərar Nazirlər Kabineti tərəfindən 2010-cu ildə təsdiq olunub. 2020-ci ildə Baş nazirin imzası ilə bu qərarda dəyişiklik edildi və yeni qaydalar qüvvəyə mindi. Bu təhsil müəssisələrinin akkreditasiyası prosesi bütövlükdə bu qaydalar çərçivəsində həyata keçirilir. Burada çox vacib məqamlardan biri ali təhsil müəssisələrinin akkreditasiyasının aparılması prosesinin bütövlükdə bu qaydalarda əks olunmasıdır. Bu proses 7 istiqamətdə, 30 meyar və 271 indikator üzrə aparılır. Prosesi həyata keçirən qurum Elm və Təhsil Nazirliyinin Təhsildə Keyfiyyət Təminatı Agentliyidir. Hesab edirəm ki, agentlikdə kifayət qədər peşəkar mütəxəssislər var. Eyni zamanda bu prosesə peşəkar mütəxəssislər cəlb olunur. Düşünürəm ki, proses kifayət qədər dolğun və düzgün aparılır. Akkreditasiya ilkin elan olunanda cəmiyyətdə də suallar səslənirdi ki, bizim ali təhsil müəssisələrimizin hamısımı bu meyarları doğruldur? Əlbəttə, orada müvafiq ballar üzrə qiymətləndirmə aparılır. Qaydalar da, tələblər də kifayət qədər aydın verilib. Hər bir indikator üzrə 3 balla qiymətləndirmə aparılır”-deyə qeyd etdi.
İ.Orucov vurğuladı ki, Nazirlər Kabinetinin təsdiq etdiyi ümimi qaydalardan irəli gələrək, eyni zamanda Elm və Təhsil Nazirliyinin kollegiyasının qərarı ilə ali təhsil müəssisələrinin institsional akkreditasiya üzrə qiymətləndirmə meyarları və ali təhsil müəssisələrinin proqramla akkreditasiya üzrə qiymətləndirmə meyarları təsdiq olunub. Bu meyarları ciddi sənəd kimi qiymətləndirən İ.Orucovun sözlərinə görə, burada beynəlxalq təcrübə nəzərə alınıb. “Ümumiyyətlə, universitetlərin akkreditasiyası həm də beynəlxalq bir yanaşmadır və akkreditasiya dəyərləndirmədir. Bütövlükdə, nüfuzlu xarici universitetlərdə, məsələn, ABŞ-da bu çoxdan tətbiq edilir. Bu da ABŞ-da ali təhsil müəssisələrinin proqramlarının keyfiyyətinin, səviyyəsinin kifayət qədər yüksək olmasına gətirib çıxarıb. Düzdür, ABŞ-da bu sistem tamamilə fərqlidir, hər ştat üzrə ayrıca nəzarət mexanizmi var. Bu həm də orada rəqabət mühitinin kifayət qədər güclü olmasına səbəb olub. Təbii, Azəbaycan kiçik ölkədir, bizim ali təhsil müəssisələrimizin keyfiyyəti heç o səviyyədə deyil. Bu reallıqdır”.
O vurğuladı ki, ABŞ-da 100 ildən çoxdur bu prosedur tətbiq olunur və keyfiyyətə nəzarət sistemi formalaşıb. Onun sözlərinə görə, biz təhsil keyfiyyəti ilə fərqlənən ölkələrə baxanda görürük ki, onların hamısında bu cür sistemlər mövcuddur. “Akkreditasiya təhsil müəssisəsinin mövcud dövlət təhsil standartlarına və normativ hüquqi aktların tələblərinə uyğunluğunu ölçür. Yəni bu, ölçü alətidir. Bu, təhsil müəssisəsinin statusunu, ixtisaslar üzrə təhsilalanların say həddinin müəyyən edilməsini, onun fəaliyyətinin növbəti müddətə uzadılmasını və sair nəzərdə tutan prosedurdur.
Bu işdə dövlətin marağı nədir? Dövlətin elm və təhsil siyasətini həyata keçirən mərkəzi icra hakimiyyəti orqanı olaraq Elm və Təhsil Nazirliyi, bütövlükdə dövlət maraqlıdır ki, ali təhsil müəssisələri keyfiyyətli təhsil versinlər, orada keyfiyyət təminatı yüksək səviyyədə olsun.
Düşünürəm ki, Azərbaycanda yaxşı, nümunəvi universitetlər var. Amma hələ də kifayət qədər özünü doğrultmayan universitetlər də mövcuddur. Etiraf etməliyik ki, bu birbaşa bəzi universitet rəhbərlərinin səriştəsizliyindən, yaxud öz vəzifələrini düzgün dərk edə bilməməsindən irəli gəlir. Bir çox hallarda universitet rəhbərlərindən “bizə muxtariyyət verilsin” kimi sözlər eşidirəm. Bunlar muxtariyyəti necə başa düşürlər ki, azad olsalar daha yaxşı olar? Elm və Təhsil Nazirliyi hansı universitetin inkişafında maraqlı olmaz ki?
Bu düşüncə kifayət qədər yanlışdır və nəticə etibarı ilə ona gətirib çıxarır ki, bizim universitetlər rəqabət apara bilmirlər, rəqabətdə kifayət qədər uduzurlar, ölkənin ümumi inkişafından xeyli geri qalırlar. Mən ad çəkmirəm, amma lazım gələrsə, adlarını da çəkə bilərəm. Düşünürəm ki, Azərbaycanda çox nümunəvi rektorlar var, onlar universitetlərin inkişafı üçün can yandırırlar, əllərindən gələni edirlər. Eyni zamanda təəssüf ki, hələ də yerində olmayan rektorlar var, onlar universitetləri bərbad hala salıblar. Bu reallıqdır. Düzdür, universitet idarəçiliyində yeni şəxslər təyin olunur. Mən sonuncu təyinatları çox yüksək qiymətləndirirəm. Məsələ bundadır ki, bəzi rektorlar tənqidi fikirlərə də açıq deyillər. Yeganə tələbləri odur ki, onlara muxtariyyət verilsin. Universitet rektorlarının çoxunun rəftarı məmur rəftarıdır...Bu başqa ölkələrdə belə deyil. Amma bizim bir çox rektorlar məmurlaşıblar, bürokratikləşiblər, təhsilin inkişafına da onların yanlış idarəçiliyi mane olur”.
Universitetlərdə kollegial idarəetmə olduğunu və elmi şuraların mövcud olduğunu deyən İ.Orucovun sözlərinə görə, elmi şuralar müstəqil olmalıdır, universiteti dədə malı kimi işlədən rektorun əlində alət olmalı deyil. “Bir anlıq düşünürəm ki, onların istədikləri muxtariyyəti onlara versələr rektorlar universitetlə necə davranacaqlar. Çox təəssüf, bizim xeyli sayda universitetlərimiz var ki, orada idarəçilikdə olan problem tədrisin keyfiyyətinə birbaşa mənfi təsir göstərir. Belə rektorların gördüyü iş əsasən universitetin təmiridir. Onu da niyə etdikləri məlumdur. Sən daşdan, divardan nə istəyirsən, tədrisin keyfiyyətini qaldır. Hesab edirəm ki, akkreditasiya ilə bağlı tələblər daha da gücləndirilməlidir. Yenə də deyirəm, yaxşı nümunələr var. Kim ADA Universitetinin, Bakı Ali Neft Məktəbinin, kim UNEC nümunəsini inkar edə bilər? Vaxtilə oxuduğum Azərbaycan Dövlət Pedoqoji Universitetində yaxşı işlər görülür, xeyli irəliləyişlər var, təhsil mühiti xeyli sağlamlaşdırılıb, rektorun ciddi iradəsi var. Amma paralel olaraq keyfiyyətcə aşağı olan universietlər də var ki, onlar geriləyirlər...
...Akkreditasiya ilə bağlı deyim ki, burada çox ciddi indikatorlar var, bütövlükdə o indikatorlar üzrə qiymətləndirmə aparılanda hər birinə önəm verilir. Düşünürəm ki, 271 indekator, 30 meyar, 7 istiqamət üzrə o prosedurlar daha da sərtləşdirilməlidir. Demirəm ki, hansısa universitetə güzəşt olunub, o iddiadan uzağam, çünki prosesdə iştirak etməmişəm. Amma agentlik prosesin yeniliyini nəzərə alaraq universitetlərə yumşaq davranıb. Kifayət qədər sərt davranılsa bizim çox az sayda universitetimiz akkreditasiyadan keçə bilər. Düşünürəm ki, Akkreditasiya Şurası xeyli humanist davranıb. Belə olamasaydı, bu gün geriləyən universitetlərimizə qarşı qərarlar daha sərt olmalı idi. Universitet rəhbərləri dərk etməlidir ki, tələb olunan meyarlar üzrə işimi qura bilməsəm dövlət və dövlətin təhsilə cavabdeh qurumu mənə qarşı çox sərt olacaq. Unuversitetlərin strategiyasında və hədəflərində müəyyən qədər formallıq var. Bütövlükdə keyfiyyət təminatı siyasəti var? O necə həyata keçirilir? Daxili təminat mexanizmləri hansı səviyyədədir? Keyfiyyət təminatının mədəniyyəti nə yerdədir?” deyən müsahibimiz vurğuladı ki, universitetlərin bir çoxunun səviyyəsi onların akkreditasiyadan keçməsinə mane olur.
İradə SARIYEVA
