Azərbaycanda ekoloji biliklərin icbariliyi nəyi nəzərdə tutur...
Son 20 il ərzində ekoloji təhsil daha geniş tətbiq edilməyə başlanıb. Hazırkı şəraitdə elm və təhsil sahəsində ekologiyanın inkişafı öz əksini tapıb. Bu sahədə yeni istiqamətlər yaranıb.
İlk növbədə ölkənin ali və orta ixtisas məktəblərində ekoloji fakültə və kafedralar açılıb, ekoloji tədris şəbəkələri genişlənib. Məlumdur ki, respublikanın ümumtəhsil məktəblərində "Təbiətşünaslıq”, "Biologiya” və "Coğrafiya” fənlərinin tərkibində "Ümumi ekologiya” tədris olunur. Ekoloji təhsilin səviyyəsini yüksəltmək məqsədilə bəzi ümumtəhsil məktəbləri təbiət təmayüllü məktəblərə və ekoloji liseylərə də çevrilib. Ancaq unutmaq lazım deyil ki, ekoloji problemlər o qədər çoxalıb ki, indiki dövrdə onu yalnız bir elm çərçivəsində öyrənməklə problemi həll etmək çətinlik törədir. Ona görə də ekologiyanı həm elm, həm də bir fənn kimi inteqrativ şəraitdə öyrənməklə müəyyən nəticə əldə etmək olar. Elə bu məsələ Milli Məclisdə də müzakirə olunub. Milli Məclisin Elm və təhsil komitəsinin iclasında deputat Fatma Yıldırım məktəb dərsliklərində ekologiyanın tədrisi, vəsaitlərin hazırlanması, layihələrin icrası, müəllimlərin hazırlıqlı olması, təlim və seminarların keçirilməsinə ehtiyac olduğunu vurğulayıb. Komitə sədri Bəxtiyar Əliyev bildirib ki, Milli Məclisin 2002-ci ildə qəbul etdiyi "Əhalinin ekoloji təhsili və maarifləndirilməsi haqqında" qanununda ekoloji biliklərin icbariliyinin vacibliyi adlı bənd yer alıb.
Görəsən, ekologiya ilə bağlı dərslər məktəblərdə icbari qaydada tədris edilməlidirmi?
Elman Cəfərli: “Məktəblərdə ekologiya ilə bağlı dərslərin icbari qaydada tədris edilməsinin zamanı çatıb”
“Yaşıl Dünya” Ekoloji Maarifləndirmə İctimai Birliyinin sədri Elman Cəfərli “Bakı-Xəbər”ə açıqlamasında qeyd etdi ki, orta məktəblərdə ekologiya fənninin tədrisi ilə bağlı illərdir təkliflər verilir. Bununla bağlı təcrübəsi olan dövlətlər də var: “Məsələn, Rusiyada hələ 10 il qabaq belə bir qərar qəbul edilib. Yəni orada orta ümumtəhsil mətkəblərində ekologiya fənni tədris olunur. Bizdə şagirdlərə təbiət haqqında “Həyat bilgisi”, “Coğrafiya” fənnləri müəyyən bilgilər verir. Lakin biz də hesab edirik ki, bu, azdır. Orta məktəblərimizdə ekologiya ayrıca fənn kimi tədris olunmalıdır. Sual yarana bilər ki, onsuz da şagirdlərə botanka, biologiya, zoologiya, coğrafiya kimi fənnlər tədris olunur. Onlar həyatın yaranması, ağacların, meşələrin, su hövzələrinin həyatımızda oynadığı rol haqqında məlumatlı olurlar. Lakin yaşadığımız qlobal iqlim dəyişikliyinin nəticələrinə qarşı mübarizə gedən bir dövrdə gənc nəslin erkən yaşlarından ekoloji maariflənməsinə ehtiyac yaranıb”.
Ekspert hesab edir ki, ekoloji tərbiyə ətraf mühitin dərk olunması və təbiətə qayğı hissinin yaranması ilə başlanır. Bu proses nə qədər erkən başlansa o qədər yaxşıdır, effektlidir: “Ekoloji cəhətdən savadlı insan dərk edəcək ki, təbiət də onun özü kimi canlıdır. Təbii resurslar çoxdur, hər kəsə yetəcək qədərdir, ancaq tükənməz deyil. Tanınmış pedaqoqlar hesab edir ki, şagirdə kiçik yaşlarından təbiətə qayğı hissi aşılanmalıdır. Bu onun onun şəxsiyyətinin formalaşmasına ciddi təkan vermiş olur. Bu baxımdan məktəblilərdə vətəndaş şüurunun formalaşdırılmasının əsas istiqamətlərindən biri də məhz ekoloji təhsil və tərbiyə olmalıdır. Erkən yaşda ekoloji tərbiyə ilə gəncləri ətraf mühiti, torpağı, çayları və ümumilikdə təbiəti sevməyi öyrədə bilərik. Məktəbdə ekoloji tərbiyə almış gənc böyüyüb iş adamı, qərar verən məmur olanda anlayacaq ki, hər bir ağac canlıdır, meşələr nəfəsimizdir, onu bisnes marağına qurban vermək olmaz. Biz məktəblərdə tədbirlər keçiririk, inanın ki, şagirdlər ətraf mühitin mühafizəsi ilə bağlı elementar məsələləri, hətta öz hüquqlarını belə bilmirlər. Məktəbliləri istər nəzəri toplantılara, praktik aksiyalara aparmaq lazımdır. Onlar kiçik yaşlarından təbiətlə təmasda olsunlar, ağac əksinlər, qulluq göstərsinlər, ətraf mühitin qorunmasına duyarlı olsunlar. Biz bəzən məhəllələrdə təmizlik işləri aparır, mövsüm zamanı ağaclar, kollar əkirik, tinglərə qulluq göstəririk. Məktəb yaşlı şagirdlər maraqla baxır, bəzən bizə qoşulur, kömək edirlər. Məktəb yaşlı uşaqları bu kimi işlərə həvəsləndirmək lazımdır. Əksər məktəblərin həyəti, torpaq sahəsi var. Orada müəyyən təcrübə sahələri düzəltmək olar. Müvafiq dərsləri orada, açıq havada keçirmək mümkündür. Hesab edirəm ki, məktəblərdə ekologiya ilə bağlı dərslərin icbari qaydada tədris edilməsinin zamanı çatıb”.
Elmin Nuri: “Ekologiya adlı fənnin həftədə bir dəfə ayrıca keçirilməsinin çox faydası ola bilər”
Təhsil eksperti Elmin Nuri “Bakı-Xəbər”ə şərhində bildirdi ki, ekologiya ilə bağlı ayrıca fənnin tədris edilməsi təqdirəlayiqdir: “Əvvəllər ekologiya adlı fənn var idi, indi isə yoxdur. Bu fənn fakültətiv olaraq keçirilirdi. Bizim bildiyimiz icbari fənlər kimi deyildi. Sonradan bu aradan götürüldü, fakültətiv olaraq da çox qalmadı. Ekologiya adlı fənnin həftədə bir dəfə ayrıca keçirilməsinin çox faydası ola bilər. Bu fakültətiv fənn statusundan çıxmalı ənənəvi fənn kimi tədris edilməlidir. Hazırda bu yalnız "Həyat bilgisi" fənnində yığcamlaşdırılıb. Bizdə bir çox sahələr "Həyat bilgisi" fənnin tərkibinə verilib. Xüsusən indiki dövrdə bir çox istiqamətlər süni intellekt, ekologiya və ətraf mühitin mühafizəsi, IT və robotexnologiya bacarıqları var ki, onlar "həyat bilgisi" tərkibində deyil müstəqil fənn kimi keçirilməlidir”.
Günel CƏLİLOVA
