Türkmənistan Azərbaycanla sıx təmaslardan və türk inteqrasiyasından yayınır...
Elşən Manafov: “Türkmənistan Azərbaycanla bağlı qeyri-rassional siyasət yeridir”
Məlum olduğu kimi, türkmən şairi və mütəfəkkiri Məhtimqulu Fəraqinin anadan olmasının 300 illiyi münasibətilə Türkmənistanda işgüzar səfərdə olan Ermənistan prezidenti Vaaqn Xaçaturyan orada bir sıra görüşlər keçirib.
V.Xaçaturyan Türkmənistan prezidenti Sərdar Berdumuhəmmədovla, Xalq Məsləhət Şurasının sədri Qurbanqulu Berdumuhəmmədovla görüşüb.
Həmin tədbirə Orta Asiya ölkələrini, Pakistanı, Monqolstanı, Rusiyanı, hətta Ermənistanı dəvət ediblər, amma Azərbaycan dəvət edilməyib. Özü də bu, birinci dəfə deyil Türkmənistanın timsalında baş verir. Bu dövlət sanki Azərbaycanla, Türkiyə ilə inteqrasiyadan yayınır. Ümumiyyətlə, neçə vaxtdır Türkmənistan Ermənistana yönəlik xüsusi isti siyasət yeridir. İki həftə əvvəl Türkmənistan prezidenti Sərdar Berdimuhəmmədov baş nazir Paşinyana Ermənistanın müstəqillik günü ilə bağlı təbrik məktubu göndərib. Təbrikdə deyilir ki, aramızda qarşılıqlı etimad var. Bundan başqa, bu günlərdə Aşqabadda keçirilən Transxəzər Koordinasiya platformasının açılışına Ermənistan da dəvət edilib və o cür mötəbər tədbirdə iştirak edib. Halbuki, Ermənistan Xəzər sahilində yerləşən dövlət deyil. Bundan başqa, Çin-Qırğlzıstan-Özbəkistan dəmir yolunun çəkilməsi gündəmdədir. Belə plan var ki, onu Türkmənistan üzərindən İrana və daha sonra Türkiyəyə keçirsinlər. Yəni Azərbaycan Orta Asiyanın Avropa ilə əlaqəsini öz üzərinə təmin etməyə hazırlaşdığı bir vaxtda, Türkmənistan dəmir yolunun İrandan keçməsində maraqlıdır. Sanki Azərbaycanla bağlı olan layihələrdən Türkmənistan qaçır. Nədir bunun səbəbi?
“TransXəzər qaz lahiyəsinin reallaşmasına tərəflərin baxışları müxtəlifdir”
Sözügedən məsələ ilə bağlı fikirlərini “Bakı-Xəbər”lə bölüşən politoloq Elşən Manafov bununla bağlı bir sıra məqamlara toxundu: “Sovet İttifaqının dağılmasından sonra iki ölkə arasında bəzi məsələlərə münasibətdə olan fərqli yanaşmalar dövlətlərarası əlaqələrə təsirsiz ötuşməyib. Xəzər dənizinin hüquqi statusu ətrafında Xəzəryanı dövlətlər arasında gedən müzakirələr problemin həlli ətrafında uzun müddət tərəflərin ortaq məxrəcə gəlməsinə imkan verməyib. Azərbaycan və Türkmənistanın Xəzər dənizindəki bəzi yataqlara olan qarşılıqlı iddiaları məhz su hövzəsinin hüquqi statusu ilə bağlı məsələlərə fərqli yanaşmalardan irəli gəlib. Azərbaycanın Azəri, Çıraq, Kəpəz kimi tanıdığı bəlli yataqların Türkmənistan tərəfi Ömər, Osman və Sərdar yataqları olduğu və bu ərazilərin ona aid olması mövqeyindən çıxış edir. Azərbaycan tərəfi bu yataqların istismarı və nəqli ilə bağlı Beynəlxalq Konsorsiumla razılığa gələrək, hələ 1997-ci ildən Çıraq, 2002-ci ildən isə Azəri yataqlarının istismarı ilə məşğuldur. Türkmənistanın sabiq prezidenti S.Niyazovun 1996-cı ildə Bakıya olan səfəri zamanı problemin həlli ətrafında aparılan danışıqlar səmərəsiz olub. 2002-ci ildə prezident Heydər Əliyevin Aşqabada səfəri də gözlənilən nəticəni verməyib. Niyazov isə, rəsmi Bakını məlum yataqların istismarından çəkindirmək üçün hədə-qorxu gəlməkdən də çəkinməyib. Hətta Niyazov dənizin statusu ilə bağlı “Xəzərdən qan iyi gəlir” ifadəsini işlətmişdi. S.Niyazovun 2006-cı ildə dünyasını dəyişməsindən sonra dövlətlərarası münasibətlərdə gərginlik daha da artdı. Türkmənistanın yeni prezidenti Berdimuhəmmədovun rəsmi Bakı ilə razılaşdırmadan Sərdar yatağında Kiprin Bureid Hill Energy şirkəti ilə birgə fəalliyyət barədə qərarı Azərbaycan tərəfinin narazılığına səbəb olub. Azərbaycana aid hərbi gəmilərin yataq ətrafında hərbi təlimləri Kiprə aid şirkəti burada geooloji kəşfiyyat işlərini dayandırmağa sövq edib. 2018-ci ildə Xəzərin hüquqi statusu ilə bağlı tərəflər ortaq məxrəcə gəldikdən sonra Azərbaycan-Türkmənistan münasibətləri strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə yaxınlaşıb. Karbohidrogen ehtiyatları ilə zəngin olan Xəzərətrafı bu ölkə ilə Azərbaycan arasında əlaqələrin əsas spektrini nəqliyyat-tranzit, loqistika və enerji resurslarının daşınması sahələri təşkil edir. Belə ki, Qafqaz və Mərkəzi Asiya regionlarını birləşdirən ən qısa və əlverişlı yol Xəzər dənizi vasitəsilə bu iki ölkədən keçir. 2018-ci ildə Xəzər ətrafında hüquqi statusla bağlı məsələyə Türkmənistanın fərqli mövqeyi olsa da, bu, bütövlükdə Azərbaycanla bir sıra sahələrdə əməkdaşlığa mane olmur. Hazırda iki ölkə arasında gündəmdə olan məsələ türkmən qazının Azərbaycandan keçməklə Avropa bazarlarına çıxarılmasıdır. Ancaq Türkmənistan Azərbaycanla bağlı qeyri-rasional siyasət yeridir. TransXəzər qaz layihəsinin reallaşmasına isə tərəflərin baxışları müxtəlifdir. Rəsmi Bakı Avropa şirkətlərinin bu layihəyə kifayət qədər yüksək marağını görmədiyindən layihədə tranzit ölkə kimi çıxış etməyə hazır olduğunu bildirir. Türkmənistanın isə neft-qaz infrastrukturu, habelə maliyyə imkanları Azərbaycanla müqayisədə zəif olduğundan, o bu layihənin reallaşdırılması ilə yükün altına təkbaşına girə bilmir. Təəssuflər olsun ki, bu amil iki türk dövləti arasında münasibətlərə mənfi təsirini göstərir. Türkmənistanın maliyyə imkanlarının zəifliyi isə Mərkəzi Asiyada ABŞ, Rusiya və Çin arasında gedən mübarizə ilə bağlıdır. Belə ki, Qazprom türkmən qazını özü alıb, onu üçüncü tərəf vasitəsilə Avropaya nəql edir. Digər tərəfdən, TransXəzər kəməri Avropanın qaza olan illik tələbatının hələlik 7-10 faizini təmin edə bilər. Avropa isə hazırda baha qiymətə ABŞ-ın sıxılmış qazını almaq məcburiyyətindədir”.
Vidadi ORDAHALLI
