3 müqavilə Azərbaycanın taleyini həll etdi...
Məhərrəm Zülfüqarlı: “Türkmənçay” müqaviləsindən sonra ermənilər Qarabağa köçürülməsəydi 1988-ci il işğalı baş verməzdi, 1988-ci ildən sonra o faciələr, o işğallar yaşanmazdı”
"Bura (Xankəndi) bizim tarixi torpağımızdır və əminəm ki, bunu Azərbaycanda bilməyən yoxdur. Dünyada da bilirlər ki, Xankəndi şəhəri qədim Azərbaycan yaşayış yeri olub, onun adı onu göstərir - Xanın kəndi".
Bu sözləri Prezident İlham Əliyev Qarabağ Universitetinin müəllim və tələbə heyəti ilə görüşündə söyləyib.
XIX əsrin əvvəlində bağlanmış “Kürəkçay”, “Gülüstan” və “Türkmənçay” müqavilələrinin faktiki olaraq sonrakı işğalı da şərtləndirdiyini xatırladan Prezident Əliyev qeyd edib:
“Çünki heç vaxt Qarabağ torpağında yaşamayan ermənilər bu müqavilələrdən sonra İrandan və Şərqi Anadoludan kütləvi surətdə buraya köçürülməyə başlanıldı. Bu həqiqətdir, bu, dəqiq tarixdir. Sadəcə olaraq, Ermənistan və erməni alimləri hər zaman olduğu kimi, tarixi təhrif edərək yeni uydurma tarix yaratmağa çalışırdılar və öz lobbi şəbəkələri vasitəsilə müəyyən dərəcədə beynəlxalq ictimaiyyəti də çaşdırmağa nail olublar”.
Prezident bildirdi ki, “Kürəkçay”, “Gülüstan”, “Türkmənçay” müqavilələri sonrakı işğalları da şərtləndirdi.
Bu nə deməkdir? Prezident bununla hansı tarixi faktlara diqqət çəkdi?
“Bizim sonrakı mərhələlərdə torpaqlarımızın işğal edilməsi bu müqavilələrin nəticəsidir”
Professor Məhərrəm Zülfüqarlı baki-xeber.com-a şərhində bildirdi ki, Prezident Əliyev çox vacib və aktual bir məsələni gündəmə gətirib və torpaqlarımızın işğal tarixini, ermənilərin bizim ərazilərə köçürülməsinə səbəb olan amilləri vurğulayıb. “Prezidentin “Kürəkçay”, “Türkmənçay”və “Gülüstan” müqavilərini xatırlaması və onların gətirdiyi faciələri qeyd etməsi, sonrakı proseslərin torpaqlarımızın işğalını şərtləndirən amil olduğunu bildirməsi təsadüfi deyil. Gənclərimiz bütün gerçəklikləri bilməlidir və həqiqətləri Prezidentin dilindən eşitmək gəncləri tarixi keçmişimizə daha etibarlı bağlarla bağlayır”-deyə M. Zülfüqarlı qeyd etdi.
M. Zülfüqarlının bildirdiyinə görə, Prezident bu fikri söyləməklə bildirir ki, bu müqavilələrlə bizim faciələrimiz başlayıb. Alim qeyd etdi ki, “Gülüstan” müqaviləsi ilə Azərbaycan ərazisi Qacarlarla Çar Rusiyası arasında bölüşdürülüb. “İkincisi də Türkmənçay müqaviləsidir ki, daha ağır şərtlərlə, İrəvan və Naxçıvan xanlıqları da buna əlavə olmaqla Azərbaycanın Şimal xanlıqları Rusiyanın tərkibinə keçib. Mənə elə gəlir ki, Prezident bu müqavilələrdən sonra digər işğalların başlandığını diqqətə çatdırmaqla Cumhuriyyətin işğalını, Sovet dövründə isə Göyçə, Zəngəzur, Qərbi Azərbaycan torpaqlarının zaman-zaman ermənilərə verilməsi prosesinin məhz həmin müqavilələrin nəticəsi olduğunu vurğulayıb. Bizim sonrakı mərhələlərdə torpaqlarımızın işğal edilməsi bu müqavilələrin nəticəsidir. Yəni Azərbaycan “Türkmənçay”, ondan əvvəl “Gülüstan”, onlardan da əvvəl “Kürəkçay” müqaviləsi bağlanmasaydı, Qacarlar qalib gəlsəydi, əlbəttə ki, bu proseslər baş verməyəcəkdi. Cumhuriyyət dövründə 113 min kvadrat kilometr ərazimiz sonradan 86, 6 min kvadrat kilometrə düşməzdi. Bu da zaman-zaman işğallar nəticəsində baş verib. Biri var müharibə ola, müharibə zamanı torpaqlar işğal ola, biri də var torpağın bu şəkildə bölünə, parçalana. Bunlar fərqli məsələlərdir.
XI qırmızı ordunun işğalı məhz həmin müqavilələrdən sonrakı işğaldı. Sovet hakimiyyəti dövründə Azərbaycan torpaqlarının müharibəsiz, davasız, sakit şəkildə bölünüb ermənilərə verilməsi prosesi Kremlin siyasətinə uyğun davam edib. Bu da işğaldı, amma sakit, müharibəsiz həyata keçirilən işğaldı. Və nəhayət, 1988-ci ildə keçmiş "Dağlıq Qarabağın" ermənilər tərəfindən işğalına başlanılması da, məhz həmin müqavilələrin nəticəsidir. Yəni əgər “Türkmənçay” müqaviləsindən sonra ermənilər Qarabağa köçürülməsəydi 1988-ci il işğalı baş verməzdi, 1988-ci ildən sonra o faciələr, o işğallar yaşanmazdı. Nəticədə 27 il Azərbaycan torpaqları işğal altında qalmazdı”.
M.Zülfüqarlının sözlərinə görə, “Gülüstan” və “Türkmənçay” müqaviələrinin bağlanmasından sonra bizim faciələrimiz başlayıb, torpaqlarımız bölünüb. “Əgər bu müqavilələr olmasaydı və onların ağır şərtlərinə uyğun olaraq ermənilər bizim ərazilərə köçürülməsəydi başımıza sonrakı faciələr gəlməzdi. Erməni separatizminin Qarabağda qol-qanad açmasının səbəbi həmin müqavilələr olub. Bu müqavilələr bizə torpaqlarımızın işğalını, itkisini yaşatdı.
44 günlük Vətən müharibəsi və 23 saatlıq lokal antiterror tədbirləri ilə biz bu torpaqları tamamilə erməni işğalçılarından azad etdik, bununla da Azərbaycan öz gücünü dünyaya göstərdi.
Bundan sonra da Azərbaycan digər ərazilərini də yaddan çıxarmamalıdır. Düzdür, biz BMT nizamnaməsinə uyğun olaraq dövlətlərin ərazi bütövlüyünü tanıyırıq. Ancaq biz gənc nəslə həqiqətləri deməliyik ki, indiki Ermənistan tarixi Qərbi Azərbaycan ərazisidir, Gürcüstan Respublikasında Borçalı Azərbaycan torpağıdır, Dağıstanda Dərbənd Azərbaycan şəhəridir. Yəni tarixi ərazimizi yaddan çıxarmayaq.
Çünki bunların çoxu o müqavilələrdən sonra işğal olunub. Deyə bilərsiz ki, Borçalı Nadir şahın vaxtında gürcülərə verilib. Xeyr. Nadir şah o dövrdə Gəncə-Qarabağ bəylərbəyliyini cəzalandırmaq üçün idarəçiliyi bu bəylərbəyilikdən alıb ondan asılı olan, bilavasitə nümayəndəsi olan gürcü knyazına verib. Sonradan tale elə gətirib ki, Borçalı indiki Gürcüstan ərazisində qalıb. Bunun da hamısı, dediyimiz kimi, Birinci və ikinci Rus - Qacar müharibəsi nəticəsində bağlanmış “Gülüstan” və “Türkmənçay” müqavilələrinin nəticəsidir.
“Kürəkçay” müqaviləsi bunlardan bir az fərqlidi, o işğalın çox az bir hissəsini əhatə edib. Yəni 1805-ci ilin may ayında Qarabağ xanlığı işğal olunur, belə deyirlər, Rusiyanın təbəəliyinə keçir. Sonradan Qarabağ xanının yaxın qohumu olan Şəki xanı eyni şərtlərlə müqavilə bağlayır. Sonra isə Şamaxı xanlığı bu müqaviləni bu şərtlərlə bağlayır. Yəni üç xanlıq müqavilə ilə Rusiyanın işğalı altına düşür. Sonradan isə, bildiyimiz kimi, “Gülüstan” müqaviləsinə əsasən Naxçıvan və İrəvan xanlıqları istisna olmaqla digər xalqlarımız, 10 xanlıq da Rusiya tərəfindən işğal olunur. “Türkmənçay”da isə iki xanlıq da əlavə olundu. Tamam Şimali Azərbaycan xanlıqları Çar Rusiyasının işğalı altında qaldı”.
M.Zülfüqarlı qeyd etdi ki, indiki dövrdə artıq Qarabağda universitetin açılması çox əlamətdar haldır və burada gənclərimiz bilavasitə vətənpərvərlik ruhunda tərbiyə olunacaq. “Azərbaycanın dövlətçiliyinin əsas dayaqlarından biri olan Xankəndi və Şuşada məhz böyük təhsil ocağının olması Azərbaycan dövlətçiliyinin güclənməsinə xidmət edəcək”-deyə M.Zülfüqarlı bildirdi.
İradə SARIYEVA
