Azərbaycan modeli Yaxın Şərqdə savaşın əsas həll yolu ola bilər

Bu gün dünyanın xüsusi diqqət mərkəzində yer alan məsələlərdən biri də Üçüncü Livan müharibəsi və bunun Yaxın Şərqdə proseslərə necə təsir edəcəyidir. İsrailin Livan əməliyyatı, görünür, “Hizbullah”ı tamamilə məhv etməyə hesablanıb. “Hizbullah” da öz növbəsində İsrailə maksimal dərəcədə zərər vurmağa çalıır.

İsrailin Livandakı əvvəlki döyüş təcrübəsi heç də uğurlu olmayıb. 1982-ci ildə Birinci Livan müharibəsi ölkənin cənubunda Livan xristianlarının rəhbərlik etdiyi İsrailyönlü hökumətin "təhlükəsiz zona" yaradılması ilə başa çatdı. 18 il mövcudiyyətini qoruyan bu hökumət İsrail qoşunlarının çıxarılması ilə yoxa çıxdı və öz bacarıqsızlığını sübut etdi. 2006-cı il İkinci Livan müharibəsi əldə edilən uzunmüddətli hədəflər baxımından İsrail üçün daha uğursuz oldu. “Hizbullah”ı məğlub etmək mümkün olmadı, lakin onilliklər ərzində ilk dəfə olaraq dünyada İsrail ordusunun məğlubedilməzliyinə dair şübhələr yarandı. İndi İsrailin özünü Livandan gələn hücumlardan qorumaq üçün üçüncü cəhdidir. Bunun hər ehtimala qarşı uğurlu olub-olmayacağı tezliklə bəlli olacaq. “Hizbullah” hələlik müqavimət göstərir. Lakin İsrailin “Hizbullah” hərəkatına qarşı başlatdığı hərbi əməliyyatlardan sonra 460 mindən çox şəxs Livanı tərk edib. BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığı və Suriya Qızıl Aypara Cəmiyyəti bildirib ki, sentyabrın 23-dən bəri Livandan Suriyaya 440 minə yaxın, İraqa isə 22 min insan gedib. Proseslər hərbi əməliyyatların və qaçqın axını probleminin hələ davam edəcəyini göstərir. Elə bu fonda Azərbaycan nümunəsindən istifadə olunmaqla Yaxın Şərqdəki bu münaişəyə son qoyulmasının mümkünlüyü barədə fikirlər səslənir. İsrailin “Yerusəlim Post” nəşri bu fonda yazır ki, “Hizbullah” və İsrail arasında gedən müharibədə Livan xalqı əziyyət çəkir. Qeyd olunur ki, “Hizbullah” Livan xalqının özünə qarşı da teraktlar törədib, baş nazir Rafiq Həririni qətlə yetirib, o cümlədən digər qətliamlar törədib: “Livan xalqının oyanma vaxtı çatıb ki, onların ölkəsi ikinci Qəzzaya çevrilməsin. Onlar İsrailə Livanı “Hizbullah”dan təmizləməyə və bütün vətəndaşları üçün dini tolerantlığı və plüralizmi təbliğ edən Azərbaycan kimi sülhsevər bir ölkə qurmağa kömək etməlidirlər”. Məqalədə  Livandakı sünni və şiələr, xristianlar, yəhudilər üçün Azərbaycan nümunə olaraq göstərilib: “Livan üçün ən yaxşı irəliləyiş Azərbaycan modelidir. Azərbaycan Cənubi Qafqazda yerləşən dünyəvi, plüralist, multikultural ölkədir. Xalqının əksəriyyəti şiə olsa da, sünni azlıqlara o qədər hörmət edirlər ki, Bakıda Heydər məscidində birlikdə (sünni və şiələr) namaz qılırlar. Bu, dünyada sünni və şiələrin sülh və harmoniya içində birlikdə namaz qıldığı yeganə böyük məsciddir. Azərbaycanda müsəlman əksəriyyəti ilə dinc yanaşı yaşayan böyük yəhudi icması var. “Biz Azərbaycanın dağ yəhudiləri 2500 ilə yaxındır ki, bu torpaqda yaşayırıq. Bu müddət ərzində Azərbaycan xalqı bizi qucaqlayıb, təhlükədən qoruyub. Dünyanın hər hansı bir yerində hər hansı bir yəhudi özünü təhlükədə hiss edirsə, Azərbaycana köçməlidir”, - Azərbaycan Yəhudi İcmasının lideri Milix Yevdayev bildirib. Azərbaycan yəhudiləri Azərbaycanda müsəlmanlarla bərabər dinc yanaşı yaşayan yeganə azlıq deyil. Azərbaycanda çiçəklənən xristian və bəhai icmaları da var. Ölkə həm də zərdüştilik irsi ilə fəxr edir və zərdüştiliyin bir çox qalıqları bu gün də Azərbaycanın bir hissəsidir. Bu günlərdə Azərbaycan prezidentinin xüsusi tapşırıqlar üzrə nümayəndəsi Elçin Əmirbəyov Azərbaycan mətbuatına açıqlamasında deyib: “Dini tolerantlıq - müxtəlif dini konfessiyaların nümayəndələri arasında qarşılıqlı hörmət, onların ölkəmizdə ahəngdar və dinc yanaşı yaşamasıdır. Etnik mənşəyindən və dini mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, bu, Azərbaycanın səciyyəvi əlamətidir və bütün azərbaycanlılar üçün qürur mənbəyidir. Şərqlə Qərbin kəsişməsində yerləşən geostrateji mövqeyimiz və hər iki sivilizasiyanın dəyərlərini mənimsəmək və qoruyub saxlamaq qabiliyyətimiz bizə müxtəlif mədəniyyətlər və sivilizasiyalar arasında canlı körpü rolunu oynamağa imkan verir”. Bu multikultural mühitdə yaşayan Azərbaycanın Qəzzada davam edən müharibəyə münasibətinə və Türkiyə ilə qardaşlıq əlaqələrinə baxmayaraq, İsrail dövləti ilə də çox möhkəm dostluğu var.

Əgər Livan “Hizbullah”dan qurtulsa və dini plüralizm üçün Azərbaycan modelini izləsəydi, Livan çox tez İbrahim razılaşmalarına qoşulub bu müharibəni geridə qoya bilər, beləliklə də Livan xalqını çox faciə və ürək ağrısından xilas edə bilərdi. Ona görə də Livan xalqını İranın Tehrandan Aralıq dənizinə qədər şiə ayparası tikməsinə icazəö verməməyə çağırırıq. Siz yox, yalnız İran və onun proksiləri üçün nəyin yaxşı olduğunu düşünən “Hizbullah” naminə əziyyət çəkməyi dayandırın. Livanı “Hizbullah”dan azad etməkdə İsrailə kömək edin və onu İsrail dövlətinin yanında dinc yanaşı yaşayacaq Azərbaycan multikulturalizm modeli ilə əvəz edin”. Hazırda İsrail “Hizbullah”a qarşı müharibəni genişləndirərək, bombardman və qurudan quruda müdaxilə kampaniyası keçirir. Bu vəziyyətdə çoxlarının nə gedəcək yeri, nə də sosial müdafiəsi var. Dövlət xidmətləri illərlə davam edən maliyyə böhranı və qeyri-effektiv idarəetmə nəticəsində fəaliyyətini dayandırıb. Son dövrlərdə Livanı bürüyən hər ardıcıl böhranla dövlət getdikcə daha az yardım təklif edir. Livanın tükənmiş könüllülər sektorunun üzvləri hökumətin təmin edə bilmədiyi yardımı göstərmək üçün yenidən səfərbər olur. 2020-ci ildə Beyrut limanında baş verən partlayışdan sonra fəallar mənimsəmə və qohumbazlığa görə yardımın lazım olan yerə çatmasına mane olacağından qorxaraq, beynəlxalq donorlardan yardım çatdırarkən bunun Livan hökumətindən yan keçmələrini xahiş edirlər. Bu günlərdə Parisdə keçirilən beynəlxalq konfransda Livana yardım üçün bir milyard dollar vəsait toplanıb. Fəallar ümid edirlər ki, bu vəsait rahatlıq təmin edəcək doğru yerlərə sərf ediləcək.

Ramil QULİYEV