Tarix-mədəniyyət abidələrini özəl sektor bərpa etsə nələr olar? - Sahibə Qafarovanın Səyyad Arana kəskin etirazının mahiyyəti...
Milli Məclisin deputatı Səyyad Salahlı (Səyyad Aran) parlamentin iclasında tarixi və mədəni abidələrin bərpasının iş adamlarına həvalə edilməsini təklif edib.
O bildirib ki, abidələrin sonrakı taleyi ilə bağlı narahatlıq keçirməliyik: “Abidələri pasportlaşdırırıq, bəs onların sonrakı aqibəti nə olacaq? Mədəni, tarixi abidələrə ciddi nəzarət yoxdur. Abidələri bərpa etmək üçün onları iş adamlarına vermək lazımdır. Bu abidələr milli mənsubiyyətimiz, özümüzün tarixidir. “Qorxma mən səninləyəm” filmi çəkilən abidənin vəziyyəti indi necədir? Ümumiyyətlə, bunların sonrakı taleyi ilə bağlı narahat olmalıyıq”.
Spiker Sahibə Qafarova isə deputatın çıxışına etirazını bildirib: “Abidələr hamısı Azərbaycan mədəniyyətinə aiddir. Azərbaycan hökümətinə nə olub ki, bunlar mütləq biznesmenlərə verilə?! Deyirsiniz ki, pasportlaşma nəyə lazımdır, siz nə danışırsınız?”.
Tarix və mədəniyyət abidələrinin bərpasını biznes strukturlarının ixtiyarına versələr abidələrimizi nə gözləyə bilər?
Deputatın təklifini ictimaiyyət də müsbət qarşılamır, əksəriyyətin fikrincə spiker haqlıdır və abidələrin bərpasını qətiyyən iş adamlarına həvalə etmək olmaz. Sosial şəbəkə istifadəçilərinin də əksəriyyəti yazır ki, iş adamlarının abidələrə qayğısı barədə düşünmək yersizdir. Sosial şəbəkə istifadəçilərinə görə, azərbaycanlı iş adamları tarix və mədəniyyət abidələrini bərpa etmək əvəzinə onun ərazisində özlərinə biznes qurarlar. Bərpa məsələsinin çox ciddi yanaşma tələb etdiyini deyənlər qeyd edirlər ki, bu işi yalnız dövlət həyata keçirə bilər.
Ekspertlər hesab edir ki, bu iş biznes adamlarına tapşırılarsa abidələrimizin başına dəhşətli faciələr gələ bilər. Ekspetlərə görə, deputatın bu təklifi çox lazımsızdır və faydasızdır.
Bəzi ekspertlər qeyd edirlər ki, S.Aran bundan əvvəl də bir səmərəsiz təklif verib və bildirib ki, Cahangir Novruzovu Azərbaycana gətirək, teatrlar başsız qalıb. Guya C.Novruzov Mehdi Məmmədovdur, Ədil İsgəndərovdur, Tofiq Kazımovdur? Ekspertlər bildirir ki, C.Novruzovun özünün teatrda nə kimi xarizması, nə kimi mövqeyi, nə kimi rolu olub, o gəlib Azərbaycan teatrında nəsə yarada? Ekspertlər qeyd edir ki, deputatın bu fikrinə də cəmiyyət ciddi təpki göstərdi, tarixi abidələr məsələsi ilə bağlı təklifi də narazılıqla qarşılanır.
Rizvan Qarabağlı: “Abidələrin bərpasını iş adamlarına qətiyyən həvalə etmək olmaz”
Memarlıq üzrə fəlsəfə doktoru, Memarlar İttifaqının üzvü, tanınmış memar Rizvan Qarabağlı “Bakı-Xəbər”ə “Tarix və mədəniyyət abidələrinin bərpasını iş adamlarına qəti şəkildə həvalə etmək olmaz” - deyə bildirdi.
R.Qarabağlının sözlərinə görə, çünki onlar bu sahədə professional deyillər, o işi bilmirlər: “İş adamları çoxmərtəbəli hündür binalar tikirlər, onlar heç bu binalara təminat verə bilmirlər. Sabah bir zəlzələ olsa o hündür binaların hamısı yerə gedəcək. İş adamları o sahəni incəliyinə qədər bilmirlər. Ona görə də, onlara etibar etmək olmaz. Bu dövlət məsələsidir, dövlət işidir. Bunun üçün xüsusi bərpaçılar lazımdır. “Abidəni bərpa edərəm” demək asandır. Deyək ki, bir abidədir, ona əvvəlcə baxış keçirilməlidir. Ona bir adam qərar vermir, o abidəyə təcrübəli bərpaçı memarlar baxış keçirir və orda konservasiya, bərpa, təmir işi getməlidirmi, rekonstruksiya olunmalıdırmı, bu barədə yekdil bir qərar qəbul olunur, ondan sonra o işə başlayırlar. Məsələn, onun çertiyoju, ölçü işləri hazırlanır. Ölçü işlərindən yaranmış çertyojlar əsasında işçi çertyoj yaranır. Orda ardıcıl təbəqəli texnoloji proses gedir. Onu iş adamı hardan bilə bilər? Düzdür, iş adamı memar çağırar pulunu verər və deyər ki, get bu işlə məşğul ol. Bizdə o təcrübə olmayıb. Ona görə də bu məsələyə bir az ehtiyatla yanaşmaq lazımdır.
Amma əgər bir abidəni dövlət qoruyursa ona dövlət nəzarərti və dövlət bərpası lazımdır”.
Bu işin iş adamlarına həvalə edilməsinin təhlükəli olub-olmaması məsələsinə gəlincə, R.Qarabağlı deyir ki, onlar bərpa yox, təmir edirlər. “Deyirlər ki, nə var burda? Mən Tarix Muzeyinin bərpası ilə bağlı tender komissiyasının üzvü idim. Mən onda imza qoydum ki, bu abidənin bərpası Topqapı Sarayını bərpa edən mütəxəsissislərə həvalə edilsin. Çünki mən onların işini görmüşəm. Amma onlar bu işi kanal çəkənlərə, ev tikənlərə, körpü salanlara vermək istəyirdilər. Mən buna qəti etiraz etdim. Dedim gətirin o mühəndisləri biz oturub onlarla söhbət edək ki, bu abidəni necə bərpa edəcəklər. Mən onlara sual verdim ki, qardaş, bu Tarix Muzeyidir, Hacı Zeynalabdin Tağıyevin evidir, bunun içini demirəm, fasadını necə bərpa edəcəksiz? Əvvəlcə, nədən başlayacaqsınız? “Rizvan müəllim, burda nə var ki, üzlük piltələrdi də, qaşıyıb yerə tökəcəyik təzədən ağ aqlayla üzləyəcəyik” - dedi. Bu adam hələ bilmirdi ki, o konstruktivdir, binanın divarından bir daş çıxarsan divar uça bilər. O divar üzlənməyib, onlar divara qoyulmuş hazır yonulmuş daşlardır. Onlar həm də yükdaşıyandır. Demək istəyirəm ki, onlar bu məsələni incəliyinə qədər bilmirlər. Sizə bir misal çəkdim və özünüz təsəvvür etdiniz ki, bu işi iş adamlarına vermək hansı fəsadlar yaradar. Ona görə də abidələrin bərpasını iş adamlarına qətiyyən həvalə etmək olmaz” - deyə R.Qarabağlı bildirdi.
Elyar İslamoğlu: “Tarix və mədəniyyət abidələrinin bərpasını iş adamlarına tapşırmaq quzunu qurda tapşırmağa bənzəyir”
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, ictimai fəal Elyar İslamoğlu “Bakı-Xəbər”ə bildirdi ki, S.Aranın bu təklifini müsbət qarşılamır. “Deputatın bu təklifini mən də dinlədim. Açığını deyim ki, onun bu təklifini müsbət qarşılamadım. Spiker çox haqlı olaraq bununla bağlı Səyyad Arana irad bildirdi. Tarix və mədəniyyət abidələrinin bərpasını iş adamlarına tapşırmaq quzunu qurda tapşırmağa bənzəyir. Çünki onlar həmin tarixi abidələrdən gəlir götürmək üçün içərisinin formasını da, görüntüsünü də dəyişəcəklər. Biz bunu əsassız demirik. Əvvəlki təcrübədə buna rast gəlmişik. Bəzi tarixi abidələrimiz hansısa iş adamının gəlir götürməsi üçün bərbad vəziyyətə salınıb. Tarixi abidələr dövlət tərəfindən qorunduğu kimi onların bərpası da dövlət büdcəsi hesabına həyata keçirilməlidir. Hazırda ölkədə elə bir qurum yoxdur ki, sırf tarixi abidələrin bərpası ilə məşğul olsun”.
E.İslamoğlunun fikrincə, xüsusi bir qurum yaradılmaldır ki, o həm tarix və mədəniyyət abidələrinin bərpasını, həm də mühafizəsini həyata keçirsin. Bir çox tarixi abidələrin mühafizəsində ciddi problemlər olduğunu deyən E.İslamoğlunun sözlərinə görə, elə abidələr var ki, onların aqibəti bilinmir. “Elə tarixi abidələrimiz var ki, uçulub dağılmaq üzrədir. Bəzi tarixi abidələr qanunsuz olaraq sökülüb, yerində obyektlər, yaxud evlər inşa edilib. Ona görə də, ölkəmizin ərazisində olan bütün tarixi abidələr siyahıya alınmalıdır və dövlət tərəfindən qorunmalıdr. Tarixi abidələr bizim keçmişimizdir, eyni zamanda maddi dəyərimizdir, sərvətimizdir. Biz tarixi abidələrimizi qorumalıyıq. Bu xalqın abidələrinin kimlərinsə gəliri üçün dağıdılmasına, məhv edilməsinə imkan verməməliyik. Yaxşı olardı ki, iş adamlarımız tarixi abidələri restoran, kafe kimi istifadə etmək üçün yox, həm də onların yaşaması üçün pul xərcləsinlər. Bu ölkədən pul qazanan imkanlı şəxslər bu abidələrin qorunması üçün də əllərini ciblərinə atsalar yaxşı olar. Düşünürəm, iş adamları könüllü şəkildə tarixi abidələrin bərpasına və qorunmasına maliyyə dəstəyi versinlər. Amma söhbət onlara bərpa işini həvalə etməkdən getmir, bu olmaz. İş adamları bərpaya pul yardımı edə bilərlər. Bu hər bir vətəndaşın borcudur” - deyə E.İslamoğlu bildirdi.
İradə SARIYEVA
