Mediasiya şuralarının səmərəsi getdikcə azalır, baxmayaraq ki, funksiyası artırılır...
Şəmsəddin Əliyev: "Çox təəssüf ki, bu sahədə belə nəzərəçarpacaq addım atılmadı, hətta insanlar son zamanlar mediaiyaya müraciət etmək fikrindən daşınırlar"
Mediasiya Şurasının funksiyaları artırılır. Mətbuatda yayılan məlumata görə, bu məsələ Milli Məclisin plenar iclasında müzakirə olunan “Mediasiya haqqında” Qanuna təklif edilən dəyişiklikdə əksini tapıb.
Təklif olunan dəyişikliyə əsasən, Mediasiya Şurası mediatorların və mediasiya təşkilatlarının təkmilləşdirilməsi fəaliyyətinin və mediasiya xidmətlərinin keyfiyyətinin artırılması məqsədilə tədbirlər görəcək. Qanun layihəsi səsə qoyularaq birinci oxunuşda qəbul olunub.
Məsələ burasındadır ki, Mediasiya Şurası yaradılanda və fəaliyyətə başlayanda aidiyyəti sahədə problemlərin azalacağına, məhkəməyə qədər vətəndaşların problemlərinin həll olunacağına ümid edilirdi. Müşahidələr və mətbuatda gedən fikirlər göstərir ki, bu Şura yaranandan boşanmaların sayı daha da artıb. Halbuki, bu qurum yarananda deyilirdi ki, boşanmalar azalacaq, məhkəməyə müraciət edənlərin sayı aşağı düşəcək. Amma tənqidlər göstərir ki, heç də deyilənlərə nail olunmayıb, yaxud az nail olunub. Bu şəraitdə indi də Mediasiya Şurasının funksiyaları artırılır.
Tanınmış hüquqşünas Şəmsəddin Əliyev "Bakı-Xəbər"ə şərhində bildirdi ki, ümumiyyətlə Mediasiya Şurası, nizamnaməsində də əks olunduğu kimi, qeyri-kommersiya qurumudur. "Hüquqi şəxsdir, qeyri-hökumət təşkilatıdır. Şuranın məqsədi və vəzifələri mediasiya sahəsində tənzimləmələri, ona nəzarəti həyata keçirməkdir. Bu sahədə dövlət proqramlarının, normativ hüquqi aktların hazırlanmasında və təqdim olunmasında iştirak edirlər. Mediasiyada kifayət qədər təhsilli şəxslər çalışır, mediator fəaliyyəti ilə məşğul olmaq istəyənlərin ilkin hazırlığı üzrə təlim keçirlər, onların hansı işlərin görülməli olduğu barədə təlimatları olur. Təbii ki, onlar Mediasiya Şurasının öz fəaliyyətini həyata keçirməsi üçün üzvlüyə qəbul edilirlər. Onlar dövlət büdcəsindən maliyyələşmir, mübahisələrin növlərinə uyğun olaraq rüsumlar alırlar. Ailə münasibətlərindən irəli gələn mübahisələr üzrə rüsum 50 manat, eyni zamanda əmək münasibətlərindən irəli gələn mübahisələrin araşdırılması üçün rüsum 50 manatdır. Kommersiya mübahisələri artıq yoxdur, əvvəl vardı, indi çıxarıblar. Ümumiyyətlə, 500 manatdan yuxarı iddia ərizəsini hazırlamaq üçün 20 manat rüsum müəyyən edilib. 1000 manatadək olan iddia ərizələrinin dövlət rüsumu 40 manatdır. 5000 min manatadək olan iddia ərizələrinin qiyməti 200 manatdır. 5000 manatdan yuxarı olanda rüsum 400 manatdır. Yəni bu qurum ianələrdən və dövlət rüsumlarından yığılan məbləğlə öz funksiyalarını həyata keçirir, əməkhaqqı alırlar. Amma bütövlükdə, son beş il ərzində Şuranın ailə münasibətlərindən dolayı mübahisələrin məhkəməyə qədər həlli və yaxud əmək mübahisələrinin məhkəməyə qədər həlli nə dərəcədə səmərə verib? İctimai rəydə, sorğularda, eyni zamanda özümün də bələd olduğum bəzi faktlarda məhkəməyə qədər belə mübahisələrin çözülməsi hallarının geniş yayılmadığı qənaətindəyəm. Bu mübahisələrin çözülməsi o mediatorun pxsixolji bacarığından, peşəkarlığından, səriştəsindən, qarşı tərəflə danışıq tərzindən, davranışından asılı olur. Etiraf edim ki, orda da intellektli insanlar var. Müəyyən mənada boşanmalarla və digər mübahisələrlə bağlı mediator ona müraciət edən vətəndaşın sorğularına uyğun onu təlimatlandırır, tövsiyələr verir və qarşı tərəf müəyyən hallarda mediatorla razılaşır, belə deyək, məhkəməyə müraciət etmək fikrindən daşınır. Bu çox nadir hallarda olur.
Amma deyim ki, məhkəmələrdə boşanmalarla bağlı müraciətlər yenə çoxdur. Burda əsas məqsəd nədən ibarətdir? Mediatorlar öz vəzifə funksiyalarını həyata keçirirərkən bununla həm də məhkəmələrin bir növ yükünü azaltmış olurlar. Əsas niyyət həm də bundan ibarətdir".
Ş. Əliyevin sözlərinə görə, çünki doğrudan da, hakimlərin boşanmalarla, əmək mübahisələri, əmlak mübahisələri ilə bağlı bəzən işləri çox olur. "Düşünülürdü ki, mediatorlar bu sahədə ciddi dönüş əldə edə bilərlər. Amma çox təəssüf ki, bu sahədə belə nəzərəçarpacaq addım atılmadı, hətta insanlar son zamanlar mediasiyaya müraciət etmək fikrindən daşınırlar. Çünki müraciətin nəticəsi olmayanda onlar deyirlər ki, əvvəlcədən hər hansı bir hüquq məsləhətxanasına müraciət edib təcrübəli bir vəkillə rastlaşsaydım ödədiyim pulun məbləği bəlkə bundan da az olardı, peşəkarların sayəsində məsələ həllini tapardı. Amma çox təəssüf ki, qeyri-kommersiya təşkilatı kimi yaranan Mediasiya Şurası bu sahədə elə də cəmiyyətin gözləntilərini məcrasına yönəldə bilmədi.
Onların nizamnaməsinə görə, Mediasiya Şurası qadağan edilməyən növlərdə əmlak sahibi olur, büdcəsini birdəfəlik üzvlük haqları, ianələr, qrantlar, qanunun tələblərinə uyğun əldə etdikləri gəlirlərlə, qanunla qadağan olunmayan digər maliyyə mənbələri hesabına formalaşdırır".
Ş. Əliyev hesab edir ki, Mediasiya Şurasının funksiyalarının artırılmasına heç bir lüzüm yoxdur. "Ölkədə müxtəlif sahələr üzrə fəaliyyət göstərən QHT-lərin qanuna əlavələr edib funksiyalarını artırmağa zərurət yoxdur. Mediasiya Şurası haqqında ayrıca qanun var, bu əlahiddə bir qanundur. Nazirlər Kabinetinin bu sahədə ayrıca qərarı da var. Sanki bunlara özəl bir yanaşma sərgilənir. Bu özəl yanaşma, özəl qayğı özünü doğrultmur axı. Hər dəfə də bunların funksiyalarını artırmaqla, əksinə, bu qeyri-kommersiya təşkilatının fəaliyyət istiqamətlərində, vəzifələrini həyata keçirməsi yönündə çətinliklər yaranır. Çoxlu sayda QHT var ki, oturmaq üçün heç ofisi yoxdur. Yəni bərabərlik hüququnun təmin olunması baxımından yanaşılanda suallar yaranır, Mediasiya Şurasının yaranmasına bu qədər önəm vermək nədən xəbər verir? Məhkəmə hakimiyyətinin işinin yüngülləşdirməsinə, ora müraciətlərin "sivil qaydada bloklanmasına" gətirib çıxarırsa bunu biz görmürük. İnsanların müəyyən mənada məmnunluğunu təmin etmək niyyəti daşıyırsa bu da o qədər yoxdur. Ola bilsin, interaktiv sorğu nəticəsində beş - altı adam müsbət nəsə deyər. Amma ümumiyyətlə, müraciət pulsuz olmalıdır. Vətəndaş qeyri-kommersiya təşkilatına müraciət edəndə bu pulsuz olmalıdır. QHT rəhbəri kimi mənə də müraciətlər edilir, biz əsla onlarla başqa cür davranmırıq. Yəni bütün qeyri-hökumət təşkilatları, qeyri-kommersiya təşkilatları necədirsə bunlar da həmçinin elə olmalıdır. Üzvlük haqqının olması, ödənilməsi mümkündür. Burda işləyənlərlə işləməyənlər arasında fərq olmalıdır. Üzvlük haqları onların aldıqları məvacibə uyğun olmalıdır. Bu baxımdan mənim bir vətəndaş, hüquqşünas kimi yanaşmam belədir. Bu qədər bu qeyri-kommersiya təşkilatına önəm verməklə onların fəaliyyət istiqamətləri bir araya sığmır. Yəni nəticə etibarı ilə səmərənin əldə olunması baxımından münasib deyil. Ona görə də düşünürəm ki, buna bu qədər vaxt sərf edilməsinə də ehtiyac yoxdur".
Ş. Əliyevin sözlərinə görə, Mediasiya Şurasının sənədləri sırasında belə bir cümlə var: mediasiya mübahisələrin məhkəmədən kənar həlli üsuludur. "Yəni ümumi baxımdan mənası budur. Mediasiya zamanı tərəflər mediatorun, yəni vasitəçinin köməyi ilə digər tərəfin mövqeyi barədə daha çox məlumat qazanmaqla öz mövqeyini yenidən qiymətləndirir və barışmaq imkanlarını araşdırır. Bunun üçün də, təbii ki, mediatorun bacarığı, qabiliyyəti, intellekti, təcrübəsi, səriştəsi olmalıdır. Özləri qeyd edirlər ki, tərəflərə vicdanla yanaşdıqları və mübahisənin həll olunmasında maraqlı olduqları mediasiya proseslərində tərəflərin mübahisəni həll etmələri ehtimalı 85 faizdən yüksəkdir. Bunların bu təhlilində belə deyilir, amma cəmiyyətdə belə rəy yoxdur ki, bu 85 faizdən yuxarı olsun. Guya hakimin, arbitrin səhv qərar qəbul etməsinə təsir edir və sair. Bu tamamilə şişirdilmiş rəydir"-deyə Ş.Əliyev bildirdi.
İradə SARIYEVA
