Azərbaycan Avropanın enerji təhlükəsizliyində “alternativsiz qüvvə” statusunu bir az da möhkəmləndirdi
Son dövrlərdə İran və Türkmənistan arasında təbii qazla bağlı çəkişmələrin tamam yeni vüsət alması müşahidə olunmaqdadır. Bütün bunlar isə nəticə etibarı ilə türkmən qazının İran ərazisinə nəqlini artıq mümkünsüz hala gətirib. Hazırda real vəziyyət bundan ibarətdir ki, İran Türkmənistanın dövlət qaz şirkəti - “Turkmengas” əleyhinə iki dəfə məhkəməyə müraciət edəcək.
Qonşu ölkənin neft naziri Bijan Namdar Zəngənənin sözlərinə görə, İran çatdırılan təbii qazın keyfiyyətini Türkmənistan şirkəti ilə Beynəlxalq Arbitraj Məhkəməsində aydınlaşdırmaq niyyətindədir.
Nazir İranın Türkmənistan şirkətinə qarşı digər iddiasının isə "mavi yanacağ"ın qiyməti ilə bağlı olduğunu deyib: “Türkmənistanın təqdim etdiyi qaz qiymətləri çox yüksəkdir və yenidən baxılmalıdır”. Neft nazirinin sözlərinə görə, Türkmənistanın da onun ölkəsinə qarşı iddiaları var: “Türkmənistan tərəfi iddia edir ki, çatdırılan qaza görə İranın 1,5 milyard dollar borcu var, amma biz borcumuzu ödəmişik və qeyd olunan rəqəm doğru deyil”. Xatırladaq ki, ötən il dekabrın sonunda Türkmənistan prezidenti Qurbanqulu Berdıməhəmmədov hökumətə İranı Beynəlxalq Arbitraj Məhkəməsinə vermək üçün lazımi sənədləri hazırlamağı tapşırıb. Yaranmış vəziyyətdə İrana gələn türkmən qazının nəqlinin dayandırılması Türkmənistanın yalnız bir istiqamətdə qaz sata bilməsi ilə nəticələnib. Bu da Çin istiqamətidir ki, yalnız bu ölkəyə qaz satmaq Aşqabada sərf eləmir. Bu vəziyyətdə türkmən tərəfi üçün yenidən aktuallaşan məsələlərdən biri “Transxəzər” qaz kəmərinin çəkilişidir. Çünki bu, türkmən qazının Azərbaycan üzərindən Avropaya nəqlinə imkan verir. Avropada isə qarşıdakı illər ərzində qaz istehlakı həcminin daha da artması gözlənir. Belə vəziyyətdə Avropa özü də Azərbaycan üzərindən türkmən qazının nəqlinə xüsusi maraq göstərir. ABŞ-da yerləşən Avropa, Rusiya və Avrasiya Tədqiqatları Mərkəzinin baş eksperti Robert Kutler isə bildirir ki, artıq Rusiyanın da “Transxəzər” kəmərinə problem yaratması inandırıcı sayılmır. Çünki “Transxəzər” Rusiyanın Avropada mövqelərinin zəifləməsinə hansısa formada təsir etməyəcək. Ekspert bildirir ki, Avropanın Rusiyadan təbii qaz idxalının payı 2025-ci ilədək hazırkı 30 faizdən 35 faizə çatacaq. 2030-cu illərin ortalarında isə Avropanın bütün qaz istehlakının 40 faizinin Rusiyadan gələcəyi gözlənir. Beləliklə, Avropa İttifaqının Rusiya qazından asılılığı azalmaqdansa, artan xətt üzrə qalxa bilər. Məhz bu səbəbdən də ekspert vurğulayır ki, Avropa “Transxəzər”in reallaşmasında son dərəcə maraqlıdır. Bununla yanaşı qeyd olunur ki, ötən il Aşqabadda keçirilmiş sammitdə Azərbaycan və Türkiyə enerjinin nəqli sahəsində əməkdaşlığa dair niyyət memorandumu imzalayıb. Avropa İttifaqı bu fonda “Transxəzər”i özünün Ortaq Maraq Layihələri Siyahısına daxil edib. Bu isə layihənin Avropa bankları tərəfindən maliyyələşdirilməsini tamamilə real edir. Gözlənir ki, bu gedişlə yaxın tezlikdə “Transxəzər”in çəkilişinə start verilsin. “Transxəzər”ə qədər isə Avropa Azərbaycandan qaz nəqlini mümkün qədər tez həyata keçirməyi düşünür. Almaniyada çıxan “Deutsche Wirtschafts Nachrichten“ qəzeti “Avropa Azərbaycan təbii qazına böyük ümidlər bəsləyir” sərlövhəli məqalədə bunun səbəbləri barədə maraqlı fikirlər səsləndirir. Qeyd olunur ki, “Cənub Qaz Dəhlizi” layihəsi Avropaya yeni mənbədən qaz nəqlinə imkan verəcək: “Cənub Qaz Dəhlizi” Azərbaycanla Avropanı birləşdirən ən böyük infrastruktur layihələrindən biridir. Avropa İttifaqı üçün prioritet enerji layihələrindən olan “Cənub Qaz Dəhlizi”nin seqmentlərini “Şahdəniz-2”, Səngəçal terminalı, Cənubi Qafqaz Boru Kəmərinin Genişləndirilməsi, TANAP və TAP layihələri təşkil edir. Bu boru xətti Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorundakı “Şahdəniz-2” yatağından hasil olunacaq qazı Türkiyəyə, oradan da Avropaya çatdıracaq. “Cənub Qaz Dəhlizi” vasitəsilə Azərbaycan təbii qazının 2020-ci ilədək Avropaya nəqli nəzərdə tutulur. Avropanın qaz istehlakı son illərdə durmadan artır və Avropa İttifaqı qaz idxalını şaxələndirmək istəyir. Avropaya təbii qazın ixracından, eyni zamanda, Azərbaycan özü də böyük gəlirlər əldə edəcək. Çünki qaz sektoru ölkə ÜDM-də mühüm paya malikdir. Avropanın təbii qaza tələbatı növbəti on ildə də artmaqda davam edəcək. Belə ki, Niderland və Böyük Britaniya qaz ixrac edən ölkələrdən idxalçı ölkəyə çevrilməkdədir. Norveç isə dənizdə yeni neft və qaz layihələrini donduracaq. Bu baxımdan Azərbaycan Avropanın enerji təhlükəsizliyində bundan sonra da mühüm rol oynayacaq”.
Bu arada bir maraqlı məqamı da qeyd edək ki, Azərbaycandan qaz almağa təkcə Avropa hazırlaşmır. Belə ki, Pakistanın “Pakistan LNG Limited” dövlət şirkəti də Azərbaycan dövlət neft şirkəti SOCAR-dan sıxılmış qaz almaq barədə danışıqlar aparır. Danışıqlar ötən il Pakistanla Azərbaycan arasında imzalanmış hökumətlərarası razılaşmaya əsaslanır. Pakistan Nazirlər Kabinetinin razılığı ilə “Pakistan LNG Limited” şirkəti ilə SOCAR arasında sıxılmış qazın alqı-satqı müqavilə qiymətini müəyyən etmək üçün xüsusi qiymət komitəsi yaradılıb. Pakistan tərəfdən komitəyə dövlət neft şirkəti PSOCL, “Pakistan LNG Limited”, “Pakistan LNG Terminal Limited” şirkətlərinin nümayəndələri daxil edilib. Azərbaycan tərəfdən isə danışıqları SOCAR aparır. bu fonda yaxın tezlikdə Azərbaycandan Pakistana da qaz nəqli gözlənir.
NAHİD
