Hindistan müharibəyə başlayır - nüvə apokalipsisi dünyanı haqladı...
Dünya miqyasında xüsusi narahatlıqla izlənilən hadisələrdən biri də Pakistan və Hindistan arasında son günlərdə artan gərginlikdir. Bu gərginliyin tezliklə özünün müharibə fazasına qədəm qoyacağını artıq bu iki ölkə rəsmiləri də açıq bəyan edirlər.
Pakistanın müdafiə və aviasiya naziri Xavaca Məhəmməd Asif hesab edir ki, Hindistanla 2-4 gün ərzində müharibə təhlükəsi var: “Biz üfüqdə müharibənin yaxınlaşdığı faktına zehni olaraq hazır olmalıyıq. Bir ehtimal var, çox real bir ehtimal var ki, müharibə yaxın gün və ya iki, üç və ya dörd gündə başlaya bilər. Pakistan ölkənin suverenliyinə təhlükə yaranarsa və ya ona hərbi embarqo qoyularsa, istənilən hərbi əməliyyata 100% hazırdır. Regionun digər ölkələri hər hansı mübahisələrin qarşısını almaq və münaqişənin gərginliyini azaltmaq üçün çalışırlar”. Düzdür, məsələni fərqli prizmadan şərh edənlər də var. Məsələn, İslamabadda yerləşən Tədqiqatlar və Təhlükəsizlik Araşdırmaları Mərkəzinin icraçı direktoru İmtiaz Gül bildirir: “Məncə, Hindistan və Pakistan arasında genişmiqyaslı müharibə mümkün deyil. Hər iki ölkənin nüvə potensialı tammiqyaslı qarşıdurma üçün böyük maneə rolunu oynayır”. Amma Belçikada yerləşən Beynəlxalq Böhran Qrupunun baş analitiki Praveen Dhonthi bildirir Hindistanın baş naziri Narendra Modi və hökuməti hərbi zərbə ilə cavab vermək üçün böyük təzyiq altındadır: “Hökumət və hakim “Bharatiya Janata” Partiyası tərəfindən Pakistana qarşı müntəzəm düşmənçilik ritorikası ictimai gözləntiləri formalaşdırıb. Bu hökumət optikaya çox diqqət yetirir və çox güman ki, tərəfdarlarını razı salmaq üçün 2019-cu ildə hava hücumlarından daha əhəmiyyətli görünməli olan hərbi əməliyyat keçirmək məcburiyyətində qalacaq”. Qeyd edək ki, 2019-cu ildə Hindistanın idarə etdiyi Kəşmirdə intiharçı bomba hücumu nəticəsində 40 Hindistan əsgəri həlak olub. Həmin vaxt Hindistan Pakistana hava hücumları ilə cavab verdi və bu, iki xalqı müharibə həddinə çatdırdı, lakin böhran sonrada yoluna qoyuldu. İndi analoji hal təkrar olunarsa, Pakistanın ABŞ-dakı keçmiş səfiri Maleeha Lodhiyə görə hind tərəfi İslamabaddan güclü hərbi cavab alacaq: “Bunun qeyri-müəyyən və gözlənilməz nəticələri olacaq və bu, hərtərəfli böhrana səbəb olacaq. Hindistanda spekulyasiya edilən məhdud müharibə anlayışı izah edilməmiş risklərlə doludur. Nəzarət oluna bilməyən eskalator spiral təhlükəsi səbəbindən belə bir ssenarinin nəyin bahasına olursa-olsun qarşısını almaq lazımdır”. Bir daha xatırladaq ki, Hindistan və Pakistan arasında uzun müddətdir davam edən gərginlik 2025-ci il aprelin 22-də Hindistanın Pahalqam qəsəbəsində 26 turistin ölümü ilə nəticələnən terror aktından sonra pik həddə çatıb. Hindistan hücuma görə məsuliyyəti üzərinə götürən “Müqavimət Cəbhəsi”nin Pakistan mənşəli olduğunu iddia edir, Pakistan isə bu iddiaları qəti6 şəkildə rədd edir və hadisənin “yalançı bayraq əməliyyatı” ola biləcəyini deyir. Hadisədən sonra Hindistan Pakistanla diplomatik əlaqələri və Hind Suları Müqaviləsini dayandırıb. O, Pakistan diplomatlarını çıxarıb, sərhəd qapılarını bağlayıb və vizaları ləğv edib. Pakistan həmçinin Hindistan vətəndaşları üçün vizaları ləğv edib, hava məkanını Hindistana bağlayıb və ticarət əlaqələrini dayandırıb. Lakin Pakistandan ən ciddi reaksiya Hind Suları Müqaviləsinin dayandırılması oldu. İslamabad bunu "casus belli" - müharibə aktı kimi qiymətləndirir.
Xatırladaq ki, 1947-ci ilin avqustunda Hindistan Böyük Britaniyadan müstəqilliyini elan etdikdən sonra iki yeni dövlət - Hindistan və Pakistan yarandı. Əsasən müsəlmanların yaşadığı bölgələr Pakistana, hinduların idarə etdiyi bölgələr isə Hindistana birləşdirildi. Əhalisinin 80 faizi müsəlman olan Kəşmir bölgəsi Pakistanla birləşmək istəsə də, Hindistan hakimiyyəti buna əngəl yaratdı. Nəticədə 1947-1948-ci illərdə başlayan birinci müharibə Kəşmirin iki yerə bölünməsinə səbəb oldu. Hindistan Cammu və Kəşmir əyalətini nəzarətə götürdü, Pakistan Azad Kəşmir və Gilgit-Baltistan üzərində nəzarəti ələ keçirdi. Lakin iki ölkə arasında davamlı sülhün bərqərar olması mümkün olmadı. 1965 və 1971-ci illər müharibələri və ondan sonra əldə edilən atəşkəs razılaşmaları ilə qurulan nəzarət xətti ədalətli sülhə gətirib çıxarmadı. 1999-cu il Kargil müharibəsi nəzarət xəttində gərginliyin pik həddə çatdığı və iki nüvə dövlətini müharibənin astanasına çatdırdı. 2001-ci ildə Hindistan parlamentinə hücum və 2019-cu ildə Pulvama hücumu iki ölkəni yenidən müharibə həddinə gətirdi. Tarix göstərir ki, iki ölkə arasında gərginlik təkcə sərhəd gərginliyi deyil, həm də din, milli və kimlik zəminində baş verən münaqişələrdən qaynaqlanır. Hər yeni böhran keçmişdən miras qalmış kövrək problemləri tətikləyir, daha ciddi böhranlara qapı açır. Bu gün Kəşmirlə bağlı həll olunmamış mübahisə partlamağa hazır olan saatlı bomba kimidir. İki nüvə dövlətinin - Hindistan və Pakistanın bu məsələni dini və ultra-millətçi yanaşmalarla həll etməyə çalışması böhranı daha da mürəkkəb və həlledilməz edir. İkitərəfli münasibətlər Qordi düyününə çevrilib. Son terror aktından sonra qaynar toqquşma ehtimalı xeyli artıb. Bu məsələyə təkcə Hindistan və Pakistan kontekstində baxmaq lazım deyil. Son böhranın istiqamətini də hər iki ölkənin digər qlobal oyunçularla münasibətləri müəyyən edəcək. Məsələn, Hindistanla Çin arasında münasibətlər kifayət qədər gərgindir. 2020-ci ildə Qalvan vadisində baş verən qaynar münaqişə davam edən gərginliyin simvoludur. Çindən iqtisadi asılılığını azaltmaq üçün Hindistan Çin texnologiya və infrastruktur şirkətlərinə sərt qaydalar tətbiq edib. Himalay dağları Hindistan və Çin arasında təbii bufer rolunu oynamasaydı, aydındır ki, bu gərginlik daha ciddi münaqişələrə səbəb ola bilərdi. Digər tərəfdən, Pakistan və Çin arasında “dəmir qardaşlıq” əlaqələri dərinləşir. Çin Pakistanı qabaqcıl döyüş təyyarələri, pilotsuz uçuş aparatları və texnologiya transferləri ilə təmin edir. Çin Birləşmiş Millətlər Təşkilatında Pakistanı dəstəkləyir və Kəşmir probleminin həllinə dəstək verir. Xüsusilə, Qvadar limanı layihəsi Çin-Pakistan əməkdaşlığının əsasını təşkil edir. Qvadar Çinin Hind okeanına açılan qapısıdır. Hörmüz boğazından cəmi 400 kilometr aralıda yerləşən Qvadar strateji mərkəzdir. Bunun Çinin enerji təhlükəsizliyi və dəniz marşrutları strategiyaları üçün böyük təsiri var. Hindistanın ABŞ ilə yaxınlaşmasına və qlobal ticarət müharibələrində Vaşinqtonu dəstəkləmək cəhdlərinə cavab olaraq Çin Pakistanla əməkdaşlığı dərinləşdirir. Hindistanın Hind Suları Müqaviləsini dayandırması regionda atılan ən təhlükəli addımlardan biridir. 1960-cı ildə imzalanan bu müqaviləyə əsasən Hind, Çelum və Çenab çayları Pakistana, Ravi, Beas və Sutlej çayları isə Hindistana axır. Bu günə qədər saziş iki ölkə arasında potensial su müharibəsinin qarşısını alıb. Pakistanın kənd təsərrüfatının və içməli suyun 80 faizindən çoxu Hind çayından asılıdır. Buna görə də Hindistanın su təchizatını məhdudlaşdırması Pakistan üçün həyati təhlükəsizlik təhdidi yaradır. Bu, Pakistanı Kəşmir cəbhəsində hərbi addımlar atmağa məcbur edə bilər. Üstəlik, bu böhran təkcə Hindistan-Pakistan müqaviləsini deyil, həm də Cənubi Asiyada çoxtərəfli su əməkdaşlığını poza bilər. Çin kimi yuxarı axın ölkələri də bu vəziyyətdən istifadə edib su kartlarını daha aqressiv oynaya bilər. Ənənəvi müharibələr əvvəllər neft üstündə gedirdi. Lakin qlobal istiləşmə və iqlim dəyişikliyi dövründə su yeni müharibələrdə əsas cəbhəyə çevrilir. İçməli su ehtiyatlarının sürətlə tükənməsi ona nəzarəti strateji silaha çevirir. Su böhranının yaratdığı miqrasiya dalğaları, ərzaq çatışmazlığı və iqtisadi çöküş təkcə regional deyil, həm də qlobal fəlakətə səbəb ola bilər.
Tahir TAĞIYEV
