Rusiyadan Azərbaycana yenidən pul axını başlanır, lakin prosesin böyük mənfi tərəfi də var...
Qlobal valyuta bazarlarında ticarətçilər ekranlarına baxarkən, Cənubi Qafqazdan, Mərkəzi Asiyadan olan miqrant işçilər də Rusiyanın müxtəlif şəhərlərində eyni diqqətlə bu prosesləri izləyirlər. Donald Tramp administrasiyasının genişmiqyaslı tarif paketi açıqladığı gündən bəri qlobal bazarlardakı çətinliklər fonunda ABŞ dollarının dəyər itirməsi ilə yanaşı, Rusiya rublu kəskin şəkildə dəyər qazanıb. Bu isə Rusiyada yaşayan miqrantların birdən-birə evlərinə daha artıq pul göndərməsi deməkdir.
Novosibirskdə çalışan 60 yaşlı tacik işçi Ali məsələ ilə bağlı “Radio Svoboda”ya açıqlamasında qeyd edir: “İnsanlar məzənnənin qalxacağına ümid edərək pul göndərməzdən əvvəl aylarla gözləyirlər. Nə vaxt məzənnə artarsa, onlar banklara tələsirlər və ya tətbiqlər vasitəsilə pul göndərirlər. Onların zamanı gəlib çatıb. Rublun artması bizim üçün faydalıdır. Bu, ailənizin ay ərzində necə keçindiyini, yemək alıb-almayacağınızı və ya dərman pulu ödəyib-ödəyməyəcəyinizi müəyyən edir”. Dünya Bankının məlumatına görə, köçürmələr Tacikistan ÜDM-inin 45 faizini təşkil edir. Qırğızıstanda bu, 24 faiz, Özbəkistanda isə 14 faizdir. Bu vəsaitlərin əksəriyyəti Rusiyadan gəlir. Londonda yerləşən “Central Asia Due Diligence” analitik mərkəzinin rəhbəri Alişer İlhamov Rusiyada yüksək faiz dərəcələrini, Vaşinqtonla münasibətlərin yaxşılaşmasını və dolların ümumi zəifləməsini rublun möhkəmlənməsinin əsas səbəbləri kimi göstərib: “Qarşıdakı aylarda rublun məzənnəsi, əsasən, neftin qiymətlərindən və dolların göstəricilərindən asılı olacaq”. Qeyri-rəsmi müşahidələr göstərir ki, hazırda rublun güclənməsi Rusiyaya iş tapmaq üçün gələnlərin sayında artıma səbəb olub. Rusiya Daxili İşlər Nazirliyinin məlumatına görə, 2024-cü ilin sonunda ölkədə 6.3 milyon xarici vətəndaş olub. Lakin Rusiyaya gəlmək risksiz deyil - irqçilik hallarından tutmuş polis zorakılığına qədər. Həmçinin, zorla hərbi xidmətə alınma və Ukraynaya göndərilmə riski də mövcuddur. Həmçinin, deportasiyaların sayı əhəmiyyətli dərəcədə artıb, rəsmi rəqəmlərə görə, ötən il Rusiyadan 190 min nəfər çıxarılıb. Bu, əvvəlki ilə nisbətən 31 faiz artım deməkdir. 2024-cü ilin martında Moskva şəhərindəki “Crocus City” konsert məkanında baş verən terror hücumundan sonra miqrantlar artan təzyiqlərə məruz qalıblar. Rubl dollar qarşısında bahalaşmaqda davam edərsə, Azərbaycana Rusiyadan gələn pulların miqdarı artacaq. Sabitləşən rus rublu Azərbaycanın əmlak bazarına Rusiyadan vəsait axınını da bərpa edə bilər. Məsələ burasındadır ki, rubl bahalaşan kimi Rusiyada çalışan azərbaycanlı miqrantlar pullarını dollara çevirərək Azərbaycanın əmlak bazarına sərmayə yatırmağa meylli olurlar. Amma ən əsası odur ki, Rusiyada rublun bahalaşması Azərbaycandan Rusiyaya müxtəlif malların, xüsusən də aqrar məhsulların ixracını daha da artıracaq.
Hazırda Azərbaycan Rusiya bazarına kənd təsərrüfatı məhsullarının tədarükündə əsas yerlərdən birini tutur. Rublun bahalaşması isə bu prosesi daha da sürətləndirəcək. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, əsas proqnozlar isə rublun dəyər qazanmaqda davam edəcəyini göstərir. Neftin qiyməti 80 dollarlıq həddə yaxınlaşacağı halda rublun daha da möhkəmlənməsini gözləmək olar. Bütün bunlar Azərbaycandan Rusiyaya ilk növbədə qeyri-neft məhsullarının ixrac həcmini artıracaq ki, bu da sözügedən sahədə daha sürətli inkişaf deməkdir. Hökumətin də əsas məqsədi məhz enerji resurslarından asılılığı qeyri-neft sektorunun inkişafı hesabına azaltmaqdır. Bununla belə, bəzi analitiklər rublun güclənməsinin uzunmüddətli olacağına şübhə ilə yanaşırlar. “Bloomberg Economics”in hesablamalarına görə, Ukrayna ilə sülh danışıqlarında erkən bir irəliləyiş əldə olunmazsa, rublun bahalaşması dayana bilər. “Renaissance Capital”ın tədqiqat bölməsinin rəhbəri Oleq Kuzmin bildirib: “Əgər geosiyasi vəziyyət dəyişməzsə, neftin cari qiymətləri fonunda bizim hesablamalarımıza görə, rublun real məzənnəsi dollar qarşısında 100-dən yuxarı qalacaq". “Tsifra Broker”in aparıcı analitiki Nataliya Pıryeva qeyd edib ki, rublu geosiyasət, Rusiya ilə ABŞ arasında münasibətlərin yaxşılaşması, beynəlxalq ticarətin potensial bərpası və xarici kapitalın Rusiyaya qaytarılması ilə bağlı nikbinlik dəstəkləyir: “Mənfi reallıq da özünü göstərir – tədiyə balansının cari göstəriciləri zəif olaraq qalır, neft bazarında vəziyyət o qədər də ürəkaçan deyil”. İstənilən halda Rusiyada rublun möhkəmlənməkdə olması və bunun davam etməsi Azərbaycan üçün əlverişlidir. Ən azı bu, ixraçcılarımız üçün yeni perespektiv vəd edir. Hələlik isə rubl bahalaşmaqda davam edir. Əgər 2025-ci il yanvarın 1-də 1 ABŞ dolları almaq üçün 113 rubl ödəmək lazım gəlirdisə, hazırda 80-82 rubl kifayət edir. Həmçinin ilin əvvəlində 1000 rublu 16 manata dəyişmək mümkün idisə, indi 21 manata mümkündür. Bir daha qeyd edək ki, Rusiya Azərbaycanın əsas ticarət tərəfdaşıdır. Bu imkan yaradır ki, orda yaşayan azərbaycanlılar öz ailələrinə maliyyə köçürmələrini artıra bilsinlər. Həmçinin proses idxalla məşğul olan şəxslər üçün əlverişli mühit yaradır. Azərbaycanlı ixracatçılar rəqabətə yenidən girə bilirlər.
Ramil QULİYEV
