"Konstitusiya referendumunun hər 2 nəticəsi Ermənistana fəlakət gətirəcək" - İrəvanda yeni ideya...
Ermənistanın yeni konstitusiyasının hazırlanması istiqamətində işlər son dövrlərdə intensiv xarakter almağa başlayıb. Elə bu fonda ölkədə siyasi gərginliyin də artdığı müşahidə edilir. Xatırldaq ki, Ədliyyə naziri Srbuhi Galyanın hələ üç ay əvvəl verdiyi məlumata əsasən, onlar yeni konstitusiyanın mətn üzərində işləyirlər və növbəti parlament seçkilərinə qədər bu hazır olacaq.
Amma Ədliyyə Nazirliyi yeni konstitusiyanı kimin və ya nəyin hazırlaması ilə bağlı çox təfərrüatlı məlumat vermir. Sadəcə olaraq deyilir ki, hazırlanmış layihə mətni müəyyən fasilələrlə Konstitusiya Dəyişiklikləri Şurası ilə müzakirə edilərək razılaşdırılacaq. Bundan əvvəl, 2022-ci ilin yanvarında yeni Konstitusiya deyil, konstitusiyaya dəyişikliklərin konsepsiyasını hazırlayan Konstitusiya Dəyişiklikləri Şurası yaradılıb. Bunu başa çatdırmadan baş nazir Nikol Paşinyan Konstitusiya Dəyişiklikləri Şurasına yeni konstitusiyanın konsepsiyasını hazırlamaq üçün yeni tapşırıq verib. Ədliyyə nazirinin müavini Tiqran Dadunts qeyd edir ki, bu addımın Azərbaycanın tələbləri ilə heç bir əlaqəsi yoxdur: "Son 2-3 il ərzində konsepsiya üzərində çox uzun iş aparılıb və bizim konsepsiya sənədimiz var. Bu konsepsiya sənədləri, həmçinin şura üzvlərinin təqdim etdiyi təkliflər əsasında biz hazırda bu işlərin sürətləndirilməsi üçün mətn üzərində işləyirik”. Azərbaycan üçün burada maraqlı məqam yeni konstitusiyada Müstəqillik Bəyannaməsinə istinadın çıxarılmasıdır. Baş nazir Nikol Paşinyan artıq açıq şəkildə öz fikrini bildirib ki, referenduma çıxarılacaq yeni konstitusiya layihəsində Müstəqillik Bəyannaməsinə istinad olmamalıdır: “Yeni Konstitusiyanın mətnində Müstəqillik Bəyannaməsinə heç bir istinad olmamalıdır, lakin mən bir daha demək istəyirəm: qərar verən Ermənistan Respublikasının xalqıdır”. Müxalifət isə fərqli mövqe sərgiləyir. 35 il əvvəl parlamentin tribunasından Müstəqillik Bəyannaməsini oxuyan Erməni Milli Konqresinin sədr müavini Aram Manukyanın sözlərinə görə, bu sənədə istinadın konstitusiyadan çıxarılması ilə bağlı referendum təhlükəli tələdir: “Əgər xalq referendumda bunun lehinə səs verirsə, belə çıxır ki, siz xarici tələbi yerinə yetirirsiniz və qəbul etdiyiniz konstitusiyada, ona düzəlişlə bağlı hər üç referendumda bəyannaməyə istinad olub. Heç bir beynəlxalq struktur, heç bir təşkilat deməyib ki, konstitusiyamızda, o cümlədən bəyannamədə beynəlxalq ictimaiyyətlə, beynəlxalq konvensiyalarla, beynəlxalq oyun qaydaları ilə ziddiyyət təşkil edən prinsiplər var”. Onun fikrincə, referendumda kifayət qədər “hə” səsinin toplanmaması, bunun uğursuzluqla nəticələnməsi heç də az təhlükəli deyil: “Belə çıxır ki, biz Əliyevə, Azərbaycana daha effektli oyun kartı veririk ki, onlar bizi sülhün əleyhinə getməkdə ittiham etsinlər. Bu, yeni savaşa səbəb ola bilər. Paşinyan da bundan sonra xalqı günahlandırmağa çalışacaq, Əliyevə deyəcək ki, "xalq, görürsən, səs vermədi, mən heç nə edə bilmədim”. Manukyanın fikrincə, xalqın yeni konstitusiyanın əleyhinə səs verməsi ehtimalı daha çoxdur, ona görə də müxalifətçi hesab edir ki, məsələ referenduma getməməlidir.
Yeni Konstitusiyanın qəbulu üçün təxminən 650 min səs lazımdır - səsvermə hüququ olanların 1/4-nin “hə” səsi. 2021-ci ildə keçirilən son parlament seçkilərində baş nazir Paşinyanın “Vətəndaş müqaviləsi” partiyası 688 mindən çox səs toplayıb. Sovet dövründən dissident Vardan Arutyunyan deyir ki, yeni konstitusiya ilə bağlı qiymətləndirmə əslində faciəvi olmasaydı, gülməli olardı: “Aydındır ki, Paşinyan Bakıdan gələn diktələrə tabedir, ağrılı olan isə odur ki, o, bu diktələri lazımi vaxtda düzgün başa düşə, dərk edə bilmir və bu, iki-üç il davam edir. Böyük Britaniyadan olan analitik Onnik Krikoryan isə qeyd edir ki, Ermənistan konstitusiyasi dəyişdiriləcək. Onun sözlərinə görə, konstitusiya islahatı ideyası Nikol Paşinyan tərəfindən hələ 2020-ci ildə Azərbaycanla münaqişədən əvvəl səsləndirilib. Ekspert qeyd edib ki, İrəvandakı analitiklər arasında yayılmış fikrə görə,Paşinyan ölkə konstitusiyasının preambulasının mətninin çıxarılmasına və ya dəyişdirilməsinə meyillidir: “Lakin onun bunu əhalinin də hesab etdiyi kimi Bakının tələbi olaraq deyil, daxili qərar kimi nəzərdən keçirdiyini söyləmək olar. Paşinyan artıq yeni konstitusiyanın mətni üzərində işin tamamlanmasının sürətləndirildiyini elan edib. Əgər əvvəllər onun 2027-ci ilin əvvəlinə hazır olacağı elan edilirdisə, indi gələn ilin ortalarında növbəti parlament seçkilərinə qədər hazırlanması planlarından danışırlar. Nəzəri olaraq müddət daha da qısala bilər. Lakin onun qəbul edilib-edilməyəcəyi ilə bağlı qərarı əhalinin verəcəyini yaddan çıxarmaq lazım deyil”. Krikoryan həmçinin hesab edir ki, Ermənistan cəmiyyətini bu dəyişikliklərə hazırlamaq lazımdır: “Aydındır ki, bu, geniş ictimai müzakirə və ciddi hazırlıq tələb edəcək. Müxalifət bu prosesdən Paşinyana qarşı istifadə etməyə cəhd göstərə bilər. Məhz buna görə də o, preambulaya dəyişiklik etməyə və ya onu çıxarmağa qərar versə, böyük ehtimalla bunu “Real Ermənistan” konsepsiyası çərçivəsində əhali tərəfindən razılıqla qarşılanmalı olan daha geniş islahat paketinin bir hissəsi kimi təqdim edəcək”. Krikoryan erməni analitikləri bu məsələni gündəmə gətirməyə və müzakirəsinə başlamağa çağırıb: “Bir çox erməni analitiklər bu məsələni öz azərbaycanlı həmkarları ilə müzakirə etməkdən imtina edirlər. Bu, təəssüf doğurur, nəzərə alsaq ki, Bakı kompromislər təklif edir. Məsələn, Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzindən Fərid Şəfiyev və Böyük Britaniyanın Azərbaycandakı keçmiş səfiri Ceyms Şarp Böyük Britaniya və İrlandiya arasında imzalanmış Belfast sazişini öyrənməyi təklif ediblər ki, bu da konstitusiyaya dəyişikliklər edilməsini tələb edir”.
Tahir TAĞIYEV
