Ukraynaya ordu göndərmək yox, onun silahlandırılması daha yaxşıdır... Trampa mesaj....
ABŞ prezidenti Donald Tramp yaxın günlərdə Ukraynadakı müharibənin sülh yolu ilə həlli planını ictimaiyyətə təqdim etmək niyyətində olduğunu açıqlayıb . Onun sözlərinə görə, təşəbbüs mümkün atəşkəsə əməl olunmasını təmin etmək üçün Avropa hərbi qüvvələrinin cəlb edilməsini də əhatə edə bilər:
“Yaxın üç gün ərzində tam məlumat verəcəyəm. Ukrayna, Rusiya ilə bağlı çox yaxşı görüşlərimiz oldu... Görək, necə olacaq”.
Rəsmi şərtlər qeyri-müəyyən qalsa da, yüksək səviyyəli administrasiya rəsmilərindən biri “The New York Post” qəzetinə deyib ki, plan Ukrayna üçün təhlükəsizlik təminatları sisteminin bir hissəsi olacaq. Atəşkəs rejiminə əməl olunmasına nəzarət edəcək ayrıca sülhməramlı missiyanın - Rusiya, Ukrayna və NATO üzvü olmayan neytral üçüncü ölkənin nümayəndələrindən ibarət birgə komissiyanın yaradılması ideyası da nəzərdən keçirilir. “The Wall Street Journal” yazıb ki, müqavilədə Krımın Rusiya ərazisi kimi tanınması bəndi də ola bilər. O da bildirilir ki, Ukrayna ərazisinin "de-yure" deyil, "de-fakto" tanınmasına qədər öz torpaqlarının 20 faizini ruslara verməyə hazır olması planına da ABŞ-da müsbət yanaşılır. ABŞ rəsmisi bu xüsusda nəşrə bildirib: “De-fakto o deməkdir ki, biz rusların bu torpağı işğal etdiyini etiraf edirik, lakin biz Ukraynanın bundan həmişəlik imtina edəcəyini demirik”. Belə vəziyyətdə Ukraynaya kömək vəd edən Avropa da əməldə real addımlar atmır. Diplomatlar arasında Avropanın Ukrayna üçün yaratdığı “istəklilər koalisiyası” zarafatla “gözləyənlər koalisiyası” adlandırılır. Əsasən avropalı NATO ölkələri, eləcə də Avstraliya, Kanada, Yaponiya və Yeni Zelandiyadan ibarət bu qeyri-rəsmi qrup martın əvvəlindən müzakirələrə başlasa da, hələlik, onun konkret nəyi planlaşdırdığı barədə məlumat azdır. Bu koalisiya Rusiyanın Ukraynaya qarşı tammiqyaslı işğalını dayandırmaq məqsədilə sülh planını dəstəkləmək üçün Ukraynaya hərbi missiya göndərmək məqsədilə formalaşıb. Bu ayın əvvəlində Fransa və Britaniyadan ibarət birgə texniki heyət Ukraynanın təminat qüvvəsinə ehtiyacını qiymətləndirmək üçün Kiyevə səfər edib. Aprelin 10-da isə koalisiyaya daxil olan ölkələrin müdafiə nazirləri ilk dəfə olaraq Brüsseldə, NATO-nun qərargahında bir araya gəliblər. Eyni koalisiyanın mayın 9-da Kiyevdə liderlər səviyyəsində görüş keçirməsi gözlənilir. Bütün bu görüşlərə və göstərişə baxmayaraq, əslində çox az şey qərara alınıb. Bunun əsas səbəbi isə mövcud mərhələdə qeyri-müəyyənliyin çox olmasıdır. Potensial atəşkəs necə olacaq? ABŞ bu prosesdə hansı rolu, əgər ümumiyyətlə olarsa, oynayacaq? Prosesdə iştirak qaydaları necə olacaq? Adlarının gizli saxlanılması şərti ilə “Radio Free Europe”ə danışan Avropa diplomatları koalisiyanın ilk həftələrini “ehtiyatlı planlaşdırma”, “bütün işləri qaydasına salmaq” və ya “əgər belə olarsa” ssenariləri hazırlamaq kimi təsvir ediblər. Bu prosesdə əsas rolu üzərinə götürən tərəflər Paris və London aprelin 11-də bütün üzv ölkələrə sorğu göndərərək soruşublar: ölkəniz hansı imkanları Ukraynaya göndərməyə hazırdır? Qısa müddət ərzində neçə təyyarə, gəmi, dron və ya hətta yerüstü qüvvə göndərilə bilər? Cavablar aprelin 18-nə qədər təqdim olunmalı idi və cavablar toplandıqdan sonra nəzəri olaraq müəyyən konkret vaxt cədvəlləri və ssenarilər formalaşa bilərdi. Düzdür, artıq bəzi ümumi konturlar müəyyənləşib. Diplomatların sözlərinə görə, əsas fərziyyə hərbi yerləşdirmənin beş illik müddəti əhatə etməsindən ibarətdir. Bu, iddialı bir plandır, lakin məqsəd odur ki, tam atəşkəs elan olunduqdan 72 saat sonra ilk qoşunlar Ukraynada olsun. Bununla belə, onlar münaqişə zonasına yaxınlaşmayacaqlar.
Bir diplomat bildirib ki, dondurulmuş təmas xəttinin ətrafında, yəqin ki, BMT-nin müşahidə etdiyi bufer zona olacaq, onun ardınca Ukrayna əsgərlərinin xətti gələcək və sonra isə cəbhədən uzaqda, “istəklilər koalisiyası”nın qüvvələri yerləşə bilər.
Bu plan çərçivəsində nələrin edilə biləcəyi barədə müxtəlif fikirlər irəli sürülür. Masada olan variantlardan biri Ukraynanın qərbində mühüm infrastruktur obyektlərinin qorunmasıdır. Daha konkret desək, Lvov ətrafında təyyarələrin enə biləcəyi bir təhlükəsiz zona yaradılması nəzərdə tutulur. Daha iddialı bir fikir isə koalisiyanın avropalı bir rəsmisinin “cinahlar” adlandırdığı yerlərdə — Belarus sərhədi yaxınlığında və ya Odessa ətrafında yerləşdirilməsi ideyasıdır. Odessada yerləşdirmə dəniz komponenti ilə əlaqələndirilə bilər. Planın bu aspekti hazırda ən çox irəliləyiş əldə etmiş sahə təsiri bağışlayır. Diplomatlar burada təxminən 30 min yerüstü qüvvədən söhbət getdiyini bildiriblər, lakin bunu əldə edilməsi çətin olan ideal rəqəm kimi qeyd ediblər. Bu say, əsasən, iki tam hərbi diviziyaya bərabərdir, amma ideal olaraq rotasiya ehtiyatını təmin etmək üçün əlavə 90 min hərbçiyə ehtiyac ola bilər. Bəs koalisiya, həqiqətən, buna yaxın bir qüvvə toplaya biləcəkmi? Problem ondadır ki, Rusiyayla Ukrayna arasında hər hansı bir atəşkəs perspektivi ilə bağlı qeyri-müəyyənliklər səbəbindən əksər ölkələr hələ ki, konkret öhdəlik götürməkdən çəkinirlər. Belə vəziyyətdə obrazlı desək, otaqdakı iki fil isə ABŞ və Rusiyadır. Diplomatların sözlərinə görə, Fransa qətiyyətlə bildirir ki, potensial missiya üçün heç bir Amerika zəmanətinə ehtiyac yoxdur. Lakin digərləri buna daha ehtiyatlı yanaşır. Onlar hesab edirlər ki, ABŞ-ın dəstəyi ən azı iki sahədə vacibdir: logistika və kəşfiyyat. Qısaca desək, avropalılar Amerikanın yardımı olmadan genişmiqyaslı missiyaları həyata keçirə bilməzlər - məsələn, ən azı qoşunların daşınması və hərbi texnikanın sürətli nəqli üçün hava yük daşımaları sahəsində. Bundan əlavə, Britaniya və Fransa yaxşı kəşfiyyat imkanlarına malik olsa da, inkişaf etmiş peyk görüntülərini paylaşmaq qabiliyyəti yalnız Vaşinqtona məxsusdur. ABŞ prezidenti Donald Tramp isə indiyə qədər Avropanın təşəbbüslərinə dəstək verəcəyi ilə bağlı hər hansı təminat verməkdən imtina edib. Eyni zamanda, Avropa diplomatları qeyd edirlər ki, avropalıların ortada müvafiq bir planı olmadığı halda, Amerikanın hansısa öhdəlik götürməsini gözləmək də çətindir. Bütün proseslər sonda Rusiyaya və iştirak qaydalarına dayanır. Belə ki, əgər Moskva Qərb missiyasına atəş açarsa, cavab veriləcəkmi, yoxsa geri çəkiləcəklər? Bəziləri hesab edir ki, bu, NATO missiyası olmasa da, NATO ölkələrindən ibarət “təminat qüvvəsi” alyansın qarşılıqlı müdafiə maddəsi olan 5-ci maddə ilə qoruna bilər. Bu o deməkdir ki, onlara hücum olarsa, tammiqyaslı NATO-Rusiya müharibəsi başlayacaq? Bir diplomat bildirib ki, 5-ci maddənin işə düşməsi mütləq tammiqyaslı cavab demək deyil. Buna Ukraynanın işğal olunmuş hissəsindəki Rusiya mövqelərinə məhdudlaşdırılmış hücumla da cavab verilə bilər. Bir çoxları üçün bu, atəşlə oynamaq deməkdir. ABŞ-ın bu planların hər hansı birinə dəstək verəcəyinə dair heç bir qəti əminlik yoxdur. Bunun əvəzinə, rəsmilər ən azından hələlik Ukrayna üçün alternativ bir plan üzərində dayanırlar: “oxlu kirpi variantı”. Bu yanaşma Ukraynanı silahla maksimum dərəcədə gücləndirməyi nəzərdə tutur. Məqsəd isə Ukraynanın gələcəkdə Rusiyanın hər hansı hücumuna qarşı özünü müdafiə etməsi və hətta Kremli tamamilə yeni hücumlardan çəkindirməsidir. Bir çox ölkələr Ukraynada öz əsgərlərini potensial riskə atmaq əvəzinə, getdikcə daha çox Ukraynanı silahlandırmağı ən yaxşı variant kimi görürlər.
Samirə SƏFƏROVA
