Şimal-Cənub dəhlizində Azərbaycanın hesabına yeni addımlar atılır...
Rusiyalı mütəxəssislər artıq İrandadır və Rəşt-Astara dəmir yolu layihəsi üzərində iş aparırlar. Bu barədə jurnalistlərə Rusiya baş nazirinin müavini Aleksey Overçuk məlumat verib. İranın Moskvadakı səfiri Kazem Cəlalinin Rəşt-Astara dəmir yolu hissəsinin tikintisinin ən azı 3-4 il çəkə biləcəyi ilə bağlı sözlərinə münasibət bildirən Rusiya rəsmisi qeyd edib ki, iranlı diplomat bu proqnozu mütəxəssislərin hesablamaları əsasında verib.
Xatırladaq ki, 2023-cü ildə Rusiya ilə İran arasında Şimal-Cənub layihəsi çərçivəsində Azərbaycanla İran arasında Fars körfəzinin limanlarına dəmir yolu xəttinin çıxışını təmin edəcək 160 kilometrlik hissəsinin birgə tikintisinə dair saziş imzalanıb. Layihənin ümumi dəyəri 1,6 milyard avrodur. Sənədə əsasən, Moskva və Tehran tikinti və layihələndirmə işlərini, həmçinin malların tədarükü və xidmətləri birgə maliyyələşdirəcək. Artıq prosesə başlanıb və bu, Şimal-Cənub layihəsi üzrə Azərbaycan üzərindən daha çox yük daşınmasına imkan verir. Bu günlərdə İranın yol və şəhərsalma naziri Fərzanə Sadeqi Tehranda keçirilən Xəzər İqtisadi Forumunda Şimal-Cənub layihəsi üzrə mühüm açıqlamalar verib. O qeyd edib ki, Şimal-Cənub dəhlizinin əvvəli Bəndər-Abbas limanı, şimal nöqtəsi isə Astaradır. Rəşt-Astara dəmir yolu xəttinin çəkilişi bu məsafənin birləşməsini tamamlayacaq: “Bu yol tranzit yükdaşımalarının və ümumilikdə nəqliyyatın inkişafı üçün əhəmiyyətlidir. İran hökuməti Rəşt-Astara dəmir yolu xətini tamamlamaqda qərarlıdır. İran ilə Rusiyanın müvafiq qurumlarının nümayəndələri son bir ay ərzində 5 dəfə görüş keçiriblər. Rusiya yolun tamamlanması üçün 1 milyard 600 milyon avro kredit ayırıb. Bu kredit dəmir yolunun çəkilişi üçün texniki məsələlərin həll olunmasına imkan verəcək. İran hökuməti isə yolun üzərindən keçdiyi torpaqlar sahibləri ilə alqı-satqı işini sürətləndirəcək. Rusiya tərəfi ilə keçirilən görüşlərdə yolun çəkilişini davam etdirmək üçün görüləcək işlərin planı hazırlanıb və razılaşdırılıb”. Qeyd edək ki, Şimal-Cənub beynəlxalq nəqliyyat dəhlizinin dəmir yolu seqmentinin əsasını təşkil edən Qəzvin-Rəşt-Astara (İran) – Astara (Azərbaycan) dəmir yolu xəttinin Qəzvin-Rəşt hissəsi 2018-ci ildə istismara verilib. İrana qarşı tətbiq olunan iqtisadi sanksiyalar yolun Rəşt-Astara hissəsinin tikintisini çətinləşdirib. Bu yol vasitəsilə Asiyadan Rusiya və Avropaya daşınan yüklər İran və Azərbaycan ərazisindən tranzit olaraq daşınacaq. İranlı politoloq, beynəlxalq münasibətlər üzrə ekspert Əmir Məhəmmədi Çahaki diqqətə çatdırır ki, İran Xəzər regionunda iqtisadi əməkdaşlıqda mərkəzi yer tutur, çünki onun strateji mövqeyi Xəzər dənizini Körfəzi ilə birləşdirir: “Bu, ölkəni regiondaxili və regiondan kənar iqtisadi-ticarət əlaqələrin genişlənməsinə töhfə verən mühüm tranzit mərkəzinə çevirir. Tehran Xəzər hövzəsinin qlobal iqtisadiyyata inteqrasiyasını fəal şəkildə təşviq edir, nəqliyyat infrastrukturuna – dəmir yollarına, limanlara və logistika mərkəzlərinə investisiya yatırır. İranın strateji Bəndər-Abbas və Çabahar limanlarına nəzarəti Mərkəzi Asiya, Qafqaz və Cənubi Asiyanı birləşdirməyə imkan verir ki, bu da regional əməkdaşlığın möhkəmlənməsinə şərait yaradır. Bundan əlavə, İran enerji sektorunda da mühüm rol oynayır, neft və qazın nəqli üçün öz resurslarını və tranzit marşrutlarını təqdim edir. Qlobal dəyişikliklər fonunda onun regionda etibarlı tərəfdaş kimi əhəmiyyəti artır və bu da bütövlükdə Xəzər regionunun iqtisadi inkişafına və sabitliyinə töhfə verir”.
Ekspert diqqətə çatdırır ki, Xəzər dənizi ilə Körfəz arasında nəqliyyat dəhlizinin həyata keçirilməsi regionun əsas infrastruktur layihələrindən biridir: “Bu marşrutun ideyası hələ sovet dövründən müzakirə olunsa da, son illərdə İran və Rusiyanın birgə səyləri sayəsində yeni təkan qazanıb. Layihə mərhələli şəkildə həyata keçirilir və əsas diqqət dəmiryol şəbəkəsinin inkişafına və liman infrastrukturunun modernləşdirilməsinə yönəldilib. Ən vacib mərhələlərdən biri Rəşt – Astara dəmiryol hissəsinin tikintisi olub ki, onun tamamlanması ilə bağlı razılaşma Rusiya və İran tərəfindən 2025-ci ilin fevralında imzalanıb. Bu magistral İranın Xəzər dənizindəki şimal limanlarını Körfəzdəki cənub limanları ilə birləşdirəcək və yüklərin daşınması üçün rahat marşrut təmin edəcək. Artıq Qəzvin–Rəşt dəmir yolu istismara verilib, eləcə də Rəşt – Xəzər arasındakı 37 kilometrlik hissə tamamlanıb ki, bu da regionun nəqliyyat sistemlərinin inteqrasiyası üçün mühüm addımdır. Gözlənilir ki, dəhlizin işə salınması Hindistandan Avropaya Rusiya vasitəsilə yük daşınma müddətini iki dəfə azaldacaq və bu da onu iqtisadi cəhətdən son dərəcə cəlbedici edəcək”. O da faktdır ki, Şimal-Cənub və Şərq-Qərb beynəlxalq nəqliyyat dəhlizlərinin inkişafı Xəzər regionunun və ona bitişik ərazilərin iqtisadi artımında mühüm rol oynayır. Bu marşrutlar təkcə qitələrarası əlaqələri gücləndirmir, həm də ticarət dövriyyəsinin artmasına, investisiyaların cəlb olunmasına və sənaye əməkdaşlığının inkişafına kömək edir. 7200 km uzunluğa malik Şimal-Cənub dəhlizi Hind okeanı və Körfəzi Xəzər dənizi vasitəsilə Avropa ilə birləşdirir. Onun inkişafı İran, Rusiya və Azərbaycan kimi region ölkələrinə Hindistan və Cənubi Asiyadan Avropaya yüklərin daşınması üçün öz tranzit potensiallarından istifadə etməyə imkan verir. Bu marşrut yüklərlə dolu olan dəniz yollarını, məsələn, Süveyş kanalını keçmədən daha qısa və səmərəli bir alternativ təqdim edir. Mütəxəssislərin hesablamalarına görə, bu dəhlizin tam fəaliyyəti 2030-cu ilə qədər ticarət dövriyyəsini üçqat artıra bilər və region ölkələrinə tranzitdən milyardlarla dollar gəlir qazandırar. Şərq-Qərb dəhlizi isə, o cümlədən Transxəzər marşrutu, Çini Mərkəzi Asiya və Qafqaz vasitəsilə Avropa ilə birləşdirir. O, Şimal-Cənub dəhlizini tamamlayaraq, regionun vahid nəqliyyat arteriyalar şəbəkəsinə çevrilməsinə şərait yaradır. Xəzəryanı dövlətlər üçün bu, xammal, kənd təsərrüfatı məhsulları və sənaye mallarının ixracı üçün yeni imkanlar, eləcə də qlobal bazarlara çıxışın genişlənməsi deməkdir. Nəqliyyat infrastrukturuna yatırılan investisiyalar regionun rəqabət qabiliyyətini artırmaqla yanaşı, onun beynəlxalq logistika mərkəzi kimi mövqeyini də gücləndirir. Burada Azərbaycanın mərkəzi rollardan birini oynaması isə ölkəmizə çoxsaylı üstünlüklər qazandırır. Mövcud vəziyyətində Fars körfəzinə də çıxış imkanları Azərbaycanın logistika üstünlüyünü daha da artırır.
Tahir TAĞIYEV
