Ursula Layen Orta Dəhlizə 10 milyard dolları Azərbaycansız necə xərcləyəcək?..
Akif Nağı: "Avropanın bu siyasi maraqları içərisində türk dünyasının daxilinə bir ixtilaf salmaq planı da var"
Ursula fon der Layen Mərkəzi Asiya-Avropa sammitində dedi ki, Orta Dəhlizin inkişafı üçün 10 milyard dollar vəsait ayrılacaq. Avropa Birliyi-Mərkəzi Asiya arasında nəqliyyat əlaqələrinə dair Qlobal Tranzit İnvestorlar Forumunda Avropa Komissiyasının vitse-prezidenti Valdis Dombrovskis Avropa və beynəlxalq maliyyə qurumlarının Mərkəzi Asiyada dayanıqlı nəqliyyat əlaqələrinə dəstək və investisiya üçün 10 milyard avro ayıracaqlarını açıqlayıb.
İştirakçılar Trans-Xəzər Nəqliyyat Dəhlizinin Avropa və Mərkəzi Asiyanı birləşdirə bilən müasir, çoxsaylı və effektiv marşruta çevrilməsi üçün lazımi investisiyaları müzakirə edəcəklər.
Əslində Orta dəhlizə bu qədər investisiyanın qoyulması ideya baxımından çox faydalıdır. Amma bəllidir ki, Orta Dəhliz infrastrukturunun əsas hissəsini 2014-cu ildən bəri Azərbaycan qurur. Buna baxmayaraq, Avropa rəsmiləri bu investisiyanın qoyuluşunda Azərbaycan barədə bir kəlmə də danışmır, bütün diqqət Ermənistanda sərhədlərin açılmasına, kommunikasiyaların blokdan çıxarılmasına yönəldilib. Azərbaycan bu məsələdə sıxışdırılacaqsa, qoyulan investisiyanın Orta Dəhluzə hansı faydası ola bilər?
Baki-xeber.com saytına açıqlamasında politoloq Akif Nağı bildirdi ki, son illər Orta Dəhliz bir çox ölkələr, xüsusilə Avropa İttifaqı üçün iqtisadi cəhətdən cəlbediciliyini artırır: "Amma digər iri miqyaslı nəqliyyat layihələri kimi Orta Dəhlizin də ciddi siyasi çalarları mövcuddur. Bu dəhlizi inkişaf etdirməklə Avropa özünün Mərkəzi və Orta Asiya ölkələri ilə əlaqələrini Rusiyadan yan keçməklə qurmaq istəyir. Burada əsas məqsəd Rusiyanı dünyada gedən iqtisadi və geosiyasi proseslərdən uzaqlaşdırmaq, geosiyasi proseslərə onun təsirini azaltmaqdır. Amma bununla belə, Orta Dəhliz layihəsi öz cənub və şimal analoqlarına nisbətən iqtisadi cəhətdən də səmərəli və daha rentabelli nəqliyyat dəhlizidir.
Bu dəhluzdə Türkiyənin ciddi maraqları var və Azərbaycanla eyni mövqedən çıxış edirlər.
Orta Dəhlizin Azərbaycandan yan keçməsi barədə də müəyyən fikirlər var. Amma müasir mərhələdə bu nəqliyyat dəhlizini Azərbaycandan kənar təsəvvür etmək mümkun deyil. Cənubda İran, Şimalda isə Rusiya Avropa üçun arzuolunmaz ölkələrdir. Məhz bu ölkələrdən yan keçmək üçun Orta Dəhliz aktuallaşıb. Bunun isə həlledici və alternativsiz hissəsi Azərbaycan üzərindən keçir.
Eyni zamanda, Şimal-Çənub nəqliyyat dəhluzi İran və Rusiya üçün aktualdır. Onu bir ara Ermənistan üzərindən keçirməyi, İrəvanın qondarma “dünyanın kəsişməsi və sülh kəsişməsi” adlı layihələrinə həyat vermək istəyirdilər. Lakin gördülər ki, dəhlizin Ermənistandan keçməsi onun iflic olmasi, "ölü doğulması" deməkdir. Avropa istəyir ki, Ermənistan bu layihənin əsas operatoru kimi təqdim edilsin. Lakin Ermənistan bu layihədə iştirakçı ola bilər, amma layihənin əsas oyunçusu ola bilməz.
Avropa Mərkəzi Asiyanı öz tərəfinə cəkmək istəyir, onlarla ciddi münasibətlər qurur. ABŞ isə hələ ki, prosesləri kənardan müşahidə edir.
Səmərqənd sammiti Avropa ilə Mərkəzi Asiya ölkələri arasında əməkdaslığın təməlini qoydu. Orada böyuk investisiya vədləri verildi ki, burada Orta Dəhlizin də canlandirılması nəzərdə tutulur. Bu ölkələr əsasən türk dövlətləridir. Onları Avropa həm şirnikləndirir, həm də üzərlərinə bəzi öhdəliklər qoyur. Məsələn, Avropa Qırğızıstan, Özbəkistan və Qazaxıstan üzərinə öhdəlik qoyub ki, onlar Yunan Kipri ilə diplomatik əlaqə qursunlar. Onlar artıq bu istiqamətdə addımlar atırlar. Bu isə türk dünyasının maraqlarına zidd bir addımdır. Amma görünür, Avropa investisiya qoymaq üçün bunu əsas şərt kimi ortaya qoyub. Burada Avropanın siyasəti çoxsaxəlidir. Həm öz siyasi maraqlarını yerinə yetirmək, həm də bu ölkələrin imkanlarından istifadə etmək istəyirlər. Avropanın bu siyasi maraqları içərisində türk dünyasının daxilinə bir ixtilaf salmaq planı da var. Çünki onlar üçün türk dünyasının bütövləşməsi arzuolunan deyil.
Azərbaycan istənilən halda prosesdə iştirak edəcək. Təsadüfi deyil ki, Ursula fon der Layen Türkiyə, Ermənistan və Azərbaycan arasında sərhədlərin açılmasını xüsusi vurğuladı. Azərbaycan tərəfi də cavab verdi ki, sərhədlərin açılması üçün bizim şərtlərimiz ortadadır. Sülh müqaviləsi imzalanmalıdır, Ermənistan bəzi iddalarından geri çəkilməlidir və rəsmi Bakının haqlı mövqeyini qəbul etməlidir. Yəni sərhədlər bizim şərtlərimiz daxilində açıla bilər, hansısa Avropa liderinin bizə yol göstərməsinə ehtiyac yoxdur.
Avropanın Orta Dəhlizlə bağlı ciddi maraqları olsa da, bu məsələdə Avropa o qədər gücə malik deyil ki, hər şeyi diqtə etsin. Burada Cinin, Qazaxıstanın, Türkiyənin və ABŞ-nin maraqlarını var. Amerika özünun bəzi layihələrini Orta Dəhliz vasitəsi ilə həyata keçirmək fikrindədir. Burada həm də ABŞ-nin Çinlə bağlı planları var. Ona görə də ABŞ Orta Dəhlizin işə salınması prosesində hansısa firmada öz təsir imkankarını saxlayacaq.
Azərbaycanın istəkləri nəzərə alınmayacağı təqdirdə o bu prosesləri pozmaq gücünə malikdir. Ona görə də inanmıram ki, Azərbaycanın maraqları nəzərə alınmasın.
Avropa Ermənistanın bu layihədən daha cox bəhrələnməsini istəyir, amma Ermənistan bu layihədə sadəcə bir keçid rolunu oynaya və ya bir qol kimi ona qoşula bilər. Ona görə də Avropa liderləri nəqliyyat kommunikasiyalarının tezliklə blokdan çıxmasını istəyirlər. Bunun üçun isə Ermənistan şərtlərə əməl etməlidir. Yəqin ki, yaxın vaxtlarda məsələ aydınlaşacaq.
Zəngəzur dəhluzi açılmadan Orta Dəhlizin səmərəliliyi gözlənilən səviyyədə olmayacaq. Burada ABŞ, Avropa və Çinin maraqları üst-üstə düşürsə, deməli Zəngəzur dəhlizi tezliklə Azərbaycanın istəklərinə və şərtlərinə uyğun olaraq açılacaq.
Azərbaycan, eyni zamanda, ehtiyat variyantı kimi İran üzərindən də Naxçıvana yol çəkir - Araz dəhluzi. Bu, Azərbaycanın əlini gücləndirir və Zəngəzur dəhlizinin əhəmiyyətini azaldır. Əgər Zəngəzur dəhlizi geçikərsə, Azərbaycan Araz dəhlizindən yararlanacaq. İnvestisiyalara gəldikdə, o məsələdə də Azərbaycanın maraqlarının nəzərə alınması qaçılmazdır".
Akif NƏSİRLİ
