Dünya 2 trilyon dollar itirir, Azərbaycan qazanır - səbəb ABŞ-Çin ticarət müharibəsidir...
ABŞ prezidenti Donald Trampın aqressiv rüsum siyasəti nəticəsində yaranan ticarət müharibələri 2025-ci ildə dünya iqtisadiyyatına ən azı 2 trilyon dollara başa gələ bilər. Bu fikri Plexanov adına Rusiya İqtisadiyyat Universitetinin beynəlxalq biznes kafedrasının dosenti Anastasiya Prikladova bildirib.
Onun sözlərinə görə, əgər əksər ölkələr üçün yüksək gömrük rüsumlarının təsiri uzunmüddətli perspektivdə davam etsə, zərər daha çox ola bilər.
Hazırda ticarət müharibəsi səngimədən davam edir və vurulan zərər geri dönməzdir, bütün dünyanın rifahını təhdid edir. Məsələ burasındadır ki, ABŞ prezidenti Donald Tramp heç bir tarifi ləğv etməyib, yalnız bəzi tarifləri müvəqqəti dayandırıb. ABŞ-a bütün idxallar üçün ümumi vergi 10%, polad və maşınlara bağlı 25% səviyyəsində qalıb. Trump dərman, ağac və digər mallar üçün oxşar rüsumlar hazırlayır.
Bundan başqa Tramp Çindən idxal olunan mallara tarifləri hədsiz, yəni qadağanedici səviyyəyə qaldırıb. Çin dünyanın ən böyük mal, xüsusilə də istehlak malları tədarükçüsü olduğundan, bu, qlobal iqtisadiyyata təsir edir. Qeyd edək ki, Tramp Çinə sözün əsl mənasında iqtisadi hücum edib. O, çin üçün rüsum dərəcəsini 125%-dən 145%-ə qaldırıb. Bu səviyyədə tarif incə tənzimləmə vasitəsi kimi mənasını itirir və dünyanın iki ən böyük iqtisadiyyatı arasında ticarət üçün keçilməz maneəyə çevrilir. Çin eyni cür cavab verib və ABŞ üçün rüsumları 125% edib. Ötən il iki iqtisadi güc arasında mal ticarətinin həcmi təxminən 585 milyard dollar təşkil edib. Bu fonda ABŞ Çinə 145 milyard dollarlıq mal satıb, əvəzində həmin ölkdən 440 milyard dollarlıq məhsul idxal edib. Nəticədə, 2024-cü ildə ABŞ-ın Çinlə ticarət kəsiri - idxal və ixrac arasındakı fərq - 295 milyard dollar olacaq. Bu, ABŞ iqtisadiyyatının təxminən 1%-nə bərabər olan əhəmiyyətli ticarət kəsiridir. Lakin bu, Trampın dəfələrlə qeyd etdiyi 1 trilyon dollarlıq rəqəmdən azdır. Tramp artıq prezident kimi ilk müddətində Çinə əhəmiyyətli tariflər tətbiq edib. Onun varisi Co Bayden bu tarifləri saxlayıb və artırıb. Birlikdə, bu ticarət maneələri ABŞ-ın Çindən idxal etdiyi malların payını 2016-cı ildəki ABŞ-ın ümumi idxalının 21%-dən keçən il 13%-ə qədər azaltmağa səbəb olub. Nəticədə, son on ildə ABŞ-ın ticarətdə Çindən asılılığı azalıb. Bununla belə, analitiklər qeyd edirlər ki, ABŞ-a ixrac edilən bəzi Çin mallarının Cənub-Şərqi Asiya ölkələri vasitəsilə marşrutu dəyişdirilib. Məsələn, 2018-ci ildə Tramp administrasiyası Çindən idxal edilən günəş panellərinə 30% rüsum tətbiq edib. Bununla belə, 2023-cü ildə ABŞ Ticarət Departamenti Çin günəş paneli istehsalçılarının montaj əməliyyatlarını Malayziya, Tayland, Kamboca və Vyetnam kimi ölkələrə köçürdükləri və daha sonra bu ölkələrdən hazır məhsulları ABŞ-a göndərməklə, tariflərdən təsirli şəkildə yan keçdiklərini sübut etdi. Trampın bu ölkələrə qarşı tətbiq etdiyi yeni tariflər son nəticədə Çin mənşəli ABŞ mallarının geniş çeşidinin bahalaşmasına səbəb olacaq. 2024-cü ildə ABŞ-dan Çinə ixrac edilən ən böyük əmtəə kateqoriyası, ilk növbədə Çinin 440 milyon donuzunu qidalandırmaq üçün lazəm olan soya olub. ABŞ Çinə dərman və neft məhsulları da göndərib. Əks istiqamətdə, Çindən ABŞ-a böyük həcmdə elektronika, kompüter və oyuncaqlar göndərilib. Elektrikli avtomobillər üçün lazım olan böyük miqdarda akkumulyatorlar da ixrac edilib. ABŞ-ın Çindən idxal etdiyi ən böyük kateqoriya smartfonlardır ki, bu da ümumi məhsulun 9%-ni təşkil edir. Bu smartfonların əksəriyyəti Çində Amerikanın “Apple” şirkəti üçün istehsal olunur. Çin mis və litiumdan tutmuş nadir torpaqlara qədər sənaye üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən bir çox metalların emalında mərkəzi rol oynayır. Pekin indi bu metalların ABŞ-a çatdırılmasında maneələr yarada bilər.
Proseslər Azərbaycanda da diqqətlə izlənilir. Hesab olunur ki, Azərbaycan Çin bazarında itirilmiş ABŞ ixracatının müəyyən qismini əvəz edərsə, ABŞ-Çin ticarət müharibəsi ölkə iqtisadiyyatına müsbət təsir göstərə bilər. Xüsusilə, Azərbaycan Çinə kənd təsərrüfatı və yanacaq xammalı tədarükünü artıra, digər məhsulların göndərilməsini genişləndirə bilər. Hazırda Azərbaycanın Çinlə də ticarət dövriyyəsində müsbət dinamika müşahidə olunur. Bununla belə, ticarət əlaqələrinin daha da genişləndirilməsi üçün potensial böyükdür və bu potensialın reallaşdırılması istiqamətində Azərbaycan tərəfindən ardıcıl tədbirlər görülür. Eyni zamanda, Çin tərəfindən həyata keçirilən idxala dəstək siyasəti Azərbaycanın yüksək keyfiyyətli məhsullarının Çin bazarında təklif olunması üçün əlverişli şərait yaradır. Çinin “Bir Kəmər və Bir Yol” strategiyasını dəstəkləyən ilk ölkələrdən olan Azərbaycan, həm də bu təşəbbüsün reallaşdırılmasında fəal iştirakçıdır. Çinin “Bir Kəmər - Bir Yol” təşəbbüsü çərçivəsində Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutunun potensialından istifadə olunması iqtisadi sahədə, xüsusilə investisiya, ticarət, tranzit və digər sahələrdə əməkdaşlıq üçün geniş imkanlar açır. Məhz bütün bunları əsas götürərək, nə ABŞ, nə də Çin Azərbaycanla münasibətləri pisləşdirməkdə maraqlıdır. Əksinə, belə görünür ki, tərəflərin hər ikisi, ticarət müharibəsinə rəğmən, Azərbaycanla əlaqələri daha sürətlə inikşaf etdirəcək. O da nəzərə alınmalıdır ki, prosesin indiki gedişində valyuta müharibələri istisna edilmir. Bütün bunların Azərbaycana təsirinə gəlincə, hesab edilir ki, dollara qarşı dünya dövlətlərinin, o cümlədən Çinin atdığı addımlar genişlənərsə, ölkənin ABŞ valyutasında olan ehtiyatının dəyəri azalacaq. Amma burada onu da nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycan valyuta ehtyiatlarını da diversififikasiya edib. Bu mənada ABŞ və Çinin ticarət savaşanın valyuta ehtiatlarımıza təsiri o qədər də qorxulu həddə olmayacaq. Amma dolların zəifləməsi ilə manatın mövqelərinin bir qədər güclənməsi qaçılmaz sayılır.
Ramil QULİYEV
