Azərbaycan ABŞ-İran müharibəsinin qarşısını ala bilər - ideya var, hələlik izahı yoxdur...
Hələ də gərgin xarakter daşıyan münasibətlər fonunda ABŞ hərbi qüvvələrini İran ətrafında yerləşdirir. “Newsweek”nəşri yazır ki, ABŞ-ın “USS Carl Vinson” təyyarədaşıyan gəmisi Hind okeanına daxil olub. Məlumata görə, gəminin göndərilməsi ABŞ-nin bölgədə hərbi mövcudluğunu gücləndirmək yolunda mühüm addımdır. Bildirilib ki, Vaşinqton qarşıdakı günlərdə və həftələrdə daha aqressiv yanaşma qərarını göstərə bilər.
Qeyd olunub ki, sözügedən təyyarədaşıyan gəmi Hind-Sakit okean bölgəsində təlimləri başa vurduqdan sonra regional sabitliyin təşviqi, düşmənçilik addımlarının qarşısının alınması və ticarətin sərbəst axınının qorunması səylərini davam etdirmək üçün bölgədəki ABŞ Mərkəzi Komandanlığına qoşulacaq. Bu arada ABŞ prezidenti Donald Tramp sürpriz açıqlama verərək, ABŞ və İranın Tehranın nüvə proqramı ilə bağlı birbaşa danışıqlara başlamağa hazır olduqlarını açıqlasa da, İranın xarici işlər naziri Abbas Əraqçi nümayəndə heyətlərinin Omanda dolayı danışıqlar aparacağını bildirib. Tramp daha öncə İranı “əvvəl görmədikləri kimi bombardmanlarla” hədələmişdi. Bunun ardınca o qeyd edib: “Biz İranla birbaşa danışıqlar aparırıq və onlar başlayıb. Onlar şənbə günü baş tutacaq. Çox böyük görüşümüz var və nə baş verə biləcəyini görəcəyik”. “Reuters” yazır ki, Tramp danışıqların harada keçiriləcəyini söyləməkdən imtina edib, lakin razılığın əldə olunmasının mümkünlüyünü istisna etməyib.
İran son həftələr Trampın nüvə proqramı ilə bağlı birbaşa danışıqlar tələblərinə müqavimət göstərib. Amerika prezidenti martın sonunda bəyan edib ki, Vaşinqton və Tehran İranın nüvə proqramı ilə bağlı razılığa gəlməsələr, ABŞ İrana zərbə endirəcək.
Tramp NBC News telekanalına müsahibəsində deyib: “Əgər onlar razılıq əldə etməsələr, bombardman olacaq. Bu, onların heç vaxt görmədiyi bir bombalama kampaniyası olacaq”. İran ABŞ prezidentinin Tehranın vasitəçisiz danışıqlara razı olması ilə bağlı dediklərini təsdiqləməyib. Xarici işlər naziri Abbas Əraqçi X sosial şəbəkəsində Omanda yüksək səviyyəli dolayı danışıqların keçiriləcəyini yazıb. İran dövlət mediası bildirib ki, danışıqlara Əraqçi və ABŞ prezidentinin xüsusi nümayəndəsi Stiv Vitkoff rəhbərlik edəcək, Omanın xarici işlər naziri Bədr əl-Busaidinin vasitəçi qismində çıxış edəcək. “Reuters” xəbər verir ki, ABŞ və İran prezident Co Baydenin rəhbərliyi altında dolayı danışıqlar aparıb, lakin onlar az irəliləyiş əldə ediblər. Və iki hökumət arasında məlum olan sonuncu birbaşa danışıqlar ABŞ prezidenti Barak Obamanın dövründə baş tutub. Obama Trampın sonradan imtina etdiyi 2015-ci il beynəlxalq nüvə sazişinə vasitəçilik edib. Trampın İrana qarşı mümkün hərbi əməliyyatlarla bağlı hədələri İsrailin HƏMAS və Livan “Hizbullah”ına qarşı müharibələri, koalisiyanın Yəmənə raket zərbələri endirməsi və Suriyada rəhbərlik dəyişikliyindən sonra bölgədə onsuz da gərgin vəziyyəti alovlandırıb. ABŞ-ın bölgədəki hərbi varlığını artıran Tramp İranın nüvə proqramını dayandırmaq üçün gücdən də istifadyə hazır olduğunu bəyan edir. Rusiyalı politoloq Yevgeni Mixaylov savaşın vasitəçilər saysində qarşısının alınmasının mümkün olduğunu bəyan edir. Belə vasitəçilərdən biri qismində yenə Azərbaycanın adı çəkilir. Öncə Donald Tramp dünən Ağ Evdə İsrail baş naziri Netanyahu ilə görüşünə, mümkün savaşa toxuna ekspert qeyd edib: “Bütün variantlar nəzərə alınmalıdır. Mümkündür ki, Tramp və Netanyahu nəsə baş verərsə, İrana birgə zərbə endirmək və buna müxtəlif tərəfdən başlayacaqları barədə razılığa gəlib. İsrail və ya ABŞ-ın İranı öz tələblərinə güc yolu ilə razılaşdıracağına inanmağın mənası yoxdur. İran sərt danışılacaq ölkə deyil. Yalnız bərabər şərtlər və danışıqlar üçün üçüncü tərəflərin iştirakı ilə İranla hansısa formada danışıqlar apara bilinər. İran ciddi oyunçudur. Düşünürəm ki, İran ABŞ-ın tələblərini yerinə yetirməsə, Tramp və Netanyahunun bəzi gizli planları ola bilər”.
Vəziyyətin gərginləşəcəyi və müharibə başlayacağı halda bunun Cənubi Qafqaza, o cümlədən Azərbaycana necə təsir edəcəyinə gəlincə ekspert bildirir: “Vəziyyət müharibəyə çatmayacaq. Amma hərbi əməliyyatlar başlasa, Bakı ilə Tehran arasında münasibətlərin istiləşməsi bir kənarda qalacaq. Burada əsas odur ki, Bakı İsraili dəstəkləməsin, çünki İsrail bir çox sahələrdə Bakının müttəfiqidir. Münaqişə başlayarsa, Bakı Təl-Əvivdən uzaqlaşmalıdır. Amma hesab edirəm ki, belə bir vəziyyətin baş verməsi ehtimalı azdır, çünki bu, artıq qlobal müharibə olardı. Tehranla münasibətlərin istiləşməsi fonunda Bakı siyasi münaqişənin hərbi münaqişəyə çevrilməməsi üçün öz tərəfindən səy göstərir. Azərbaycan artıq bloklara qoşulmayan ölkələrin hərəkatındadır və Bakının kifayət qədər təsiri var. Azərbaycan beynəlxalq arenada ciddi oyunçudur. Azərbaycan regionda təhlükəsizliyin təmin olunmasında maraqlıdır və vəziyyəti sabitləşdirmək, münaqişənin qarşısını almaq üçün Rusiya ilə birgə səylər göstərə bilər. Burada Türkiyənin maraqları da nəzərə alınmalıdır. Türkiyə İranın bir ölkə kimi mövcudluğunu dayandırmasında maraqlı deyil, çünki o zaman İsrailin Yaxın Şərqdə əks çəkisi olmayacaq və Təl-Əviv Türkiyənin milli maraqlarını çox sərt şəkildə boğa bilər. Ankara və Bakı strateji tərəfdaşdır. Ona görə də vəziyyət çox ağırdır və onu sırf diplomatik yollarla həll etmək lazımdır. ABŞ və İsrail kimi yellənən dama daşı yaxşı heç nəyə gətirib çıxarmayacaq. Burada biz regionda milli maraqlarımızı daha möhkəm müdafiə etməliyik”. Onu da qeyd edək ki, Netanyahu ilə İranla danışıqların gözlənildiyini açıqlayan görüşdə Tramp yenidən Tehranı təhdid edib. Tramp Oval kabinetdə deyib: “İranın nüvə silahı ola bilməz və danışıqlar uğursuz olarsa, mən əslində İran üçün çox pis gün olacağını düşünürəm”. Trampın bəyanatından bir neçə saat əvvəl İran Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü İsmail Baghaei Tehranın dolayı danışıqlar təklifinə Vaşinqtonun cavabını gözlədiyini bildirib. Onun sözlərinə görə, İran səxavətli, məsuliyyətli və şərəfli bir təklif irəli sürüb. Həm ABŞ, həm də İranla yaxşı münasibətlər saxlayan Oman uzun müddətdir ki, Tehran və Vaşinqton arasında kommunikasiya kanalı olub. İran hökumətinə bağlı “Nournews” qəzeti Trampın planlaşdırılan birbaşa görüş barədə açıqlamasını “daxili və beynəlxalq ictimai rəyə təsir etmək məqsədi daşıyan psixoloji əməliyyatın” bir hissəsi kimi qiymətləndirib. Netanyahu Vaşinqtonda deyib ki, diplomatiya Tehranın Liviyada olduğu kimi, tam şəkildə nüvə silahı əldə etməsinə mane ola bilsə, bu, yaxşı bir şey olardı. Əks halda savaş qaçılmazdır.
Tahir TAĞIYEV
