İsrailin Suriya barədə iddiaları Türkiyə üçün təhlükəli şəkil alır...
“Türkiyə ilə İsrailin ilk dəfə barışmasında Azərbaycan vasitəçilik edib. İlk böhran zamanı biz fəal rol oynadıq ki, bu iki ölkənin mövqeyini bir-birinə yaxınlaşdıraq”.Bu sözləri Prezident İlham Əliyev ADA Universitetində keçirilən "Yeni dünya nizamına doğru" mövzusunda beynəlxalq forumda çıxışı zamanı deyib.
Hər iki ölkənin Azərbaycanın yaxın dostu olduğunu diqqətə çatdıran dövlətimizin başçısı əlavə edib: “Türkiyə ilə müttəfiq ölkəyik. Biz 2021-ci ildə Şuşa Bəyannaməsini imzalamışıq və rəsmi olaraq müttəfiqik”. İsrailin də Azərbaycan üçün dost ölkə olduğunu vurğulayan prezident deyib ki, bu qarşılıqlı dostluq müxtəlif çətin vəziyyətlərdə uzun illərdir özünü büruzə verib: “Ona görə də bu iki ölkə arasında olan hər hansı bir anlaşılmazlıq bizi narahat edir”. Qeyd edək ki, Türkiyə ilə İsrail arasına münasibətlər xeyli gərginləşib. Bu hal Suriyada özünü daha qabarıq büruzə verir. Bu fonda Vaşinqton Türkiyə ilə İsrail arasında münasibətlərin istiləşməsində vasitəçi rolunu oynamağa çalışır. ABŞ prezidenti Donald Tramp və İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu arasında son danışıqların nəticələri də bunu göstərir. Ağ Evdə Yaxın Şərqdəki vəziyyəti müzakirə edən liderlər Türkiyə-İsrail münasibətlərindəki gərginliyə, xüsusən də Suriyadakı proseslər prizmasından toxunublar. Görüşdən sonra Benyamin Netanyahu bildirib ki, İsrail ABŞ-ı Türkiyə ilə Suriya ilə bağlı münaqişədən qaçmağa kömək edə biləcək vasitəçi kimi görür: “İsrail Suriyadakı vəziyyətin Türkiyə ilə münaqişəyə səbəb olmasını istəmir. Bizim Türkiyə ilə mehriban qonşuluq münasibətlərimiz var idi, amma indi münasibətlər pisləşib. Türkiyə də daxil olmaqla heç kimin Suriyadakı vəziyyətdən İsrailə hücum etmək üçün baza kimi istifadə etməsini istəməzdik”. Onun sözlərinə görə, Trampla İsraillə Türkiyə arasında Suriyaya görə münaqişədən qaçmağın bir çox yollarını müzakirə ediblər: “Biz münaqişə istəmirik və bundan necə qaçınmağı müzakirə etdik”. Öz növbəsində Tramp prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanla əla münasibətlərinin olduğunu qeyd edərək, İsraillə Türkiyə arasında vasitəçi kimi çıxış edə biləcəyini bildirib. Türkiyə-İsrail münasibətlərindəki gərginliyin aradan qaldırılmasında ABŞ-ın mümkün vasitəçilik missiyasına münasibətini bildirən Ağ Evin sahibi qeyd edib: “Türkiyə və onun lideri ilə çox, çox yaxşı münasibətim var. Düşünürəm ki, Türkiyə ilə Suriya məsələsində bütün problemlərinizi həll edə bilərik. Bunun problem olacağını düşünmürəm”. Ekspertlərin fikrincə, bütün bu proseslər bütövlükdə Yaxın Şərqdəki vəziyyət baxımından son dərəcə vacibdir. Bu mənada Türkiyə ilə İsrail arasında yaxşı münasibətlər Azərbaycan üçün də maraq doğurur. Çünki Bakı həm Türkiyə, həm də İsraillə yaxşı münasibətlər saxlayır. Onu da əlavə etmək yerinə düşər ki, prinsipcə, Azərbaycan lazım gələrsə, həm Türkiyəyə, həm də İsrailə əlavə vasitəçilik səyləri təklif edə bilər.
Qərb rəsmilərinə istinadən “Middle East Eye” nəşri yazır ki, Türkiyə və İsrail “anlaşılmazlıqların qarşısını almaq” və gücləri arasında mümkün toqquşmaların qarşısını almaq üçün Suriyada demarkasiya xətti ilə bağlı danışıqlar aparır. Qeyd olunur ki, danışıqlar yəhudi dövlətinin Ankaranın öz qoşunlarını yerləşdirməyi planlaşdırdığı Homsdakı T4 bazasına aviazərbələr endirməsindən sonra başlayıb: “Həm İsrail, həm də Türkiyə rəsmiləri eyni gündə eyni bəyanatlar verərək, Suriyada bir-biri ilə münaqişəyə can atmadıqlarını bildiriblər. Görünür, bu, koordinasiya edilib”. Lakin nəticə istənilən olmasa, onda Azərbaycanın da prosesə vasitəçi qismində qatılması mümkündür. Qərb mediası Türkiyə-İsrail müharibəsinin mümkünlüyü barədə də dəfələrlə yazıb. Proseslərin müharibəyə doğru istiqamət alması Azərbaycanın dövlət maraqlarını təhlükə altına atır. Rəsmi Bakı bu təhlükənin reallığını nəzərə alaraq tərəflər arasında vasitəçi qismində çıxış edir. “Haaretz Deyli” nəşri isə bu günlərdə diqqətə çatdırıb ki, Azərbaycan İsrail və Türkiyə arasında münasibətlərin sistemə salınmasını istəyir. Azərbaycan İsrailin enerji ehtiyacının 40%-ni təmin edir və silah-sursatının 60%-dən çoxunu yəhudi dövlətindən alır. Bundan əlavə, Azərbaycanda Azərbaycan-İsrail dostluğuna böyük dəyər verən yəhudi icması çiçəklənir. Yəhudi və Azərbaycan xalqları arasında yaxşı münasibətlər çoxəsrlik tarixə malikdir və çiçəklənən müsəlman-yəhudi münasibətlərinin necə görünə biləcəyinin nümunəsidir. Beləliklə, Azərbaycan bu məsələdə tərəflərə çox kömək edə bilər. Bundan əlavə, münasibətləri yaxşılaşdırmaq üçün istifadə edilə bilən bir çox başqa şeylər də var. Ona görə də İsrailin Türkiyə ilə sülh bağlaması elə də çətin olmamalıdır. Hələlik isə Suriyada dəyişən vəziyyət ona gətirib çıxarıb ki, indi hər iki dövlət bu ölkənin gələcəyində həlledici rol oynayır. Yəni Suriyada həm İsrail və Türkiyənin maraqlarının toqquşması, həm də ümumi maraqları ola bilər. Bu ümumi maraqların formalaşmasında Azərbaycanın imkanları olduqca yüksəkdir.
Nahid SALAYEV
