“Şərqin qapısı”na kor gözünü dikən hay kilsəsi....

Bütöv Azərbaycanın Batı yönündə tarixi-qədim Naxçıvan diyarı dinsiz hay kilsəsinin mənfur niyyətinə təhrik edildiyi coğrafi məkan kimi qiymətli sərvətləri (məhsuldar törpaqları, iqlimi, relyefi, təbii ehtiyatları...) və strateji əhəmiyyətli coğrafi mövqeyi (beynəlxalq nəqliyyat dəhlizi üzərində yerləşməsi, eləcə də, şimal-cənub istiqamətli karvan yollarının bu ərazidən keçməsi, Araz çayı kimi dəyərli hidrokörpünün yerləşməsi, hərbi-siyasi üstünlüyə malik olması, dövlətçilik ənənələrinin tarixi...) ilə fərqləndiyindən, XIX-XX əsrlər ərzində rus-fars imperiya  reyimlərinin hədəfinə çevrildiyindən ibtidai insan- hay sürüsü "zəncirə  bağlanmış" halda daima qarımış xislətini bu diyara qarşı "püskürməkdə"dir...

HAŞİYƏ. 2004-2014-cü illər ərzində Şuşa və Paris şəhərlərində qartımış hay kilsəsinin iblisanə niyyətinə rəğmən yaradılmış uydurma "Qərbi Ermənistan Milli Şurası", "Qərbi Ermənistan Hökuməti" və "Qərbi Ermənistan Prezidenti" kimi terrorşu qruplaşmalar, eləcə də, şər-şəbədə yaxan "Qərbi Ermənistan" TV-yuvası nəinki Türkiyə Cumhiryyətinə  (Van, Ərzurum, Qars, Trabzon, Diyarbəkir...), Gürcüstan Respublikasına (Cəvahirli bölgəsi) və Cənubi Azərbaycanın Urmiya mahalına qarşı ərazi iddiallarında "kor yuxu"ya dalıblar, həm də Naxçıvan diyarını da oxşar qısır xəyallarında görməyə davam edirlər.

Dinsiz hay kilsəsinin və məkrli, hiyləgər ibtidai insan-hay sürüsünün bu niyyətlərinin əsrlər boyunca Bütöv Azərbaycanın və Türk-Müsəlman dünyasının parçalanması naminə güclənməsi təsadüfi deyildir. 

İlk növbədə:

- Naxçıvan diyarının dini-sakral irsinə göz dikən hay kilsəsi artıq iki min ilə yaxındır ki, "qədim xristian xalqı" adı ilə bazarlıq açaraq, guya "Bibliya"da yazılan "Dünyanın su altında qalması", "Nih peyğəmbərin əhvalatı" dini-mistik vaqeənin məhz onlara mənsub olması barədə uydurmalarına az qala dünyanın yarısını inandıra bilmişlər. Halbuki, bu sürüyə sübut etmək olmur ki, "Bibliya"da haylara aid nə bir cümlə, nə də bir ad var, ümumiyyətlə, bu Səmavi dini hökmün/təlimin  qondarma yalançı "dini" təməl yaratmış hay toplumu (Qriqoriyan mənsəbli) ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. 

Bu sahədə tutarlı elmi-nəzəri dəlillərlə çıxış edən görkəmli polyak alimi-teoloq Qustav Qeçenin  1989-cu ildə Moskva şəhərində çap edilmiş "Bibliya tarixi" kitabını isə hay kilsəsi sanki unudub...Çünki, həmin müəllif Xristianlığın yaranma tarixini, təşəkkül dövrünü, dini təlim kimi formalaşdığı coğrafi məkan hüdudlarını (ölkələr və xalqlar timsalında0 tarixi faktlar əsasında yazmışdır...amma, "Ermənistan" və "erməni xalqı" terminlərinə rast gəlmədiyini acı "təəssüf hissi" ilə qeyd etmişdir... 

Qədim Roma tarixçisi, filosofu və sərkərdəsi İ.Falvinin (37-100-cü illər) "Yəhudi müharibəsi" (75-ci ildə yazılıb) və "Yəhudilərin keçmişi"(94-cü il)  əsərlərində Nuh peyğəmbərin quruya çıxdığı yerin Naxçıvan olduğunu, İlandağ zirvəsində hələ də Nuhun gəmisinin qalıqlarına rast gəlindiyini yazmışdır. Əslində, bu dini-sakral oroqrafik toponim-"İlandağ"- İnam, İnanc ocağı olduğundan "İnamdağ/İnancdağ" kimi yaranmaqla şivə-dialekt təhrifinə məruz qalaraq – İlandağ (əgər "ilanlar çox olan yer" mənasındadırsa, onda "İlanlıdağ" adlanmalı idi və Naxçıvanın bütün dağlıq-yüksəklik ərazilərində ilanlara daha çox rast gəlinir və eyniadlı toponimlər çox olmalı idi, eləcə də Bütöv Azərbaycanın difər ərazilərində də) adlanıb. 

Etnomorfoloji və etnogenetik mənşəcə Bütöv Azərbaycana, o cümlədən, Naxçıvan diyarına məxsus teotoponim və dini-sakral irs hay kilsəsi tərəfindən mənimsənilməsinə cəhd edilməkdə, saxta iddialar (guya tarixçi Arqam Ayvazyanın 1964-1987-ci illərdə apardığı tədqiqatları, Afina və Ellada arxiepiskopu Xristodulun, müqəddəs Ellada Pravoslav Kilsəsinin müraciətləri...əsasında xüsusi ilə)  Naxçıvan şəhərinin, Şərur, Babək, Şahbuz, Culfa, Ordubad... nahiyələrinin yaşayış yerlərində (Əliabad, Ağbulaq, Təzəkənd, Qax, Şurud, Parağaçay, Gömür...kəndləri ərazisində) Xristianlığaqədərki və əski Alban mədəniyyətinə aid olan qədim qəbirstanlıqlardakı Şərq/Alban memarlığı üslubunda naxışlanmış, ilmələnmiş  qəbirüstü baş daşları və sənduqələri, Alban məbədləri də daxil olmaqla zəngin dini-sakral mədəniyyət ocaqlarını "erməniləş"dirmədən usanmırlar. Həmin daş abidələr Türk-Müsəlman dini-sakral təliminə əsasən dəfn  yerlərinin nişanəsi kimi qəbul edilir, əski qəbirstanlıqların coğrafi məkan simvoludur, hay kilsəsi isə uydurma "xaçkar"larını dünyanın istənilən yerində basdırır, bu nişanə onlar üçün dini-irfani dəyər daşıyıcısı yox, adiçə ucuz siyasi-dini təbliğat vasitəsi hesab olunur. 

Daha bir fakt, keçən əsrin 80-ci illərində hayların baş keşişi I Vazgenin (Levon Karapet Palçyan, 1908-1994) təşəbbüsü ilə oğru-rəssam Q.S.Xancanyanın (1926-2000) əli ilə Culfa şəhərindəki (Dərəşam qəbirstanlığında) Alban memarlığı üslubnda yonulmuş naxışlı başdaşları oğurlanıb İrəvan və Ü(İ)çmüəzzin şəhərlərinə aparılmışdır. Sual olunur, əgər bu başdaşları müqəddəs dəfn yerlərinin nişanəsidirsə, onların sökülüb-daşınması, qəbir yerinin təhqir edilməsi... dini inanca və sakral hökmə görə ən ağır və bağışlanılmaz günahdır axı...

Məntiqlə qədim Naxçıvan diyarının Türk-Müsəlman kökənli dini-sakral irsinə bu sayaq yanaşma, uydurma, məntiqsiz düşüncə ilə hay kilsəsi iddia irəli sürürsə, onda gərək Avstraliya İttifaqının cənub-şərqində, Viktoriya ştatında, Melburn şəhəri yaxınlığındakı Ararat şəhərinə görə aborigenlərin bu əski əraziləri də "qədim hay torpağı" statusu qazanmalıdır. Axı, məşhur ingilis yazıçı və siyasətçisi Qarsio Spenser Uillis 1841-ci ildə burada səyahətdə olarkən sanki "Bibliya"dakı dağların oxşarını seyr etdiyini bildirdiyindən hay kilsəsi də "toponim silahından yararlanmağı" fürsəti fovtə verməyib, 1857-ci ildə "Ararat" adı verilib, 1859-cu ildə isə şəhər hüququ qazanmışdır. 2000-ci ildə bu şəhərdən Ballaret şəhərinədək 105 km məsafədə yol boyunca hər iki tərəfdə ağac-meşə zolağ əkilib-uydurma "1915-ci il tarxi" şərəfinə, gələcəkdə "erməni dərsliklərində "Yaşıl qitə"də   ibtidai insan-hay sürüsünün məskunlaşma tarixinə "ağac"dan keçən dəlil-sübut olsun deyə...

Haşiyə. Əski Türkdilli Qıpçaq-Biçənək tayfa birliklərinin Qara dənizin şimalında, Karpat dağları qoynunda salınmış Ukrayna Respublikasının İlbay/Lvov şəhərinin (bu şəhərdə 1932-ci ildə Avropada ilk dəfə olaraq "erməni" mədəni naliyyətlərinin sərgisi açılıb) bünövrəsinin guya "əsasını qoyan" hay sürüsü 13 oktyabr 2016-cı il tarixdə Kiyev şəhərində "Ukraynada erməni mədəni irsi" mövzusunda müzakirə aparmış, uydurma iddialarının "tarixi"ni xeyli dərəcədə "qədim"ləşdirmişlər.

1964-cü ildə rus filoloqu və tərcüməçisi Q.A.Stratanovski (1901-1986) tərəfindən rus dilinə tərcümə edilmiş Strabonun (e.ə.64-23-cü illər)  "Coğrafiya" əsərinin (1989-cu ildə nəşr edilmiş "Azərbaycan tarixinə dair qaynaqlar" toplusuna daxil edilən hissə) XI kitabının IV bölümü Naxçıvan diyarının təbii-coğrafi ərazisinə və əski yurdlarına aid edilib, hətta Duzkurud (Dioskuriada) kəndinin adı da çəkilir, Beynəlxalq ipək yolunun nahiyənin bu hissəsindən açılan dəhlizi  "Duz yolu" kimi təsvir edilib.

Bu xüsusda Naxçıvan diyarının Culfa şəhərini, İlandağ məbədini, "Dərəşam qəbirstanlığı"nı hədəfə almaqla mənfur niyyətlərinə yol açmaqda davam edirlər.

Tarixi mədəniyyət abidələrinin, dini-sakral məbəd ocaqlarının (xristianlığaqədərki, Alban və İslam irfan-fəlsəfi mərkəzlərinin) və dünyəvi irs zənginliyi ilə seçilən Naxçıvan diyarı iqtisadi-ticarət qovçağı kimi həm də dünya coğrafiyasının kəsişən məkanı olmaqla qədim dünya, orta əsrlər səyyahlarının və alimlərinin həmişə diqqət mərkəzində olmuş, eləcə də, Türk-Müsəlman dövlətlərinin (dünyasına qarşı) döyüş cəbhəsi kimi siyasi-hərb meydanına çevrilmişdir. 

Daha sonra, hay kilsəsinin Naxçıvan diyarını hədəf seçməsinə səbəb olan digər amil:

- Naxçıvan diyarının Xristianlığaqədərki, Alban və İslam mədəniyyəti mərhələlərində Türk-Müsəlman dünyasının sivilizasiya mərkəzlərindən biri (Cənubi Qafqaz bölgəsi üzrə)  olması, qədim İnasn-Cəmiyyət-Dövlət təşəkkülünün əski ocaqlarından biri olması ilə bağlıdır.

Qismət YUNUSOĞLU
Bakı Dövlət Universitetinin müəllimi 

(Bu barədə növbəti yazımızda) 

R.S. Türk dünyasının coğrafi məkanlarına göz dikən hay kilsəsi Ərzurum bölgəsini-""Karin", Diyarbəkir diyarını-"Tiqranakert", Xarput bölgəsini-"Xarberd"....adlandırır. 

R.S.S. Ukrayna Respublikasının Azərbaycanda fövqəladə və səlahiyyətli səfiri V.V.Konevski (1973, 27 fevral 2019-2024-cü ilin 22 fevral tarixləri ərzində)  24 oktyabr 2023-cü il tarixdə Naxçıvan şəhərinə səfəri zamanı tarixi yerləri ziyarət etməsi ibtidai insan-hay sürsünü gərgin şəkildə əndişələndirmişdir...

R.S.S. Bu ilin əvvəllərində Moskva şəhəri, M.V.Lomonosov adına Universitetin Asiya və Afrika ölkələri İnstitutunda "Ermənistan-İran" toplusu nəşr edilib, məqalələrdə Naxçıvan diyarı və Culfa şəhəri barədə uydurmalara (t.e.n., adı çəkilən İnstitutda "erməni dili və ədəbiyyatı" fənnini tədris edən E.D.Caqatsnanyan...) geniş yer verilib 

(Yazının hazırlanmasında həm də Azərbaycan Milli EA-nın həqiqi üzvü İ.M.Hacıyevin (1951) və tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent E.H.Kəlbizadənin (1988) tərtib etdikləri "Naxçıvan tarixinə aid qaynaqlar" (2018) kitabının məlumatlarından da istifadə edilib).