Əvvəl konstitusiya, ya parlament seçkisi - ölkə başçısı çətin seçimə düşüb...
Bakı və İrəvan, nəhayət ki, sülh müqaviləsinin mətni üzərində razılığa gəliblər. Amma indi Ermənistan ölkə konstitusiyasına Azərbaycanla münasibətlərin mehriban qonşuluq vektorunu möhkəmləndirmək üçün düzəlişlər etməlidir. Bu fonda əsas sual budur ki, Ermənistan konstitusiya dəyişikliklərini nə vaxt qəbul edəcək?
Hələlik bu suala dəqiq cavab yoxdur. Halbuki, Ermənistan və Azərbaycan sülh və dövlətlərarası münasibətlərin qurulması haqqında saziş layihəsinin mətni üzrə danışıqları başa çatdırıblar, lakin bu sənədi imzalamaq üçün Bakının əsas tələbi Azərbaycanın suverenliyinə və ərazi bütövlüyünə qəsdləri aradan qaldırmaq üçün Ermənistan konstitusiyasına əlavə və dəyişikliklərin edilməsidir. Ekspertlər qeyd edir ki, baş nazir Nikol Paşinyanın əsas vəzifəsinin 2026-cı ilə təyin edilmiş parlament seçkilərinə hazırlaşmaq olduğunu nəzərə alsaq, Ermənistanda konstitusiya referendumu elə 2025-ci ildə keçirilə bilər. Qeyd edək ki, Nikol Paşinyan özü də Ermənistan konstitusiyasını çoxdan bəyənmir. Hələ 2020-ci ilin fevralında Paşinyan konstitusiya islahatları üzrə xüsusi komissiya yaradıb və sonradan o şuraya çevrilib. O illərin düzəlişləri bugünkü standartlara görə təvazökar idi: idarəetmə sistemini korrektə etmək, prezident səlahiyyətlərini artırmaq, məhkəmə sistemini məhdudlaşdırmaq. O zaman Paşinyan hələ də rəqiblərini, keçmiş prezidentlər Robert Köçəryanı və Serj Sarkisyanı dəmir barmaqlıqlar arxasına sala bilmirdi. Ölkədaxili siyasi islahatlara koronavirus epidemiyası və İkinci Qarabağ müharibəsindəki məğlubiyyət mane oldu. İndi Ermənistanın qonşuları ilə razılığa gəlməyə çalışan Paşinyan 2026-cı ilin sonuna kimi yeni əsas qanun layihəsinin hazırlanmasını tapşırıb. O, bunu hələ 2024-cü ildə edib, Konstitusiya İslahatı Şurasının tərkibini xeyli genişləndirib və ona Ədliyyə Nazirliyi ilə sıx əməkdaşlıq etməyi tapşırıb. Lakin elə o andan problemlər başlayıb. Şura üzvlərindən biri Daniel İoannisyan bildirib ki, əvvəlki iki ədliyyə naziri konstitusiya islahatlarına maraq göstərməyib. Ədliyyə Nazirliyinin hazırkı rəhbəri Srbuhi Qalyan hesab edir ki, yeni konstitusiyanın mətni ən yaxşı halda 2026-cı ilin iyununda keçiriləcək parlament seçkilərinə qədər hazırlana və seçkilərdən sonra ümumxalq referenduma çıxarıla bilər. Belə görünür ki, yeni əsas qanunun hazırlanması üçün il yarım kifayət edər. Bunlar fonunda “Vesti Kavkaza” nəşri yazır: “Paşinyan “Real Ermənistan” konsepsiyasını əks etdirən yeni əsas qanun layihəsinin Azərbaycanın tələblərinə açıq-aşkar güzəşt kimi görünməsini istəmir. Ona görə də baş nazir mətbuatda əsas qanunun hazırkı redaksiyasının natamamlıqlarını ifşa edən şərhlər verir, anlaşılmaz ifadələr işlədir, düzəlişlərin məzmunu isə açıqlanmır.
Digər problem Paşinyanın Ermənistanda populyar olmamasıdır. “Gallup”un məlumatına görə, sorğuda iştirak edən respondentlərin 12%-dən az hissəsi hakim “Vətəndaş Müqaviləsi” partiyasına səs verməyə hazırdır. Respondentlərin əksəriyyəti (46,5%) baş nazirin işini bəyənmir. 15%-dən bir qədər çoxu ölkədəki vəziyyətə nikbin baxır, 19,1%-i bədbindir, yalnız 9%-i Paşinyanın siyasətini tam bəyənir. Respondentlərin 10%-i cavab verməkdən yayınıb.Ermənistan vətəndaşlarının əksəriyyəti konstitusiyanın dəyişdirilməsinin əleyhinədir, lakin növbədənkənar seçkilərin keçirilməsinin əleyhinə deyil. Paşinyan və partiyası başa düşürlər ki, 2021-ci ilin uğurunu təkrarlaya bilməyəcəklər, parlamentdə rahat çoxluğu təmin etməyəcəklər və buna görə də 2026-cı ilin iyunundan əvvəl yeni konstitusiyanın qəbuluna risk etməyəcəklər. Avropaya inteqrasiya vədləri ətrafında səs-küylü kampaniya Paşinyanın reytinqini yüksəltməlidir. Bu texnika ötən il Moldovada konstitusiya referendumu ilə eyni gündə keçirilmiş prezident seçkiləri zamanı uğurla sınaqdan keçirilib. Bu addım mühüm şərti - seçici fəallığını təmin edir, çünki referendumun həyata keçirilməsi üçün ciddi şərtlər müəyyən edilib. Parlament yeni konstitusiya layihəsini 2/3 səs çoxluğu ilə təsdiq etməli, bundan sonra layihə ümumxalq səsverməsinə çıxarılır. Qüvvədə olan əsas qanunun 207-ci maddəsinə əsasən, referendum iştirakçıların yarıdan çoxu “lehinə”, lakin səsvermə hüququna malik bütün vətəndaşların dörddə birindən az olmamaq şərti ilə “lehinə” səs verdikdə referendum keçirilmiş sayılır. Əks halda konstitusiyaya dəyişikliklər qəbul olunmayacaq”. Konstitusiyada Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qarşı olan istinadların çıxarılması barədə artıq Paşinyan mövqe ifadə edib. O, bildirib ki, Ermənistan hakimiyyəti regional əhəmiyyət daşıyacaq yeni konstitusiya layihəsini təklif etməyə hazırlaşır. “Yeni konstitusiya üçün təklif etdiyim tezis geniş müzakirə olunub və Azərbaycanın irəli sürdüyü tələbin yerinə yetirilməsi kimi təqdim edilib. Reallıqda isə “Real Ermənistan” ideologiyası çərçivəsində başqa məna daşıyır. Baxmayaraq ki, bu şəraitdə mövcud ola biləcək mətnin özlüyündə regional əhəmiyyət daşıyacağını inkar etmək mümkün deyil”. Qeyd edək ki, Ermənistanda növbəti parlament seçkiləri gələn ilin yayında keçiriləcək. Baş nazir bəyan edib ki, referendum bundan sonra - gələn ilin dekabrında baş tuta bilər. Amma bu qrafiklərin dəyişməsi, növbədənkənar seçkilərin təyin edilməsi də istisna deyil. Azərbaycanla Ermənistan arasında 17 bəndlik sülh sazişi bütün problemlərin həlli demək deyil. Sərhədlərin delimitasiya və demarkasiya olunması, Zəngəzur dəhlizinin açılması bu layihədən kənarda danışıqlar predmetidir.
Nahid SALAYEV
