Avrobonda görə Azərbaycanın 1,4 milyard manat xarici borcu yaranıb...
60 milyard dollar dəyərində aktivlərimiz, 11 milyard dollar strateji valyuta ehtiyatımız olduğu halda nədən xaricdən borc alırıq?
Bu il aprelin 1-nə Azərbaycanın xarici dövlət borcunun 27,4%-ni və ya 1 milyard 387,3 milyon ABŞ dollarını beynəlxalq maliyyə bazarında yerləşdirilmiş dövlət istiqrazları (avrobond) təşkil edib. Bu barədə Maliyyə Nazirliyi məlumat yayıb. Məlumata əsasən, bu rəqəm I rübdə dəyişməyib.
Azərbaycanın xarici dövlət borcunun 27,4%-ni 387,3 milyon ABŞ dollarını beynəlxalq maliyyə bazarında yerləşdirilməsi nə deməkdir, bunu ölkəyə nə kimi xeyiri, nə kimi zərər və təhlükəsi ola bilər?
Baki-xeber.com-a görə istiqrazlar borclanma məqsədi güdən qiymətli kağızdır.
İstiqraz müəyyən müddətə geri ödənilmək şərtilə alınan və sahibinə nominal dəyərin müəyyən faiz nisbətində gəlir götürmək hüququ verən borc qiymətli kağızdır. İstiqrazlar əsasən faizli və faizsiz (diskontlu) olmaqla dövlət və korporativ istiqrazlara bölünür.
Dövlət İstiqrazları dövlət tərəfindən buraxılan və dövlət zəmanəti ilə təmin olunan borc qiymətli kağızlardır. Dövlət istiqrazları dövlətin əsas borclanma mexanizmlərindən biri olub, əsasən büdcə defisitinin bağlanması məqsədilə buraxılır. Dövlət istiqrazlarına Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyi tərəfindən buraxılan faizli və faizsiz qısamüddətli, bir illik və orta müddətli istiqrazlar aiddir.
Korporativ istiqrazlar banklar və digər şirkətlər tərəfindən biznesin inkişafı, cari əməliyyatların maliyyələşdirilməsi üçün buraxılan borc qiymətli kağızlardır. Korporativ istiqrazlar əsasən kuponlu olmaqla, investorlara müəyyən olunmuş müddətlərdə sabit faiz gəliri və müddətin sonunda isə əsas məbləği ödəyir.
Məlum olduğu kimi Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsi həmişə 7-8% kəsirlə təsdiqlənir. Bu büdcə tərtibatının strategiyasıdır. Büdcə kəsirlə hesablanır, büdcə kəsiri isə xarici və daxili istiqrazlar və digər mənbələr hesabına maliyyələşdirilir. Bu hər ilin dövlət büdcəsi haqqında qanunda təsbit edilir. Ötən il Maliyyə Nazirliyi daxili istiqrazları (borc qiymətli kağız) vaxtından əvvəl geri çağırdı. Nazirlik bunun izahını verməsə də, məlumdur ki, bunun əsas səbəbi ölkə daxilində kreditlərin kifayət qədər baha olmasıdır. Ona görə də hökumət daxili istiqrazlardan imtina edərək, avrobondlara üstünlük verdi.
"Azərbaycan Respublikasının 2025-ci il dövlət büdcəsi haqqında" AR Qanunun 14-cü maddəsində yazılır: "Dövlət büdcəsi kəsirinin yuxarı həddi 3 milyard 51 milyon 600 min manat verilsin. Onun maliyyələşdirilməsi, digər mənbələrdən daxilolmalar (daxili və xarici borclanma, 2025-ci il yanvarın 1-nə dövlət büdcəsinin vahid xəzinə hesabının əldə edilməsi qalığı, ayrıca məqsədli büdcə fondlarının vəsaitlərinin qalığı həmin fondların kəsirinin bağlanması) hesabına həyata keçirilir. Bu maddədən də göründüyü kimi xarici borclanma qanunla müəyyən edilib.
Avrobond dövlətin borclanma vasitəsi kimi çıxış edir və Azərbaycanın dövlət borcu hazirda kritik həddə deyil.
Ötən ilin oktyabrın 1-nə Azərbaycanın dövlət borcu 26 milyard 201,4 milyon manat və yaxud 2024-cü il üzrə proqnozlaşdırılan ümumi daxili məhsulun (ÜDM) 21,6 %-i qədər olub. Bu, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 52,3% çoxdur.
Borcun 9 milyard 8,5 milyon manatı və yaxud 5 milyard 299,1 milyon ABŞ dolları xarici, 17 milyard 192,9 milyon manatı isə daxili dövlət borcudur. Bunlar isə gözlənilən ÜDM-in müvafiq olaraq 7,4 %-i və 14,2 %-i qədərdir. Bir il əvvələ nisbətən xarici borc 18,9% az, daxili borc isə 2,8 dəfə çoxdur. Hazırda xarici borcumuz bir qədər də asalaraq 5 milyard 48 milyon 540 min dollara düşüb.
Görübdüyü kimi, ötən il xarici borcları 18,9% azalıb, əvəzində daxili borclar 3 dəfəyə qədər artıb.
Maraqlıdır ki, nəyə görə Azərbaycanda dövlət büdcəsi hər il kəsirlə təsdiq edilir? Nəyə görə biz xaricdən borc alırıq?
Özümüzün 60 milyard dollar aktivimiz, 11 milyard dollara yaxın strateji valyuta ehtiyatımız olduğu halda, 26 milyard 201,4 milyon manat daxili və xarici dövlət borcumuz var. Olmazmı ki, bu borcları öz daxili resurslarımızla ödəyək?
Nə ekspertlər səviyyəsində, nədə rəsmi şəxslər bu sualımıza ağlabatan cavab vermədilər.
Ond da qeyd edim ki, hökumət xarici dövlət borclarını aşağısı 5-6%-lə cəlb etdiyi halda, bizim aktivləriniz ildə orta hesabla həç bir faiz də divident gətirmir. Yalnız ötən il bu göstərici 3%-ə qalxıb. Bu göstərici əvvəlki illərdə həmişə 1%-in altında olub.
Akif NƏSİRLİ
