“Aralıq dənizi qızdırması xəstəliyi” və ya “erməni xəstəliyi”
Hər üçüncü və ya dördüncü erməni mutasiyaya uğramış genin daşıyıcısıdır. Bir genetik mutasiya ilə heç bir əlamət müşahidə olunmur (ailəvi Aralıq dənizi qızdırmasının simptomları iki mutasiya zamanı özünü göstərir), lakin elə bu, ermənilər arasında xəstəliyin yayılmasını təsəvvür etmək üçün kifayətdir. Bununla belə, cəmiyyətdə hələ də bu xəstəliklə bağlı miflər mövcuddur. Ona görə də bu xəstəlik müəyyən bir sirr və müəmma aurasına bürünmüşdür. "Çox vaxt onlar xəstəliyi gizlətməyə çalışırlar; bir çoxları evlənə bilməyəcəklərindən,və ya qızlarını ərə verməkdən qorxurlar.Ancaq vaxtında aparılan müalicə bu simptomların qarşısını almağa kömək edəcək", - deyə revmatoloq, Nairi Tibb Mərkəzinin Revmatoloji-İmmunologiya Xidmətinin rəhbəri Vaan Mukuçyan Sputnik Ermənistan-a müsahibəsində bildirib.
Mütəxəssis deyir ki, Aralıq dənizi qızdırması və ya deyildiyi kimi, dövri xəstəlik vəziyyətin kəskin pisləşməsi ilə müşayiət olunur. Ümumiyyətlə, bu müxtəlif simptomlarla xarakterizə olunur. Aralıq dənizi qızdırmasının əsas simptomları qarın və / və ya döş qəfəsində ağrı ilə birlikdə temperaturun 38-40 dərəcəyə qədər artmasıdır.
Xəstəlik müalicə edilmədikdə böyrək amiloidozuna səbəb ola biləcək ciddi bir xəstəlikdir. Buna görə həkim bu xəstəliyə ən kiçik bir şübhə olduqda, genetik testdən keçməyi tövsiyə edir. Xəstəliyin çox ciddi olmasına baxmayaraq, bu gün tibbin mövcud səviyyəsini nəzərə alsaq, demək olar ki, xəstəlik müalicəyə tabe olur. Xüsusilə, 1830-cu illərdən inkişaf etdirilən "kolxisin" adlı dərman nəinki simptomları aradan qaldırır, həm də hələ də böyrək amiloidozunun qarşısını almağa qadir olan yeganə vasitə olaraq qalır. Dövri xəstəliklərin digər son dərəcə mənfi nəticəsi həm qadınlarda, həm də kişilərdə yaranan sonsuzluqdur. Bu baxımdan Mukuçyan vurğulayır ki, əgər xəstəlik vaxtında aşkar edilərsə və dərman qəbul edilərsə, mutasiyaya uğramış genlərin daşıyıcıları üçün uşaq dünyaya gətirmək şansı, demək olar ki,normal insanlarda olduğu kimidir. İrsiyyətə gəldikdə, mütəxəssis qeyd edir ki, klinik simptomların təzahürü üçün iki mutasiya lazımdır - həm anada, həm də atada. "Uşaq dövri xəstəliklə dünyaya gələndə biz tez-tez bir-birimizi günahlandırmağa başlayırıq. Əslində qüsurlu gen hər iki valideynin ailəsində oluır. Qüsur yalnız bir tərəfdə olarsa, uşaqda simptomlar olmayacaq", - deyə həkim qeyd edir.
Bəs Aralıq dənizi qızdırmasından şübhələnirsinizsə nə etməli?
İlk növbədə, genetik qan testi edin. Xəstəlik təsdiqlənərsə, həkim dərman müalicəsi və onun dozasını təyin edəcək. Müalicənin ixtisaslı mütəxəssis tərəfindən təyin edilməsi çox vacibdir; Özünü müalicə yol verilməzdir.
Gen həddinin artıq dozası: Qəribə Xəstəlik Necə Yarandı?
Bu sahədə ixtisaslaşmış həkim Qayk Manasyan Aralıq dənizi qızdırmasının baş verməsi ilə bağlı araşdırma aparıb:-"Minlərlə il əvvəl peyvəndlər və ya antibiotiklər olmayanda insanlar ölümcül epidemiyalar qarşısında aciz qalırdılar. Bununla belə, müəyyən qrup insanlarda immun sisteminin hiperaktivliyinə səbəb olan gen mutasiyası inkişaf edirdi. Və bunun sayəsində onlar sağ qalmağı bacarırdılar", - deyə həkim vurğulayır. Mütəxəssisin fikrincə, bu sapma insan orqanizmində aktiv iltihab prosesini sürətləndirir, bu zaman infeksiyalar öz gücünü itirir. Daha sonra mutasiyaya uğramış gen nəsildən-nəslə ötürülür və bu gün genofondunda bu gen tapıla bilən bir populyasiya meydana gəlir.
Həkim izah edir ki, dövri xəstəlik mahiyyət etibarilə belə genlərin həddi aşan dozasıdır. Yəni bir insan yüksək səviyyədə iltihablı aktivliyə malik bir geni yalnız atadan və ya anadan miras alırsa, bir qayda olaraq, bu, tamamilə sağlam bir insandır, lakin mutasiyaya uğramış gen hər iki valideyndən miras alınırsa, onda artıq ciddi bir xəstəlikdən danışmaq olar.
Niyə “erməni” xəstəliyi?
Xəstəliyin etnik mənşəli olması artıq ötən əsrin 50-ci illərində aydın olub. 1954-cü ildə Livanda tədqiqat aparan ABŞ-dan olan tibb professoru Hobart A. Reimann yazırdı: "Livan bu xəstəliyin tədqiqi üçün qeyri-adi imkanlar yaradır. Təxminən 1,3 milyonluq ərəb əhalisi arasında yüz minə yaxın erməni var. Və beş il ərzində 72 dövri peritonit hadisəsi qeydə alınıb. Maraqlıdır ki,bu xəstələr arasında 49 erməni,cəmi 23 ərəb var... Ona görə də bu xəstəliyə “erməni” xəstəliyi deyirlər.
Və bir çox mənbələr ermənilərdən başqa, bu xəstəliyin yəhudilər, ərəblər və türklər arasında da yaygın olduğunu yazsa da, bu doğru deyil: Xəstəlik Ərəbistan yarımadasının ərəbləri arasında, dünya yəhudilərinin təxminən 80% -ni təşkil edən Aşkenazi yəhudiləri arasında baş vermir. Türkiyəyə gəlincə, bu xüsusi haldır ki,bu xəstəlik Osmanlı dövründə Qərbi Ermənistanda geniş yayılıb...
Arada Alim Harri Geller xəstəliyi "ailəvi Aralıq dənizi qızdırması" adlandırmaq qərarına gəldi, çünki xəstəlik Aralıq dənizi sahillərində yaşayan yəhudi və ərəblər arasında baş verir. Bu ad geniş istifadə olunsa da, Manasyan bununla razılaşmır:-
"Məlumdur ki, bir çox Aralıq dənizi xalqları, məsələn, italyanlar, ispanlar, yunanlar arasında bu xəstəliyin konsentrasiyası son dərəcə aşağıdır. Fransada da xəstələrin demək olar ki, hamısı erməni əsillidir". Həkim əmindir ki, belə bir tərif yalnız xəstəliyin etnik sərhədlərini pozmaq üçün verilib. Aralıq dənizinin yəhudiləri və ərəblərinə gəlincə, onun fikrincə, onlar uzun əsrlər boyu Aralıq dənizinin şərq və cənub sahillərində məskunlaşmış finikiyalılardan yüksək dərəcədə iltihablı aktivliyə malik geni miras alıblar. Maraqlıdır ki, Ermənistanın özündə bu xəstəliyə heç bir səbəb olmadan “Yerevan xəstəliyi” adı verilib, baxmayaraq ki, onun İrəvanla birbaşa əlaqəsi yoxdur.
Surxay Əliyev
