Ankara və Dəməşqdən “alternativ plan” - PKK silahı yerə qoymasa...
Suriyadakı PYD/YPG Öcalanın çağırışına baxmayaraq “silahsızlaşdırma” və “xitam” prosesinə müqavimət göstərəcəyi təqdirdə, Ankara və Dəməşq alternativ planı hərəkətə keçirməyə hazırlaşır. PKK lideri Abdullah Öcalanın qeyd-şərtsiz tərksilah və dağılışma çağırışından sonra təşkilatın qurultayını toplayaraq lazımi addımları atması gözlənilir. Mənbələr qurultay tarixinin aprelin sonunda açıqlanacağını, gözlənilən qərarın isə may ayında veriləcəyini bildirir. Ancaq PKK-nın Suriyadakı çətir təşkilatı PYD/YPG-dən fərqli siqnallar gəlməyə başlayıb. 2024-cü il dekabrın 8-də Bəşər Əsəd hökumətinin devrilməsindən istifadə edən təşkilat ABŞ və Fransanın köməyilə “kürd-kürd” dialoquna başladı. Suriyada Bərzani kürdləri ilə masa arxasına oturan PYD/YPG-nin yaxın günlərdə Dəməşqə yeni dosye təqdim edəcəyi bildirilib. Reuters-in məlumatına görə, bu faylda bir “federasiya” tələbi var. Bununla belə, Öcalanın çağırışında aşağıdakı ifadələr yer alırdı: “Həddindən artıq millətçi hərəkatın zəruri nəticələri; ayrı-ayrı milli dövlət, federasiya, inzibati muxtariyyət və mədəni həll yolları cəmiyyətin tarixi sosiologiyasına cavab ola bilməz”.
“Reuters”in məlumatına görə, Suriyadakı “Kürd Alyansı” prezident Əhməd Şaraa qarşı “federasiya” tələb etməkdə qərarlıdır. Agentliyin mənbələri PYD/YPG və Bərzani qruplarının “federal, plüralist, demokratik parlament sistemi” mövzusunda razılığa gəldiyini bildirir. Razılaşmanın təfərrüatları hələ açıqlanmasa da, PYD/YPG lideri Badran Jia Kurd ilk dəfə bu ortaq vizyonu təsdiqləyib. Jia Kürd, Suriyanın əsas məqsədinin "hər bir bölgənin inzibati, siyasi və mədəni xüsusiyyətlərini qorumaq" olduğunu və bunun üçün "bölgədə yerli qanunvericilik məclisləri, bölgəni idarə edəcək icraedici orqanlar və onlarla əlaqəli daxili təhlükəsizlik qüvvələri" tələb etdiyini söylədi. Suriya prezidenti Əhməd Şəra isə hələ yanvar ayında The Economist jurnalına verdiyi müsahibədə federal sistemə qarşı olduğunu bildirərək, bu sistemin xalq tərəfindən qəbul edilmədiyini və Suriyanın maraqlarına uyğun olmadığını bildirmişdi.
PKK-nın qurultayını toplayıb onu dağıtmaq qərarına gəldikdən sonra PYD/YPG-nin silahı yerə qoymağa müqavimət göstərəcəyi təqdirdə Ankara ilə Dəməşq arasında alternativ planların hazırlandığı məlum olub. PKK-nın təşkilatlarından olan Kürdüstan Araşdırma Mərkəzi Türkiyə və Suriya kəşfiyyatının bu mövzuda bir sıra görüşlər keçirdiyini bildirib. Mərkəzin məlumatına görə, martın 23-də MİT-ə bağlı yüksək səviyyəli məmurlar vertolyotla Dəməşqdəki türk bazasına gediblər. Həmin gün MİT rəsmiləri ilə Dəməşq kəşfiyyatı arasında Suriyanın müdafiə naziri Murhaf Əbu Kasra və yüksək rütbəli türk komandirlərinin iştirakı ilə görüş keçirilib. Üç saat davam edən görüşdə “alternativ plan” müzakirə edilərkən, “Adana razılaşması”nın yenidən aktivləşdirilməsi ilə bağlı konsensus əldə edilib.
Alınan məlumata görə, YPG-nin silahı yerə qoymaması halında alternativ plan işə düşəcək. Hər iki tərəf YPG-nin silahlarını yerə qoymaması və KCK kadrlarının Suriyadan çıxarılmaması halında Adana razılaşmasının işə salınacağı ilə bağlı razılığa gəlib. Abyad, Mənbic, Tişrin bəndi və Afrin (Suriya Milli Ordusuna bağlı qruplar) Türkiyə Ordusunun əmr və göstərişləri ilə hərəkət edəcək, həmçinin İŞİD düşərgələrinin türk əsgərlərinin nəzarətində olacağı bildirilib”.
Türkiyə ilə Suriya arasında 20 oktyabr 1998-ci ildə Adanada "Terror və Terror Təşkilatlarına Qarşı Birgə Əməkdaşlıq Müqaviləsi" imzalanıb. Razılaşmaya əsasən, Türkiyə Ordusunun PKK ilə mübarizə çərçivəsində Suriya ərazisinin 5 kilometr dərinliyinə daxil olmasına icazə verilib. Kürdüstan Araşdırma Mərkəzi qeyd edib ki, yeni alternativ planda isə Türkiyənin Suriya ərazisinə 30 kilometr daxil olmasına icazə veriləcək. Belə ki, Suriyanın şimal-şərqində yeni hərbi əməliyyat Dəməşqin birbaşa razılığı ilə həyata keçiriləcək.
Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan ötən ay verdiyi açıqlamada “dəmir yumruq” mesajını vermişdi. Prezident “Uzatdığımız əlin havada qalması və ya dişlənməsi halında dəmir yumruğumuzu həmişə hazır saxlayırıq”-demişdi. Eyni davranışı , Milli Müdafiə naziri Yaşar Gülər də göstərərək, “PKK və onun müxtəlif coğrafiyalarda fəaliyyət göstərən bütün uzantıları dərhal və qeyd-şərtsiz ləğv edilərək silahlarını təhvil verməlidirlər” deyib. "Atəşkəs kimi mətndə yer almayan məsələlər gündəmə gətirilməməlidir. Bizim son məqsədimiz terror təşkilatlarını tamamilə yox etməkdir. Sabotaj, sui-istifadə və ya prosesin uzadılmasına yol verilməyəcək"- deyə müdafiə naziri bildirib.
Türkiyənin gözləntiləri belə ümumiləşdirililr: “Birinci mərhələdə Suriyada beynəlxalq terrorçu statusuna malik YPG/PKK-nın tərkibində suriyalı olmayan ünsürlər ən qısa zamanda ölkəni tərk etməlidir, Türkiyə, İran, İraq və Avropadan gələn PKK kadrları isə bu gündən etibarən ölkəni tərk etməlidir. "İkinci mərhələdə Suriyalılar da daxil olmaqla, YPG-nin bütün komandanlığı ölkəni tərk etməlidir. Ondan sonrakı mərhələdə PKK-çı olmayan kadrlar silahlarını yerə qoymalı, normal həyatlarına qayıtmalı, yeni rəhbərliklə inteqrasiya etməli və milli, bərabər və vahid Suriya daxilində həyatlarına davam etməlidirlər."
Antalyada keçirilən Diplomatiya Forumunda çıxış edən İraqın xarici işlər naziri Fuad Hüseyn terrorla mübarizə mövzusunda Türkiyə ilə həmfikir olduqlarını bildirib. İraqlı nazir Türkiyənin terrorla mübarizədə atdığı addımları dəstəklədiklərini bildirib və Abdullah Öcalanın çağırışının çox əhəmiyyətli olduğunu vurğulayıb. CNN Türk-ə danışan xarici işlər naziri Fuad Hüseyn bu sözləri deyib: "Suriyada təhlükəsizlik və sabitliyi yaxından izləyirik, çünki bu, İraq üçün də çox vacibdir. Terrorun kökünün kəsilməsi istiqamətində bölgə üçün kritik bir prosesdəyik. Suriyada razılığa gəlməyi dəstəkləyirik. Biz Türkiyədə baş verənləri dəstəkləyirik. Abdullah Öcalanla danışıqları da dəstəkləyirik, çünki bu zaman terrorla bağlı bir çox problem həll olunacaq. Bu problem həll olunduğu zaman İraqdakı PKK problemi də həll olunacaq. "Beş ölkə bir araya gəldi, görüş keçirdik, terrordan danışdıq. Türkiyə, İraq, Suriya, İordaniya və Livan masa arxasında idi. Terrorla mübarizəyə razıyıq. İŞİD-lə mübarizə üçün mərkəz yaradacağıq. İlk iclası artıq İordaniyada keçirmişik"- deyə Fuad Hüseyn vurğulayıb.
Surxay Əliyev
