Qarabağ həll modeli Moldovanın Dnestryanı gündəmində - amma rus tankları da gözləyir...
Rusiya və Moldova arasında münasibətlərin əhəmiyyətli dərəcədə gərginləşməsi Dnestryanı münaqişəsinin yenidən alovlanmasına gətirib çıxara bilər. Artıq bu xüsusda çoxsaylı xəbərdarlıqlar olunur. Moldovanın indiki hakimiyyətinin siyasəti Moskvada ciddi narazılıqla qarşılanır.
Bu arada o da bəlli olub ki, Moldova gələn il MDB-dən də çıxmağa hazırlaşır. "Azadlıq" radiosunun Moldova bürosu bu xüsusda bildirir: "Moldova bundan sonra MDB-yə üzvlük haqqı ödəməyəcək. Moldova Maliyyə Nazirliyinin qərarına əsasən, beynəlxalq təşkilatlara illik üzvlük haqlarının ödənilməsi üçün ayrılan məbləğ 16 milyon ley (885 min dollar) azaldılır. Azalma daha çox Moldovanın MDB Parlamentlərarası Assambleyasında və bu qurumun yeddi təşkilatında iştirak haqqını ödəməməsi ilə bağlıdır". Artıq ölkənin gələn il üçün nəzərdə tutulan büdcəsində MDB-yə hər hansı vəsait ödənilməsi nəzərdə tutulmur. Qeyd edək ki, 2022-ci ildə Ukraynada hərbi əməliyyatlar başlayandan az sonra Moldova hakimiyyəti MDB-dən çıxmaq niyyətini açıqlayıb. Ötən ilin yazında Kişinyov MDB-nin Dövlət Başçıları Şurası, Hökumət Başçıları Şurası və Xarici İşlər Nazirləri Şurası kimi əsas orqanlarında fəaliyyətini mahiyyətcə dayandırıb. 2023-cü ilin iyulunda Moldova MDB Parlamentlərarası Assambleyasından çıxmağa başlayıb. Avqustun sonunda Moldova MDB-də tərksilah məsələləri üzrə komissiyanın yaradılması haqqında sazişi denonsasiya edib. Moldovanın keçmiş prezidenti İqor Dodon isə hesab edir ki, Moldova prezidenti Maya Sandu Qərbdəki idarəçilərinin göstərişi ilə respublikanı müharibəyə aparır: "Medianı bağlamaq, arzuolunmaz partiyalara və siyasətçilərə qarşı təzyiqlər, NATO-ya üzv olmaq və Moldovanın militarizasiyası, kilsəni parçalamaq - Sandu bizi bu yolla aparır. Moldova ərazisində 22 rus saytının bloklanması da bunun bir hissəsidir. Strategiya Qərbə xoş gəlmək, Moldova cəmiyyətini parçalamaq və onu müharibəyə sürükləməkdir". Belə bir vaxtda Rusiya və Moldova arasında qaz borcu ilə bağlı da vəziyyət gərginləşir. Qeyd edək ki, bir müddət əvvəl Moldovanın energetika naziri Viktor Parlikov "Moldovaqaz"ın "Qazprom"a tarixi borcunun auditinin nəticələrini açıqlayıb və bildirib ki, borc ötən ilin mart ayının sonuna 709 milyon dollar təşkil edib. Bu məbləğ isə nə "Moldovaqaz", nə də "Qazprom" tərəfindən sənədləşdirilib. Bununla bağlı Moldova hökuməti "Qazprom"a yalnız 8,6 milyon dollar məbləğində pul ödəməyi, qalan məbləğlə bağlı isə məhkəməyə müraciət etməyi təklif edir. Maya Sandu özü isə bu xüsusda bildirir: "Rusiyaya qaz borcumuz 700 milyon yox, 9 milyon dollardır". "Qazprom"a olan borcun audit hesabatının "Moldovaqaz"ın müşahidə şurası tərəfindən təsdiq edilməməsindən narahat olmadığını deyən Sandu bildirib ki, borcun 9 milyon dollar olduğuna dair sübutlar var: "Şuranın qərarı məni təəccübləndirmədi. Çünki şura üzvlərinin əksəriyyəti "Qazprom"a yaxındır. Onların bunu qəbul edib-etməməsi bizi maraqlandırmır. Moldovanın borcu 700 milyon dollar deyil, 9 milyon dollardır, burada hələ suallarımız var, çünki "Qazprom" "Moldovaqaz"ın səhmdarıdır və borclara cavabdehdir".
Gərginliyin artması fonunda digər diqqəçəkən məqam odur ki, Dnestryanıda da vəziyyət gərginləşir. Təmas xəttində təzəcə qazılmış xəndəkləri görən Dnestryanı separatçılarının sözlərinə görə, Moldova münaqişəni hərbi yolla həll etməyə hazırlaşır. Dnestryanı separatçılarının narahatlığı, xüsusilə Azərbaycanın sentyabr ayında Qarabağda erməni separatçı rejimə son qoyması və Bakının Qarabağ üzərində tam suverenliyinin bərpasına səbəb olan xüsusi əməliyyat keçirməsindən sonra daha da güclənib. Dnestryanı hesab edir ki, Moldova Azərbaycan təcrübəsinə əsaslanaraq Dnestryanı ərazini də özünə tabe etməyə və bununla da öz ərazisində separatizmə son qoymağa cəhd edə bilər. Özü də son vaxtlar NATO və Avropa İttifaqı Kişinyova hərbi dəstəyini xeyli artırıb. Tanınmamış "Dnestryanı Moldaviya Respublikası"ndan Birgə Nəzarət Komissiyasının həmsədri Oleq Belyakov qeyd edir: "Biz görürük ki, bu xəndəklər çox yaxınlarda təchiz edilib. Müvafiq mühəndis avadanlıqları ilə təchiz olunmuş onların hamısı Slobozia-Duşka və Criuleni qəsəbələri ərazisində yerləşir. Bundan başqa, Dnestryanı ilə həmsərhəd yollarda dəmir-beton baryer blokları quraşdırılır". Dnestryanıda çıxan "Archon" jurnalının baş redaktoru, politoloq Anton Bredixin bu gün separatçı region ətrafında yaranan vəziyyəti son dərəcə narahatedici adlandırıb: "Sizə xatırlatmaq istərdim ki, Moldova hakimiyyəti artıq bir neçə ildir Moldova və Dnestryanı arasında mümkün hərbi toqquşma mövzusunu müzakirə edir. Ona görə də təbii ki, səngərlərin və maneə xətlərinin peyda olması Kişinyovla Tiraspol arasında qarşıdurmanın kəskinləşməsi istiqamətində aşkar addımdır. Moldova hakimiyyəti Dnestryanını tam blokadaya almağa hazır olduqlarını gizlətmir. Bunu başa düşmək lazımdır: Kişinyov belə bir qərar verərsə, o zaman regionumuz ən azı humanitar fəlakətlə üzləşəcək". Bredixinin fikrini rusiyalı politoloq Vadim Truxaçev də bölüşür, o hesab edir ki, rəsmi Kişinyov Dnestryanı ərazinin tam təcrid olunması üçün məqsədyönlü hazırlıq görür. Lakin Moldova hökuməti Rusiya sülhməramlılarının nəzarətində olan Dnestryanı münaqişənin təhlükəsizlik zonasındakı ərazilərdən birində xəndəklərin qazılması ilə bağlı ittihamları qətiyyətlə rədd edib. Moldova Hökumətinin Reinteqrasiya Bürosunun "Teleqram" kanalından verilən mesajda deyilir: "Xəndəklərin görünməsi yolun müvafiq hissələrində fırtına kanallarının təmizlənməsi və genişləndirilməsi üçün mühəndis işlərinin aparılması ilə əlaqədardır". Büro, həmçinin, tanınmamış Dnestryanı bölgənin təhlükəsizlik qüvvələrini təhlükəsizlik zonasında icazəsiz mobil postlar təşkil etməkdə ittiham edib. Hazırda Moldovanın rusiyayönümlü anklavı olan Dnestryanıda gərginliyin artmasını rəsmi Kişinyov təxribat hesab edir. Krımın 2014-cü ildə ilhaqından sonra Dnestryanıda bir çoxları Rusiyanın onların da ardınca gələcəyinə ümid etməyə başladılar. Bu tanınmamış respublikanın ərazisində 1500-ə yaxın rus əsgəri yerləşdirilib və çoxlarının fikrincə, onlar Rusiya tanklarının Moldova ərazisinə maneəsiz keçməsini təmin edə bilər.
Nahid SALAYEV
