Banklarımız manat ehtiyatını gücləndirir...
Aparılan son hesablamalar göstərir ki, Azərbaycanda əhalinin banklardakı əmanətlərinin məbləği il ərzində 13,2 faiz artaraq oktyabr ayının 1-nə milli valyuta ekvivalentində 12 milyard 705,47 milyon manat təşkil edib.
Dövlət Statistika Komitəsindən bildirilib ki, əmanətlərin 64,9 faizi milli, 35,1 faizi xarici valyutada qoyulub. Milli valyutada olan əmanətlərin məbləği əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 20,9 faiz, xarici valyutada qoyulmuş əmanətlərin məbləği isə 1,2 faiz artıb.
Manatla qoyulan əmanətlərin miqdarında belə sürətli artım, ekspertlərə görə, milli valyutaya yüksək inamın faktiki göstəricisidir. Manatın, bir çox dünya valyutalarından fərqli olaraq, uzun müddətdir ABŞ dollarına nisbətdə sabit mövqeyi də burada öz sözünü deyir. Elə beynəlxalq qurumlar da manatın mövqeyini bundan sonra da qoruyacağını proqnozlaşdırır. Məsələn, “Fitch Group”a aid olan “Fitch Solutions” qarşıdakı on il üzrə Azərbaycan manatının məzənnəsi üzrə proqnozunu açıqlayıb. “Fitch Solutions” 2027-ci ilə kimi manatın məzənnəsinin sabit qalacağını proqnozlaşdırıb. Bununla belə, şirkət 2027-ci ildə manatın məzənnəsinin 1,75 səviyyəsinə, 2028-ci ildən isə 1,80 səviyyəsinə qədər enəcəyini bildirib. Proqnoza görə, dollar/manat məzənnəsi 2033-cü ilə kimi 1,80 səviyyəsində qalacaq. Amma o da istisna deyil ki, Azərbaycanın fiskal siyasəti manatın həmin vaxta kimi məzənnəsinin artmasına da gətirib çıxarsın. Qeyd edək ki, bundan əvvəl Niderlandın beynəlxalq bank və maliyyə xidmətləri korporasiyası ING də manatın məzənnəsinin 2026-cı ilə kimi sabit qalacağını proqnozlaşdırdığını açıqlayıb. Mərkəzi Bankın sədri Taleh Kazımov qeyd edilənlər fonunda vurğulayır ki, ölkədə manata inam artıb: “Cari ilin 9 ayında milli valyutada əhalinin əmanətləri 1,1 milyard manat artaraq 8 milyard manat təşkil edib”. O qeyd edib ki, bank sektorunun dayanıqlılığı diqqətdə saxlanılır: “Hazırda sektorda kapital mövqeyi minimum tələbi iki dəfə üstələyir. Sahibkarların maliyyə imkanlarına çıxışı genişləndirilir. 9 ayda kredit portfelimiz 14 faiz, biznes kreditləri isə 11 faiz artıb. Biznes kreditləri ümumi kredit portfelinin 54 faizini təşkil edir. Valyuta kreditlərinin payı 19 faizə enib, bu da tarixi minimumdur. Kredit portfelinin keyfiyyəti qənaətbəxşdir. Qeyri-işlək kredit portfeli 3,5 faiz səviyyəsinə enib”. Burada onu da qeyd edək ki, manatın məzənnəsinin ABŞ dollarına nisbətdə üzunmüddətli dövrdə sabit qalmasını və bir sıra ölkələrin valyutaları ilə müqayisədə bahalaşmasını şərtləndirən bir sıra mühüm amillər var. Burada, əlbəttə ki, Mərkəzi Bankın məqsədyönlü pul siyasəti və prosesləri daim nəzarətdə saxlaması, vaxtaşırı monitorinqlər aparması, zəruri hallarda prevantiv tədbirlər görməsi öz sözünü deyir. Amma prosesdə beynəlxalq durum da müəyyən rol oynayır. Hazırda avrozonada mövcud iqtisadi vəziyəti şərh edən ekspertlər vurğulayır ki, Rusiya-Ukrayna münaqişəsi nəticəsində inflyasiya müşahidə edilsə də, avronun dollar qarşısında dəyər itirməsi manata olan inamı gücləndirir. Bu müddətdə banklar yaranmış vəziyyətdən istifadə edərək manatla əmanətlər üçün faiz artımına qərar verdilər. Nəticədə, əmanətçilər həm digər valyutada olan əmanətlərini manata keçirdilər, həm də əllərdə nağd şəkildə olan pulları da banklara etibar edib hesablarına yerləşdirdilər. Manat bir çox alyutalara görə kifayət qədər dəyərini artırıb. Banklar da manatla əmanətlərə faizi daha çox verir. Manata etibarın artması depozitlərin artım payında da hiss olunur.
Daha bir nuans odur ki, banklarda manatla əmanətlərin həcminin artması ilə bağlı hazırkı statistika dövlətin atdığı addımlar nəticəsində əldə olunub. Qeyd edək ki, 2015-ci il devalvasiyası dönəmində əhalinin əksəriyyəti əmanətlərini banklara xarici valyutada yerləşdirirdi. Amma bu, dövlət, bank sektoru üçün heç də uyğun deyildi. Buna görə milli valyutada əmanət cəlb edilməsi üçün dövlətin iqtisadi tənzimləmə alətlərindən istifadə olundu. İki əsas addım əhalini manatla əmanət yerləşdirməyə stimullaşdırdı. Onlardan biri dövlət tərəfindən sığortalanan əmanətlərdə milli valyuta üçün daha yüksək faiz dərəcəsi tətbiq olunması idi. Digər məqam isə dövlət tərəfindən milli valyutanın məzənnəsinin sabitliyinin qorunub saxlanılması oldu. Milli valyutada olan əmanətlər üçün nə qədər yüksək faiz dərəcəsi tətbiq olunsa da, milli valyutanın məzənnəsi qeyri-sabit olsaydı, əhali yenə də xarici valyutada əmanətlərə üstünlük verəcəkdi. Əhali devalvasiyadan sonra əmanətlərini bir müddət xarici valyutada saxlasa da, zaman keçdikcə göründü ki, devalvasiya baş vermir, manatın məzənnəsi sabitdir, üstəlik, manatla əmanətə daha çox faiz verilir. Buna görə seçimi manatla əmanət yerləşdirmək oldu. Lakin istənilən halda insanlar, o cümlədən sahibkarlar, investorlar öz kapitalını qorumaq üçün dünya əmtəə və valyuta bazarlarında baş verənləri həssaslıqla izləməyə məhkumdurlar. Bu səbəbdən təsadüfi deyil ki, manatın məzənnəsi 2015-ci ildən sonra tez-tez müzakirə olunan mövzulardandır. Dünya bazarlarında dəyişikliklər baş verən kimi nəzərlər Mərkəzi Bankın yönəlir. Mərkəzi Bank isə bütün inzibati vasitələdən istifadə edərək məzənnəni sabit saxlamağa müvəffəq olur. Bu nə qədər davam edəcək, onu zaman göstərəcək. Amma məzənnə barədə verilən yerli və xarici proqnozlar manatın dayanıqlığını qoruyub saxlayacağını göstərir.
Ramil QULIYEV
