Təhsil proqramlarında islahatlar davamlı prosesə çevrilib...
Məlum olduğu kimi, müstəqillik əldə edəndən sonra bizim təhsil proqramlarımızda da müəyyən dəyişikliklər oldu. Bax, bu yeniliklərin ümumi təhsil prosesinə nə kimi müsbət və mənfi tərəfləri oldu?
Tarixi üzrə fəlsəfə doktoru, professor Məhərrəm Zülfüqarlı “Bakı-Xəbər”ə açıqlamasında bildirdi ki, Azərbaycan dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra, bütün sahələrdə olduğu kimi, təhsil sistemində də köklü dəyişikliklərə ehtiyac var idi: “Bildiyimiz kimi, sovet təhsil sistemi ilə Qərb təhsil sistemi arasında çox fərqlər var. Biz Qərbə inteqrasiya yolunu tutan bir Respublika kimi Qərb dəyərlərinə üstünlük verdik. Hətta Azərbaycan Baloniya sisteminə daxil oldu. Amma, sonradan bu proses zəiflədi. Yəni Azərbaycan təhsil sistemində dərsliklərin yenidən yazılması, proqramların yenidən tərtibi və s daxil olmaqla problemlər qalmaqda davam edir. Bilirsiz ki, təhsildə alternativ dərsliklər məsələsi olmalıdır. İndiki dövrdə buna fikir verilmir. Qərb təhsil sistemində tələbəyə imkan verilir ki, mövzunu öyrənmək üçün bir yox, bir neçə dərslikdən istifadə edib özü nəticə çıxarsın. Hansısa bir mövzu ilə bağlı obyektiv qərar versin”.
Ali məktəblərdə Azərbaycan tarixinin tədris saatı 120 saat idisə, indi 60 saata endirilib…
Professorun sözlərinə görə, bir çox məsələlərdə fikir ayrılıqları var: “Məsələn, İkinci Dünya müharibəsinə baxış, İkinci Dünya müharibəsinin içərisində böyük Vətən müharibəsinə baxış, onun daxilində sovet qoşunu tərkibində vuruşanlara münasibət və onlara qarşı olan legionerlərə münasibət. Burda olan fikir ayrılıqları daha da dərinləşir. Ona görə də, standart, nazirliyin bilavasitə proqramı, təsdiq etdiyi dərsliyi əsasında bunların öyrənilməsi qeyri - mümkündür. Çünki bunlar fikir tələb edən mövzulardır. Belə mövzulara da bizim auditoriyada yer verilmir. Konkret mövzu, konkret proqram var. Bu da standart dərslik əsasında keçirilməlidir. Biz əgər Qərbə inteqrasiya ediriksə, burda alternativ dərsliklərə yer verilməlidir. Mən öz fənnimi nəzərdə tutaraq sual verirəm: təhsil sistemində çatışmayan cəhət nədir? İlk dövrlərdə dövlət müstəqilliyini bərpa edəndən sonra “Azərbaycan tarixi” fənnində çoxlu problemlər vardı. Bu problemləri aradan qaldırmaq üçün nazirlik səylə çalışırdı və bu fənnin dərs saatları geniş idi. Son beş ildə isə bu saatlar azala - azala gəldi. 4-5 il qabaq ali məktəblərdə Azərbaycan tarixinin tədris saatı 120 saat idisə, indi 60 saata endirilib. Bu 60 saatın da 30 saatını müzahirə, 30 saatını isə seminar təşkil edir”
Öz tarixini yaxşı bilməyən, obyektiv surətdə tarixini öyrənməyən gənc nəsil gələcəkdə çoxlu problemlərlə üzləşə bilər
Ekspert hesab edir ki, bura da cəmi 15 mövzunu sıxışdırmaq olar: “İbtidai icma qurluşundan bugünkü günümüzə kimi cəmi 15 mövzu əsasında biz Azərbaycan tarixini tədris etməliyik. Bu əlbəttə ki, ağlasığan bir şey deyil. Biz bir neçə dəfə nazirliyə müraciət etmişik. Millət vəkillərinin imzası ilə məktub qeyri - hökumət təşkilatı xətti ilə gedib. Ən azı 44 günlük müharibədə Prezidentimizin mətbuat konfranslarını tədris etmək, qəhrəmanlarımızı təbliğ etmək üçün çoxlu saatlar lazımdır. Ona görə də “Azərbaycan tarixi”nin saatları artırılmalıdır. İndiyə kimi bu məsələyə reaksiya verən olmayıb və problem qalmaqda davam edir. Bilirsiz ki, öz tarixini yaxşı bilməyən, obyektiv sürətdə tarixini öyrənməyən gənc nəsil gələcəkdə çoxlu problemlərlə üzləşə bilər. Bu da bizim çatışmayan cəhətlərimizdən biridir. Elm sahəsində son illər gənclərin elmə olan marağı azalır. Mən müqayisə apardım ki, pandemiyaya qədərki dövrdə bir il ərzində beş min nəfər elmlə məşğul olanların sayı azaldı. Bunun da əsas səbəb elmə kifayət qədər önəm verilməməsi, elmlə məşğul olan insanların əmək haqlarının aşağı olması, həyat şəraitlərinin yaxşı olmamasıdır. Belə bir vəziyyətdə gənclər elm yolu ilə yox, daha əmək haqqı çox olan işlərə getməyi üstün tuturlar. Bu da elmin zəifləməsinə səbəb olur. Əgər elmdə vəziyyət gərgindisə, bu təhsilə də özünü göstərir. Digər bir məsələ də odur ki, təhsil sahəsində universitetlər arasında fərq çoxdur. Dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində özəl universitetlər daha yaxşı təhsil verirlər dövlət universitetləri ilə müqayisədə. Bizdə isə tərsinədir. Bəzi özəl universitetlər var ki, orada təhsilin səviyyəsi çox aşağıdır.
Bizdə təhsil sistemi sırf davamiyyət üzərində qurulub...
Professor hesab edir ki, eyni zamanda orta məktəbdə, yuxari sinifdə tədrisin çox problemli olması, bir sıra məktəblərdə dərslərin keçirilməməsi, repetitor məsələsi və s. kimi hallar mövcudfur. Bütün bunlar da böyük çatışmamazlıqlardı. Eyni zamanda, bu dövlətdə cinayət hesab olunur. Keçirilməyən dərslərə görə jurnallar yazılır, əmək haqqı ayrılır, dövlətin vəsaiti mənimsənilir. Ümid edirəm ki, ciddi islahatlar yolu ilə bu problemlərin aradan qaldırılmasına səylər göstəriləcək. Azərbaycanın bütün təhsil müəssisələrində baloniya sisteminin əksinə olaraq, davamiyyət məsələsinə çox fikir verilir. Normal ölkələrdə, Qərb ölkələrində tələbələr asudə şəkildə dərsə davam edirlər, imtahan isə çox ciddi keçirilir. Yəni, mühazirəyə, seminara istəsələr gələ bilərlər, istəməsələr yox. Müəllim öz mühazirəsini deyir, onlar gəlir, oturub qulaq asırlar, istədikləri vaxt da gedirlər. Bizdə isə təhsil sistemi sırf davamiyyət üzərində qurulub. Məsələn, limit var. Neçə saat dərsə gəlməyən tələbə imtahana buraxılmır. Bu isə Azərbaycanda inzibati sistemin qalıqlığını göstərir. Yaxın gələcəkdə elə dəyişikliklər edilməlidir ki, tələbələr könüllü şəkildə mühazirələrdə iştirak etməyə maraq göstərsinlər, nəinki inzibati qaydada limitlə dərslərə gətirilməyə çalışsınlar. Bu da qalan problemlərdən biridir. Bir məsələni də nəzərə çatdırmaq istəyirəm. Mən iki il bundan qabaq “13-14-cü əsrlər tarixinə yeni baxış“ adlı kitab yazdım. 7 dilə tərcümə olunur. Burada əsas məsələ tatar - monqolların Azərbaycan tarixində roludur. Bu da dərsliklərdə səhv izah olunur. Çünki, Azərbaycan xalqının etnogenisində tatarların da böyük rolu olub. Abbasqulu Ağa Bakıxanovun “Gülüstani İrəm“ əsərində qeyd olunur ki, Hülakü xanın qoşununun tərkibində iki yüz min türk ailəsi Azərbaycana gəlib. Ancaq buna baxmayaraq həmin mövzu sovet dövründə olduğu kimi, izah olunur. Bütün bunlar problemdir. Bunların həlli ilə ciddi məşğul olmaq lazımdır”.
Məhəmmədəli QƏRİBLİ
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
