Vasitəçilər olmasa, Bakı və İrəvanın işi daha yaxşı gedəcək...
Azərbaycanla Ermənistan arasında delimitasiya prosesinin ilkin mərhələsində Qazax rayonunun işğalda olan Bağanis Ayrım, Aşağı Əskipara, Xeyrimli və Qızılhacılı kəndlərinin ölkəmizə qaytarılması barədə razılıq əldə olunması ən mühüm tarxi hadisələrdən biri hesab edilir. Bununla Azərbaycan və Ermənistan arasında ilk dəfə sərhəd müəyyənləşib.
Xatırladaq ki, Azərbaycanla Ermənistan arasında dövlət sərhədinin delimitasiyası və sərhəd təhlükəsizliyi məsələləri üzrə komissiyalarının aprelin 19-da baş tutan səkkizinci görüşünün nəticələri hər iki ölkə üçün müstəsna əhəmiyyət kəsb edib. Tərəflər delimitasiya prosesinin ilkin mərhələsində sərhədin ayrı-ayrı hissələrinin Sovet İttifaqı dövründə mövcud olduğu hüquqi cəhətdən əsaslandırılmış respublikalararası sərhədə uyğun olaraq müəyyən olunmuş yerlərdən keçməsini qərarlaşdırıblar. Bu fonda Qazax rayonunun şimal-qərbində, demək olar, xarabalığa çevrilmiş dörd kəndin ölkəmizə qaytarılması barədə razılıq əldə olunub. Onlar Birinci Qarabağ müharibəsindən, 1992-ci ildən Ermənistanın nəzarətində qalıb. Ermənistan rəhbərliyi etiraf edirdi ki, həmin kəndlər onsuz da Ermənistan ərazisi deyil. Ancaq oraya nəzarət, faktiki olaraq, Ermənistanın əlindədir. Özü də bunlar anklav da deyildi. Anklav bir dövlətə aid torpaq hissəsinin digər ölkənin torpaqları tərəfindən əhatə olunmasıdır. Amma Azərbaycanın geri almaq istədiyi kəndlərin sayı əslində 4 deyil, 8-dir. Yuxarı Əskipara, Sofulu və Bərxudarlı anklav kəndlərdir. Digər belə bir kənd isə, Naxçıvan yaxınlığındakı Kərki kəndidir. Azərbaycan hesab edir ki, bu kəndlər sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi prosesi başlayandan sonra qaytarıla bilər. Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan Qazax rayonu ilə sərhəddə yerləşən Voskepar və Kirants kəndlərində kənd sakinləri ilə görüşəndə 4 kəndi Azərbaycana təhvil verməyin zəruriliyi barədə danışıb. Sakinlərlə görüşdə Paşinyan bəyan edib ki, Azərbaycanla müharibəyə yol verməmək üçün Ermənistan hakimiyyəti demarkasiya və delimitasiyaya başlayıb. Onun sözlərinə görə, bunun üçün sərhədlərin demarkasiyası və yaşayış məntəqələrinin Bakıya verilməsində kompromis lazımdır. Paşinyanın müsbət bəyanatlarına baxmayaq, Ermənistanda bu kəndlərin Azərbaycana qaytarılmasına etirazlar var. Bəzilərinin iddiasına görə, kəndlər Azərbaycana verilərsə, Ermənistan üçün dövlətlərarası yollarla bağlı ciddi problem yaranır. Belə ki, Ermənistanı Gürcüstanla birləşdirən yol Tavuş rayonunda bu kəndlərin yaxınlığından keçir. Kəndlər Azərbaycana verildikdə yolun bir hissəsi Azərbaycanın nəzarəti altına düşür və faktiki Ermənistanın Gürcüstandan quru yolla əlaqəsinin kəsilməsi risqi yaranır. Ermənistanı təbii qazla təchiz edən boru kəməri də bu ərazidən keçir. Ermənistan kəndlərini birləşdirən dolanbac yolların bir hissəsi də indi Azərbaycanın nəzarətində olmayan ərazidən keçir. Amma 2024-cü il martın 12-də keçirdiyi mətbuat konfransında Paşinyan erməni kəndlərinin blokadasını aradan qaldırmaq üçün keçmiş Ermənistan SSR-in hüdudlarından kənara çıxan yollar əvəzinə Azərbaycanla sərhəddə yolun yeni hissəsini tikmək planlarını açıqlayıb.
Qazaxa yaxın ərazidə yerləşən Voskepar sakinləri sərhədin bu sahəsində ərazilərin təhvil verilməsinin “Berkaber, Sariqyuğ, Tsaxkavan, Kirants, Voskepar, Bağanis, Voskevan, Koti və Barekamavan sərhəd kəndlərinə ciddi zərər vuracağını, mühüm əhəmiyyətli İcevan-Noyemberyan yolunun itiriləcəyini, kəndlərin boşalacağını” bildirir. Amma Azərbaycan ermənilər üçün heç bir təhdid yaratmır. Qazaxın kəndlərinin diplomatik yolla azad olunması Azərbaycan və Ermənistan arasında dinc müstəvidə nəticəyönümlü danışılqarın mümkün olduğunu göstərir. Dörd kəndin dinc yolla Azərbaycana qaytarılması bir daha onu göstərdi ki, rəsmi Bakının və İrəvanın öz işini həll etməsi üçün kimsənin vasitəçiliyinə ehtiyacı yoxdur. Eyni zamanda həmin kəndlərin işğaldan azad edilməsi Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpası, tarixi torpaqlarımızın bərpası istiqamətində atılan mühüm tarixi addımdır. Qazaxın 4 kəndinin geri qaytarılmasının tarixi-siyasi əhəmiyyətini artıran digər bir reallıq isə bu uğurun bölgədə gərginlik yaratmaq istəyən beynəlxalq güclərin aktivliyi şəraitində əldə edilməsidir. Bu fonda gürcü politoloq Badri Naçkebiya qeyd edir: “Azərbaycanla Ermənistan arasında son günlərdə aparılan danışıqlardan sonra ermənilərin işğal etdikləri 4 kəndin Azərbaycana qaytarılması çox böyük nailiyyətdir. Bu təkcə Azərbaycan və Ermənistan üçün deyil, ümumilikdə Cənubi Qafqaz regionu üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Ümumiyyətlə, Azərbaycan və Ermənistan rəsmilərinin keçirdikləri görüşdə Ermənistanın işğal altında saxladığı 4 Azərbaycan kəndinin də azad edilməsinə razılıq verməsi sıradan bir hadisə deyil. Bu, əslində, iki ölkənin beynəlxalq vasitəçilər olmadan apardığı və müsbət nəticələr əldə etdiyi ilk uğurdur. Bu uğura prezident İlham Əliyevin praqmatik xarici siyasəti və diplomatiyası nəticəsində nail olunub. Ona görə də demək olar ki, Azərbaycanın 4 kəndinin də işğaldan azad edilməsi barədə əldə olunmuş razılıq, məhz prezident İlham Əliyev diplomatiyasının uğurudur. Düşünürəm ki, Zəngəzur dəhlizinin də açılması ilə bağlı danışıqlar prosesində də tez bir vaxtda müsbət nəticələr əldə olunacaq”.
Tahir TAĞIYEV
