Qızıl kəskin bahalaşır, dünya iqtisadiyyatı yeni böhrana girir - xəbərdarlıqlar edildi...
Dünyada qızılın qiyməti kəskin qalxır və bəzi müstəqil iqtisadçılar bunu heç də yaxşı əlamət saymır. Aprelin ikinci ongünlüyündə qızılın qiyməti tarixdə ilk dəfə 1 unsiya (31.1 qram) üçün 2 min 400 ABŞ dollarını ötüb. Son altı ayda onun qiyməti 25 faiz artıb.
Hesab olunur ki, ABŞ-ın mərkəzi bankı sayılan Federal Ehtiyatlar Sisitemi tərəfindən uçot dərəcəsi aşağı salınacağı təqdirdə Amerika valyutasının dəyərinin enəcəyi gözləntisi qızıla tələbatı artırır. Hazırda bu dərəcə illik 5,25-5,5% təşkil edir. Aşağı uçot səviyyəsi qızıla marağı və cəlbediciliyi artırır ki, hətta aparıcı ölkələr özləri də belə valyuta ehtiyatlarında sözügedən qiymətli metal həcmini artırmağa başlayırlar. Çünki qızıl bir sığorta mənbəyidir. Lakin məsələnin fərqli tərəfinə nəzər salanlar da var. Məsələn, iqtisadçı Natiq Cəfərli deyib ki, qızılın qiymətinin artması böhranın öncədən xəbərdarlığıdır: “Qızıl güvənli olduğundan, yatırımçılar ciddi böhran təhlükəsi yaxınlaşanda vəsaitlərini daha çox qızılda qorumağa çalışırlar. Birjalar yaranandan tarixən belədir”. İqtisadçı hesab edir ki, Azərbaycanda iqtisadi model dünyadakı iqtisadi proseslərə çox həssasdır. O bildirir ki, ixracatda hələ də enerji məhsullarının payı yüksəkdir. Bu halda böhranlar yaşananda enerji məhsullarının qiymətinin düşməsi iqtisadiyyta təsirsiz ötüşmür: “Dünyada iqtisadi daralmalar olacaqsa, neftə olan tələbat da azalacaq”. Ancaq neft qiymətləri son yarımilin ən yüksək həddinə çatıb. Təhlilçilər deyir ki, İranın İsrailə hava hücumunun ardınca qiymətlər daha da artacaq. Qeyd edək ki, iki ölkə arasındakı düşmənçilik 40 ili aşsa da, İran ilk dəfə İsrailə hücum edib. İsrailin hücumuna İranın cavab verəcəyinə dair gözləntilər nəticəsində neft qiymətləri oktyabr ayından bəri ən yüksək həddə çatıb. “Fox Business” nəşri yazır ki, “Brent” xam neftinin bir barrelinin qiyməti 92 dolları keçib: “Qiymətlərin sabitləşməsini yalnız ticarət bərpa olunanda gözləyə bilərik. Hələlik, hücumun istehsala heç bir təsiri olmayıb və İran deyir ki, məsələni başa çatdırılmış saymaq olar. Amma aprelin 14-də yaranmış durumla bağlı görüş keçirən Yeddilər Qrupu ölkələrinin liderləri İranın hücumunu qınayaraq, İsrailin güvənliyinə dair öhdəliyini bir daha təsdiqləyiblər. Onlar İrana qarşı sanksiyaları da müzakirə ediblər. 2020-ci ildə İran ABŞ-ın general Süleymanini qətlə yetirməsinə cavabını ölçülü və ədalətli şəkildə vermişdi. İran eskalasiya etmədən əvəz-əvəz prinsipinin üzərində durarsa, neft qiymətləri, qızıl, dollar və istiqrazlar münaqişənin təsiri ilə müəyyən qədər bahalaşsa belə, səhmlərin durumu baxımından üstümüzdən yük götürüləcək. İran Bayden administrasiyası dövründə özünün əsas gəlir mənbəyi olan neft ixracını kəskin artırıb. Trampın dövründə İranın neft ixracatı ciddi ölçüdə azaldılmışdı. Ağ Ev İranı ixracatını artırmağa həvəsləndirmədiyini və sanksiya tətbiq etməyi sürdürdüyünü iddia edir. İranın neft ixracatının azalması ABŞ-da neft və benzin qiymətlərinin daha da artmasına yol açacaq. Bu da payızda keçiriləcək prezident seçkiləri ərəfəsində siyasi baxımdan həssas məsələdir. Hörmüz boğazından keçən gəmilərin güvənliyi ilə bağlı potensial risqlər də bazar qiymətlərinə təsir göstərən amillərdəndir. Hörmüz boğazı dünyada istehlak olunan neftin beşdə birinə qədərinin keçdiyi yoldur. İran İnqilab Keşikçiləri Korpusunun dəniz qüvvələri komandanı ötən həftənin əvvəli bildirib ki, İran zəruri sayarsa, boğazı bağlaya bilər. Xam neft qiymətlərində artıq risq artımı vardı. Bu artımın nə dərəcədə böyüməsi, demək olar, tamamilə İran və Hörmüz boğazı ətrafında hadisələrin necə cərəyan edəcəyindən asılıdır”.
Bundan başqa, indi OPEC+ ölkələri hasilatı azaltmaq yolu ilə neftin qiymətini yuxarı həddə saxlayırlar. Neft qiymətləri fonunda, Milli Məclisin deputatı Vüqar Bayramovun sözlərinə görə, qızıla tələbin artmasının fərqli səbəbləri var: “İnvestorlar yığım vasitəsi olaraq daha çox qızıla yönəlirlər. Rusiya-Ukrayna savaşından sonra daha az risqli vasitələrə sərmayə qoyuluşunun artması müşahidə olunur”. Ancaq Vüqar Bayramov dünya iqtisadiyyatında ciddi tənəzzül risqi görmür: “Düzdür, qlobal problemlər var, regional münaqişələr, Yaxın Şərqdə baş verənlər, Rusiya-Ukrayna müharibəsi dünya iqtisadiyyatında siyasi təsirlərə malikdir. Lakin qlobal iqtisadiyyatda artım meylləri qorunub saxlanılır, inflyasiya səviyyəsi də tənzimlənən həddədir. Ona görə, hələlik, nə Beynəlxalq Valyuta Fondunun, nə də Dünya Bankının proqnozlarında kəskin böhran siqnalları və mesajları var. Amma sözsüz, nəzərə alsaq ki, indiki iqtisadi artım qlobal olaraq dayanıqlı sayılmır, o zaman risqlərin yaranması istisna deyil”. O düşünür ki, Azərbaycan üçün praktik olaraq xarici faktor kimi neftin dünya bazar qiymətinin təsirləri var: “Hazırda neftin dünya bazarında qiyməti yüksəkdir. “Brent” markalı neftin 1 barreli 90 dolara satılır. Bu, 2024-cü ilin büdcəsində nəzərdə tutulan qiymətdən təxminən 50 faiz çoxdur. Bu kontekstdən, hələlik, regional və qlobal iqtisadi dəyişikliklərin Azərbaycan iqtisadiyyatına mənfi təsirlərini müşahidə etmirik. Eyni zamanda, neft bazarına təsirlər yoxdur. Ona görə də, qızılın qiymətinin artması fonunda yeni qlobal risqlər və dəyişikliklər baş verərsə, Azərbaycana daxil olan valyutanın həcmi baxımından neft bazarındakı dəyişikliklər önəmlidir”. Deputat vurğulayır ki, hələlik, neftin mövcud qiyməti ölkəyə daxil olan valyutanın həcminin azalmasına deyil, artmasına səbəb olur: “Neftin qiyməti yüksək olduğundan, Azərbaycanın 2024-cü ildə proqnozlaşdırılan valyuta gəlirlərinin formalaşmasında hər hansı çətinliyin olacağı gözlənilmir”.
Ramil QULİYEV
