“Cığır”...Böyük Zəfərdən bəhs edən ilk bədii əsər-Telman Qasımov
"Qayda belədir: müharibə gedən ölkələrdə sıravi vətəndaşdan tutmuş Ali Baş Komandana kimi hər kəs qələbəyə köklənir, zəfər arzusu ilə yatıb-durur. Söz adamı, yəni yazıçı və şairin isə beyni həmin günlərə 24 saat işləyir. Müharibənin birbaşa iştirakçısı olmasa da eşitdiklərindən, gördüklərindən ibarət süjet qurur,epizodik səhnələr yaradaraq ortaya müharibə mövzusunda əsər qoyur. Bu qəbildən onlarla, yüzlərlə kitabın adını çəkmək olar." Bu sözləri Olaylar.az-a 14 saylı Vəkil Bürosunun rəhbəri, fəxri hüquq doktoru Telman Qasımov Yunus Oğuzun "Cığır" tarixi romanının Dövlət mükafatına layiq görülməsi üçün Azərbaycan Atatürk Mərkəzi tərəfindən namizədliyinin irəli sürülməsinə münasibət bildirərkən deyib:
"Bir də var ki, tarixlə müharibənin birləşməsindən yazılan əsər - bu bir başqa anlam verir. Burada sıtf müharibə deyil, savaş gedən ölkənin keçmiş tarixi yazılır, ötən zamanlarda baş verən hadisələr bu günə daşınaraq indiki müharibə ilə əlaqələndirilir. Yazıçı- publisist Yunus Oğuzun "Cığır" romanı məhz bu faktı özündə ehtiva edib. Əsər müəllifin xəyalının məhsulu deyil, tarixi faktlar üzərində qurulmuş, müharibə səhnələri ilə "naxışlanmış", Zəfər notuna köklənmiş sanballı bir kitabdır. Bu gün Azərbaycanın mədəniyyət mərkəzi olan, Qarabağın zümrüdü sayılan Şuşadan bəhs edən bu romanı Yunus Oğuz yaradıcılığıının zirvəsi adlandırmaq olar. Şuşanın 30 illik göz yaşlarını 44 günlük savaşın əsgərləri sildi, "Cığır" isə Şuşanın Zəfər tarixinə möhür vurdu. Roman Böyük Zəfərdən bəhs edən ilk bədii əsərdir."
Telman Qasımovun sözlərinə görə Yunus bəyin bu günə kimi yazdığı tarixi romanlar həyatının bir parşası kimi oxucunu hər zaman cəlb edib:" Onun hər bir əsərini mütaliə edən oxucu müəlliflə birgə keçmişə dönür, demək olar ki, o günlərdə "yaşayır". Onun tarixi əsərlərində ötənlərin hadisəsi bədii dildə oxucuya çatdırılır. "Cığır" da belədir. Bu romanda da Şuşanın keçmişi ilə müasir dövrü arasında bir körpü quran Yunus Oğuz oxucunu öncə XVIII əsrə aparır. Məlumdur ki, Azərbaycanda güclü xanlıqlardan biri olan Qarabağ xanlığı Şuşa şəhəri ətrafında olan Qarabağ torpaqlarında yaranıb. Xanlığın banisi Pənahəli xan romanda müdrik bir dövlət başçısı kimi təsvir olunur. Onun adi bir adam olan Nəsrəddinlə məsləhətləşməsi, gizli cığırın yerini öyrənməsi, Pənahəli xana təqdim etdiyi sirli xəritə bir qədər mistik əhval yaratsa da, oxucu həmin süjetdəki hikmət xəzinəsini qavrayıb yaddaşına köçürə bilir.
270 il əvvəl Pənahəli xanın açdığı "cığırla" bu gün Azərbaycan Ordusu Şuşa qalasına dırmanıb onu mənfur ermənidən xilas etdi. "Elə bil Şuşanın sehri, tilsimi onların belinə kəmənd salıb yuxarı dartırdı. Onlar özlərindən asılı olmayaraq qayalara dırmaşır, heç kimin edə bilmədiklərini edirdilər. Hərdən adama elə gəlirdi ki, onlar dağlardan, göylərdən asılı vəziyyətdə qalıblar... Bəs onları belə çəkib aparan nə idi? Bəlkə də Şuşanın tək bir adı bəs idi ki, belə şövqlə yuxarı qalxsınlar". Ali Baş Komandan İlham Əliyev də məhz həmin "cığırla addımlayaraq" xalq-dövlət-ordu birliyini yarada bildi, Zəfər qazandı.Romanda oxucuya verilən mesaj da məhz budur. Düşünürəm ki, "Cığır" Dövlət mükafatına layiq əsərdir."
