Rusiya və İrana Naxçıvan üzərindən yükdaşıma?..

Şimal-Cənub beynəlxalq nəqliyyat dəhlizi layihəsinin həyata keçirilməsi beynəlxalq bazarlara çıxışı təmin etdiyinə görə bütün istifadəçilər üçün olduqca mühüm hesab olunur. Layihənin məqsədi Rusiyadan Hindistana yüklərin daşınması marşrutunu qısaltmaq və Süveyş kanalına alternativ yaratmaqdır.

Şimal-Cənub dəhlizi sayəsində artıq Rusiya və Hindistan arasında ticarət dövriyyəsi iki dəfə artıb, daşımaların qiyməti isə dəniz nəqliyyatı ilə müqayisədə xeyli aşağı düşüb. İndiki halda bu dəhlizin Rusiya üçün önəmi daha da artıb. Bunun səbəblərini “Vesti Kavkaza” nəşri belə izah edir: “Rusiya Qərb məhdudiyyətlərindən yan keçməyə imkan verəcək yeni iqtisadi və logistik marşrutlar axtarır. Bu ambisiyaların reallaşması üçün İrandan keçən dəmir yolu əsas rol oynaya bilər. Yeni geosiyasi reallıqlarda Moskva onunla iş görməyə hazır olan ölkələrlə əlaqələri genişləndirir: şərqdə - Çinlə, cənub marşrutu üzrə Hindistan və Fars körfəzi ölkələri ilə. Bununla belə, cənub istiqamətində infrastrukturun inkişafı bir sıra problemlərlə üzləşir: maliyyələşdirmə, Rusiyanın yeni tərəfdaşlarının etibarlılığına şübhələr, Rusiya Federasiyası ilə ticarət edən ölkələrə qarşı Qərbin sanksiyaları təhlükəsi. “Cənub planı”nın əsas hissəsi tikintisinə bu il başlanacaq 1,7 milyard dollar dəyərində 1600 kilometrlik dəmir yolunun tikintisi idi. Bu, Hindistanın ticarət mərkəzi olan Mumbaya asan çıxışı təmin edən Fars körfəzindəki Rusiya və İran limanları arasında marşrutun son keçidi olacaq. Rusiya daha əvvəl layihənin maliyyələşdirilməsi üçün İrana 1,4 milyard dollar kredit ayırmağa razılaşıb. Rusiya hökuməti İrandan keçən dəmir yolu layihəsinə avadanlıq, istehlak malları və sair idxal axınının konsolidasiyası və sürətləndirilməsi üçün mühüm amil kimi baxır. Layihə həm də kritik əhəmiyyət kəsb edir. İqtisadiyyat üçün vacib olan Rusiya təbii ehtiyatlarının ixracını artırmaq baxımından bu, olduqca önəmlidir. Rusiya prezidenti Vladimir Putin bildirib ki, yeni marşrut Sankt-Peterburqdan Mumbaya malların çatdırılması üçün lazım olan vaxtı cəmi 10 günə azaldacaq. İndi bu, 30 gündən 45 günə qədər vaxt aparır. Rusiya rəsmiləri bunu Süveyş kanalına rəqib olacaq “sıçrayışlı inqilabi layihə” adlandırırlar. O, həmçinin Rusiyanın ən böyük ticarət tərəfdaşı olan Çinə olan ticarət yollarını tamamlayacaq. Çinin məlumatına görə, 2021-ci ildən bəri Rusiya-Çin ticarəti təxminən 63% artaraq 2023-cü ildə 240 milyard dollardan çox olub.

Hindistanla ticarət də artır və 65 milyard dolları ötür ki, bu da 2021-ci illə müqayisədə 4 dəfədən çox çoxdur. Beləliklə, 2023-cü ildə Rusiyanın hər iki ölkə ilə ticarət dövriyyəsinin həcmi artıq onun 2021-ci ildə 282 milyard dollar təşkil edən Avropa İttifaqı ilə ticarət dövriyyəsindən çoxdur. Yeni dəmir yolunun 2028-ci ildə istifadəyə verilməsi nəzərdə tutulur. O, İranın iki şəhərini, Astara və Rəşti, şimalda İran və Azərbaycanı birləşdirən yolları, sonra isə Rusiya dəmir yolu şəbəkəsinə birləşdirəcək. Tikinti başa çatdıqdan sonra yaranacaq Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizi Qərbin sanksiyalarından kənarda davamlı olaraq 7000 km uzanacaq. İranın Fars körfəzindəki obyektlərindən Rusiya Hindistana, eləcə də Səudiyyə Ərəbistanı, BƏƏ, Pakistan və digər ölkələrə asanlıqla çıxış əldə edəcək. Dünyanın ən qədim gəmiçilik xəbər jurnallarından biri olan “Lloyds List”in məlumatına görə, Qafqaz və Mərkəzi Asiyadan və Xəzər dənizindən İrana gedən ticarət yolu son aylarda Rusiya üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edib. Rusiya da əks istiqamətdə neft və koks, gübrə kimi məhsulları göndərir. Rusiya Federasiyası baş nazirinin müavini Andrey Belousovun sözlərinə görə, 2023-cü ildə bu marşrut üzrə ticarət həcmi 2021-ci illə müqayisədə 38% artıb, 2030-cu ilə qədər isə üç dəfə arta bilər. Rusiya İrandan keçən xəttlə yanaşı, Moskvanı Naxçıvan vasitəsilə İran və Türkiyə ilə birləşdirən köhnə sovet dəmir yolunu da bərpa etmək istəyir. Dəmir yolu 1990-cı illərin əvvəllərində Ermənistanla Azərbaycan arasında müharibə başlayanda tərk edilmişdi. Rusiya ümid edir ki, bir neçə il ərzində dəmir yolunu işə salacaq. Burada risk regionda mürəkkəb geosiyasi vəziyyət kimi qiymətləndirilir. Sabit vəziyyətdə İran ərazisindən Naxçıvana dəmir yolu, ekspertlərin fikrincə, bir-iki ilə çəkilə bilər. Müqayisə üçün deyək ki, Rəşt - Astara 4-5 il iş tələb edəcək. Tamamilə mümkündür ki, Şimal-Cənub dəhlizi çərçivəsində Rusiyadan İrana yük qatarları bir neçə ildən sonra bu marşrutla hərəkət etsin. Dəmir yolu Şimal-Cənub dəhlizi üçün yeni perspektivlər açır. Yük maşını ilə İrana və İrandan daşınma qatarla müqayisədə daha ucuzdur, lakin dəmir yolunda gömrük prosedurları daha az vaxt tələb edir. Nəticədə həm xərclər, həm də yükün dayanması və ya gecikməsi riskləri azalır. Rusiya, Azərbaycan, Türkiyə və İran belə irimiqyaslı layihədə birbaşa maraqlıdır. Marşrut Culfadan keçir, orada sovet dövründən İrandan gələn dəmir yolu işləyir. Beləliklə, təşəbbüs əsasən köhnə sovet infrastrukturunu - 1980-ci illərdə ildə 3 milyon tondan çox yük daşıyan SSRİ-dən İrana marşrutu bərpa edir”.

Ramil QULİYEV