Neftlə bağlı mühüm qərar - manatın məzənnəsi dəyişəcək...
Cari ilin ikinci rübündə Rusiya könüllü olaraq neft hasilatını və ixracını sutkada daha 471 min barrel azaldacağını bildirib. Bundan əlavə, Azəraycanın da daxil olduğu OPEC+ hasilatın könüllü olaraq azaldılması müddətinin uzadılacağını açıqlayıb. Bunlar artıq bazara təsir edir.
Ekspertlər qeyd edir ki, baş verənlər qiymət sabitliyini, ardınca yüksəlişi təmin edir. Hasilatçı ölkələrdə iqtisadiyyatın inkişafını sürətləndirmək üçün bütün bunlar mühüm hesab olunur. Bunlar fonunda Rusiya hökuməti ölkənin yaxın gələcəkdə xam neft hasilatını və ixracını azaldacağını dəqiq izah edib. Apreldə hasilatın 350 min barrel, ixracın isə 121 min, mayda hasilatın 400 min barrel, ixracın isə 71 min barrel azalacağı gözlənilir. Nəhayət, iyunda hasilatın azalması sutkada 471 min barrel olacaq. Təklifin azalması 2023-cü ilin may və iyun ayları üçün orta ixrac səviyyələrinə əsaslanacaq. Üstəlik, bütün bunlar Rusiyanın 2023-cü ilin aprelində elan etdiyi və 2024-cü ilin dekabr ayının sonuna qədər davam edəcək hasilatın könüllü 500 min barrel azaldılmasına əlavə olaraq edilir. Baş nazirin müavini Aleksandr Novakın izah etdiyi kimi, belə qərarlar OPEC+ ölkələrinin neft bazarlarının sabitliyini və tarazlığını qorumaq üçün gördüyü qabaqlayıcı tədbirlərin gücləndirilməsinə yönəlib. OPEC+ qurummundan olan digər könüllülər də kənarda qalmayıblar. Bu günlərdə keçirilən kollektiv danışıqlardan sonra onlar neft hasilatının daha da azaldılması ilə bağlı tədbirlərinin uzadıldığını elan ediblər. Hasilat 2024-cü ildə ümumilikdə sutkada 1,66 milyon barrel azaldılır. Bu həcm əsasən ən böyük ixracatçılar - Rusiya və Səudiyyə Ərəbistanı tərəfindən bazardan çıxarılır, hər biri hasilatı sutkada 500 min barrel azaldır. Razılaşmada Qazaxıstan, Oman, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Küveyt, İraq, Azərbaycan və Əlcəzair də iştirak edir. “Digital Broker” şirkətinin aparıcı analitiki Daniil Bolotskixin bildirir ki, hasilatçılar üçün hasilat məhdudiyyətlərinin saxlanılması müsbət amildir: uyğun neft qiymətlərinin yaradılması ilk növbədə büdcə kəsirinin potensial azalması deməkdir: “Mənfi tərəf odur ki, hasilatı uzun müddət aşağı səviyyədə saxlamaq, tədarükün məhdudlaşdırılması neft-qaz sektorunun investisiya cəlbediciliyini azalda bilər”. Lakin onun sözlərinə görə, hazırkı mərhələdə dünya qiymətlərinin sabitliyi ixrac həcmlərindən daha vacibdir, çünki sabit qiymətlər təchizatçılarımıza valyuta gəlirlərini az-çox dəqiq proqnozlaşdırmağa imkan verir.
İstənilən halda, neftin qiymətinin sabitliyini yüksək səviyyədə təmin etməyin hasilatçıların iqtisadiyyatı üçün daha sərfəli olacağını demək olar. Bu, milli valyutaların sabitliyinə də təkan vermək iqtidarındadır. Belə vəziyyətdə manat sabitliyini daha asanlıqla qoruyacaq. Manatın məzənnəsi üçün neftin qiyməti ilə yanaşı, Dövlət Neft Fondundan xərcləmə səviyyəsi də olduqca vacibdir. Çünki manatın taleyini Neft Fondunun hərraca çıxardığı dollarların məbləği də müəyyənləşdirir. Bu halda neftin dünya bazar qiyməti Azərbaycana daxil olan valyutanın həcmi baxımından çox vacibdir. Artımların müşahidə olunması daha çox vəsaitin Azərbaycana daxil olmasına imkan yaradır, çünki ölkə ixracatının 80 faizini neft və neft məhsulları təşkil edir. Bu kontekstdən, təbii ki, Azərbaycanın dövlət gəlirlərində neftin dünya bazar qiymətinin xüsusi rolu var. Qiymətlərin artması praktik olaraq Azərbaycan üçün müsbət amildir, çünki dövlət gəlirləri artır. Hətta orta hesabla bütövlükdə qiymətləndirmə göstərir ki, hər barrel neftin qiymətinin artması ölkəyə daha çox valyutanın daxil olması deməkdir. Bu baxımdan neftin dünya bazar qiymətinin baha olması ölkə üçün əlverişlidir. Neft gəlirlərinin artması fonunda büdcə gəlirlərində artımlar baş verir, tədiyə balansı normaya düşür, maliyyə sabitliyi daha da güclənir. Düzdür, Azərbaycanda manatın məzənnəsi inzibati qaydada tənzimlənir. Mərkəzi Bank 2016-cı ildə “üzən məzənnə” rejiminə keçiləcəyini bəyan etsə də, bu baş tutmadı. Manat yenə inzibati qaydada tənzimlənir. Azərbaycanda hazırda 2024-cü il üçün neftin qiyməti büdcə proqnozlarınada xərclər planında 60 dollar kimi götürülüb. İndiki 80-90 dollarlıq qiymətlər isə bizim üçün olduqca komfortludur. Neftin orta qiymətinin bahalaşması indiki halda ölkənin icmal balansına 2.1 milyard manat xeyir gətirir. Belə ki, ümumi şəkildə neftin hər illik orta qiymətinin 10 dollar yüksək olması Azərbaycanın icmal büdcəsinə 2.1 milyard manatlıq fayda verir. Neft qiymətləri kəskin ucuzlaşmadığı halda manatın ucuzlaşması gözlənilmir. Hasilatın azalması fonunda isə neft yüksək qiymətlə satılmağa davam edəcək. Onu da qeyd edək ki, Azərbaycan böyük həcmdə valyuta ehiyatlarına malikdir. Bu məsələyə inauqurasiya mərasimində prezident İlham Əliyev də toxunub: “Bizim 2003-cü ildə valyuta ehtiyatlarımız 1,6 milyard dollar idisə, bu gün bu, artıq 69,5 milyard dollardır və biz bu 20 il ərzində görün öz valyuta ehtiyatlarımızı nə qədər artırmışıq. Bu, bizə iqtisadi və maliyyə müstəqilliyi verən əsas amillərdən biridir. Aparılan siyasət nəticəsində birbaşa xarici borcumuz 6,4 milyard dollara düşüb, bu da ümumi daxili məhsulumuzun cəmi 9 faizini, ondan da az təşkil edir. İnkişaf etmiş ölkələrdə bu rəqəm 100 faiz, bəlkə də 140 faiz təşkil edir, bizdə isə 9 faizdən az. Yəni, bu, nəyi göstərir? Bizim sağlam maliyyə sistemimizin göstəriciləridir və bu, bizə imkan verir ki, biz müstəqil siyasət aparaq”. Onu da qeyd edək ki, ölkədə bütün iqtisadi parametrlər, büdcə, xərcləmələr və gəlirlər 1 manat 70 qəpiklə hesablanıb. Deməli, hökumət də manatın ucuzlaşmasına imkan vermək niyyətində deyil.
Ramil QULİYEV
