Vətəndaş cəmiyyətinin inkişafına dövlət dəstəyi genişlənir...
Azərbaycan yeni müstəqillik tarixinin ilk günlərindən ölkədə hüquqi dövlət və vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılması məqsədini elan edib. Bu proses 1993-cü ildən etibarən daha intensiv xarakter alıb.
Ölkədə vətəndaş cəmiyyətinin formalaşması üçün ilk növbədə hüquqi baza yaradılıb. Öz növbəsində dövlət inkişafın əsas ideyası kimi vurğulanan "Güclü dövlətdən güclü vətəndaş cəmiyyətinə" konsepsiyasını irəli sürür.
Səmərəli ictimai nəzarətin həyata keçirilməsində vətəndaş cəmiyyəti institutlarının rolu gücləndirilir
Bu gün Azərbaycanda dövlət və hökumət strukturlarının fəaliyyətinə səmərəli ictimai nəzarətin həyata keçirilməsində vətəndaş cəmiyyəti institutlarının rolunun gücləndirilməsi ön planda yer alır. Azərbaycanda ictimai, vətəndaş nəzarəti institutu müvafiq QHT-lər və vətəndaş cəmiyyətinin digər subyektləri vasitəsilə getdikcə daha çox inkişaf edir. Bu, cəmiyyətlə dövlət arasında səmərəli əks əlaqənin təmin edilməsində, insanların mentalitetinin, ölkədə aparılan islahatlara münasibətinin müəyyən edilməsində ən mühüm elementlərdən biridir. Həmçinin ölkə ərazisində əhalinin müxtəlif təbəqələrinin maraqlarını əks etdirən geniş QHT şəbəkəsinin mövcud olması da əlavə üstünlüklər qazandırır.
Hazırda ölkədə minlərlə QHT fəaliyyət göstərir. Ölkəmizdə vətəndaş cəmiyyəti institutlarının fəaliyyəti və inkişafı üçün hüquqi, informasiya, təşkilati və digər şəraitin təkmilləşdirilməsi bu fonda davam edir. Həyatın bütün sahələrində vətəndaşların özünütəşkilatının dəstəklənməsi, birbaşa demokratiyanın həyata keçirilməsində əhalinin iştirakının forma və üsullarının genişləndirilməsinə dövlət lazımı dəstək verir. Mənəvi dəyərlərin təbliği və sosial həyat mədəniyyətinin inkişafı, sosial sülh, tolerantlıq, sosial məsuliyyət kimi məqamlar da bu fonda diqqət mərkəzindədir. Vətəndaş cəmiyyəti subyektləri arasında qarşılıqlı əlaqə formalarının və mexanizmlərinin inkişafı üçün də müvafiq addımlar atılır. Eyni zamanda vətəndaş cəmiyyətinin inkişafının dəstəklənməsi konsepsiyasının, o cümlədən dövlət orqanlarının konseptual əsasları, prinsipləri və siyasət prioritetləri, vətəndaş cəmiyyəti ilə qarşılıqlı əlaqənin inkişafının hüquqi əsaslarına da mütəmadi diqqət olunur. Dövlət orqanlarının mühüm qərarlarının hazırlanması, qəbulu, həyata keçirilməsi və nəzarəti proseslərində əhalinin iştirakının mexanizmlərinin və formalarının inkişafı, o cümlədən internet texnologiyalarından istifadə Azərbaycanda geniş vüsət alıb. Vətəndaşların mənəvi-əxlaqi tərbiyəsinin forma və üsullarının təkmilləşdirilməsi, humanitar təcrübələrin, ailə, vətənpərvərlik, mənəvi və digər əxlaqi dəyərlərin təbliği də bu zaman diqqət mərkəzində olan əsas məqamlardır. Bunlara paralel olaraq, müvafiq normativ hüquqi aktlar fəal vətəndaş cəmiyyətinin formalaşmasının əsas tendensiyalarını müəyyən etməyə imkan verir ki, bu da aşağıdakı vəzifələri özündə əks etdirir: "vətəndaş cəmiyyəti" və "vətəndaş cəmiyyəti institutları" anlayışlarının hüquqi əsaslarının möhkəmləndirilməsi və vətəndaş cəmiyyəti institutlarının təkmilləşdirilməsi; onların təşkilati-hüquqi formaları; sosial-iqtisadi məsələlərin həllinə və cəmiyyətin inkişafına töhfələrini nəzərə almaqla vətəndaş cəmiyyəti institutlarının fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi meyarlarının və metodologiyasının işlənib hazırlanması; qeyri-hökumət qeyri-kommersiya təşkilatları ilə qeydiyyat orqanı arasında bütün dövlət xidmətlərinin elektron formaya keçirilməsi; vətəndaş cəmiyyətinin elmi-nəzəri öyrənilməsi, inkişafının daim təhlili üçün analitik, elmi və tədris laboratoriyalarının, beyin mərkəzlərinin yaradılması; vətəndaş cəmiyyətinin inkişafı üzrə tətbiqi və fundamental tədqiqatların aparılması, qeyri-hökumət qeyri-kommersiya təşkilatlarının və digər vətəndaş cəmiyyəti institutlarının nümayəndələri üçün kurslarının təşkili; İnsan Hüquqları Müdafiəçiləri haqqında Bəyannamənin və digər beynəlxalq sənədlərin təhlili və sintezi, onların əsasında hüquq müdafiəçilərinin fəaliyyətinin hüquqi bazasının təkmilləşdirilməsi.
Vətəndaş cəmiyyəti institutlarının rolu ölçüyəgəlməz dərəcədə artır
Yuxarıda qeyd olunduğu kimi vətəndaş cəmiyyətinin müasir inkişafı mərhələsində ictimai nəzarət kimi mühüm instituta xüsusi diqqət yetirilir. Cəmiyyət tərəfindən ictimai nəzarət olmadığı halda dövlət orqanları öz vəzifələrini heç də həmişə vicdanla və səmərəli şəkildə yerinə yetirmirlər. Məhz buna görə də vətəndaş institutlarının inkişafında aktual vəzifə dövlət hakimiyyəti və idarəetmə orqanlarının fəaliyyətinə ictimai nəzarətin həyata keçirilməsinin səmərəli mexanizmlərinin yaradılması olaraq qalır.
Həmçinin diqqətəlayiq haldır ki, hazırda ölkədə hüquq-mühafizə orqanlarının fəaliyyətinə və işinin keyfiyyətinə vətəndaş cəmiyyəti institutları tərəfindən müvafiq monitorinqin və ictimai nəzarətin həyata keçirilməsinə yönəlmiş sistem yaradılır. Bu dərhal Azərbaycan vətəndaşlarının durmuna təsir edib. Son illərdə bu strukturlara ünvanlanan şikayət və ərizələrin sayının kəskin şəkildə azalması da qeyd edilənlərin təsdiqidir. Vətəndaş cəmiyyəti institutlarının onlarda iştirak prizmasından siyasi proseslərin xüsusiyyətləri də burada mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Hökumətin bu prosesə əlverişli zəmin yaratması səbəbindən Azərbaycanda hər il yeni ictimai təşkilatlar yaranır. Hər bir təşkilatın yaranması təsadüfi deyil. Ən ümumi səbəblərdən biri, artıq qeyd edildiyi kimi, vətəndaşların mənafeyini qorumaqdır. Bütün qeyri-hökumət və qeyri-kommersiya təşkilatlarını insan hüquqlarının müdafiəsi ilə məşğul olan QHT-lər hesab etmək olar, çünki onların əsas vəzifələrindən biri insan hüquqlarının və demokratik dəyərlərin qorunmasıdır. Bütün nazirlik və idarə rəhbərlərinin qəbulunun həyata keçirilməsi də gözlənilən nəticələrini verməkdədir. Dövlət başçısının tələbi ilə heç bir bəyanat, şikayət və ya müraciət hakimiyyətin diqqətindən kənarda qalmamalıdır. Bu hal öz hüquqlarını, azadlıqlarını və qanuni mənafelərini qorumaq üçün vətəndaşların müraciətləri sisteminin təkmilləşdirilməsinin bariz göstəricisidir, Eyni zamanda bu, Azərbaycan əhalisinin siyasi və vətəndaş fəallığının artırılmasına kömək edir. Öz növbəsində qeyd etmək lazımdır ki, bu gün Azərbaycanda həyatın özü həm yerli, həm regional, həm də dövlət səviyyəsində mövcud problemlərin daimi monitorinqi üçün getdikcə daha çox yeni tələblər qoyur. Bununla əlaqədar vətəndaş cəmiyyəti institutlarının rolu ölçüyəgəlməz dərəcədə artır. Azərbaycan açıq şəkildə demokratiyaya, insan hüquqlarına hörmətə sadiqliyini bəyan edib. Bu baxımdan güclü vətəndaş cəmiyyəti olan inkişaf etmiş demokratik dövlətlərin təcrübəsinin öyrənilməsi ölkəmiz üçün mühüm sahədir. Bu gün ölkədə onlarla beynəlxalq təşkilatların, müxtəlif fondların nümayəndəlikləri fəaliyyət göstərir. Bu da vətəndaş cəmiyyətinin inkişafına öz təsirini göstərir. Azərbaycanın milli vətəndaş cəmiyyəti institutları ilə beynəlxalq qeyri-hökumət təşkilatlarının qarşılıqlı əlaqəsi prosesə öz töhfəsini verir.
Ramil QULİYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
