Azərbaycan 23 il AŞPA-ya ödədiyi üzvlük haqqını geri istəyə bilər...
Yeganə Hacıyeva: "Geriyə qaytarılma mexanizmi nəzərdə tutulmadığı üçün…"
Məlum olduğu kimi, Azərbaycan rastlaşdığı ikili standartlar və qərəzli münasibətə görə AŞPA-dakı fəaliyyətinə xitam verib. Maraqlıdır, Azərbaycan 23 ildə AŞPA-ya ödədiyi üzvlük haqqını geri tələb edə bilərmi? Bununla bağlı hansı perspektivlər var?
Beynəlxalq qurumlarla iş təcrübəsi olan siyasi şərhçi Yeganə Hacıyeva "Bakı-Xəbər"ə açıqlamasında bildirdi ki, BMT, Avropa Şurası, Avropa İttifaqı kimi beynəlxalq təşkilatlar çox milyardlıq büdcələrə malikdirlər: "Bu təşkilatların büdcələri bir neçə illik üzv və ya iştirakçı dövlətlərin ödədiyi üzvlük haqqı ilə və ən əsası üzv ölkələrə tətbiq olunan fərqli hesablama sistemləri vasitəsilə formalaşdırılır. Ölkələrin ödədiyi üzvlük və ya iştirakçılıq haqları, onların makroiqtisadi göstəriciləri, ümumi daxili məhsulunun həcmi və ödəmə qabiliyyəti nəzərə alınmaqla həyata keçirilir. Bu təşkilatların siyasət və missiyalarına uyğun fəaliyyət strategiyaları, onların həyata keçirmə planları müxtəlif müddətli olduğu kimi, büdcələri də müxtəlif müddətli formalaşır. Məsələn, Avropa İttifaqı uzunmüddətli fəaliyyət həyata keçirən bir təşkilat kimi 7 illik icmal büdcəsini formalaşdırır və bu icmal büdcədə Avropa İttifaqının əsas funksiyasını həyata keçirən 7 qurumun, komissiyaların və üzv dövlətlərin hər il ödəyəcəyi ehtimal edilən bir məbləğ mövcud olur. Əlbəttə, faktiki ödəniş isə icmal büdcədə ehtimal olunan məbləğdən fərqli olur. Ödənilən faktiki üzvlük haqqının məbləğini isə, daha öncə də dediyim kimi, ölkənin makroiqtisadi göstəriciləri, ümumi daxili məhsul və ölkələrin ödəmə qabiliyyəti, bəzən isə istəyi formalaşdırır.
Büdcənin formalaşmasında ölkələrin iştirakı haqqında məlumat üçün deyə bilərəm ki, 2014-2020-ci illərdə Avropa İttifaqının icmal büdcəsi 960 milyard avro nəzərdə tutulur. Bunun da makroiqtisadi göstəriciləri, ümumdaxili məhsulu nəzərə alınmaqla, 150 milyard avro Finlandiyanın payına, eyni göstəricilərə görə 5.89 milyard avro isə Estoniyanın payına düşəcək.
BMT haqqında danışsaq, bu beynəlxalq qurumun büdcəsi iki illik və əsasən daimi və digər üzv dövlətlərin üzvlük haqqı hesabına formalaşdırılır.
Üzvlük haqqı ilə bağlı qeyd etmək istədiyim əsas məqam budur ki, əgər Avropa Şurası və Avropa İttifaqında üzv dövlətlərdən ödəniləcək üzvlük haqqı məbləğinin limiti yoxdursa, BMT-də bu bir az fərqlidir. Belə ki, 2000-ci ildə BMT Baş Assambleyasının 5-ci komitəsi olan büdcə və administrasiya komitəsinin müəyyənləşdirdiyi qaydaya əsasən, təşkilatın daimi və digər üzv dövlətlərin ödəyəcəyi məbləğ ümumi büdcənin 22 %-ni keçməmək şərti ilə müəyyən edilir ki, digər adını çəkdiyimiz iki təşkilatda bu yanaşma tətbiq olunmur".
Ekspertin sözlərinə görə, Avropa Şurasında da 2012-ci ildən büdcə formalaşmasında iki illik müddət və buna uyğun olaraq ölkələrin makroiqtisadi göstəriciləri, ümumdaxili məhsulu və ödəmə qabiliyyəti əsasında üzvlük haqqı sisteminin formalaşması tətbiq edilir: "Məsələn, Avropa Şurasının 2017-ci il üçün icmal büdcəsi 479 milyon avro nəzərdə tutulurdu ki, bunun da ən yüksək ödəniləcək məbləği Fransanın payına düşür - təxminən 40 milyon avro. Avropa Şurasına üzvlük haqqının müəyyən olunmasında, Avropa İttifaqından fərqli olaraq, ölkələrin makroiqtisadi göstəriciləri, ümumdaxili məhsulu və ödəmə qabiliyyəti ilə yanaşı, üzv ölkələrin əhali sayı da nəzərə alınır. Avropa Şurasının 2014-2016-cı illər üçün büdcəsinin əsasını, yəni 57 faizini 5 donor ölkə - Fransa, Almaniya, İtaliya, Rusiya və Böyük Britaniya formalaşdırmışdı. Rusiya və Türkiyə həmin ildən Avropa Şurasının maliyyələşməsini dayandırıb və daha sonra bərpa etmişlər.
Azərbaycan Avropa Şurasına ödənəcək üzvlük haqqına görə Cənubi Qafqaz regionunda liderdir. Ölkəmizin Avropa Şurasına ödədiyi məbləğ makroiqtisadi göstəriciləri, ümumi daxili məhsul və əhali sayı nəzərə alınmaqla keçən il üçün 1 353 775 avro təşkil edir.
Bu məbləğ hər yeni iş ilinin əvvəli mart ayına qədər hissəli şəkildə ödənilməklə həyata keçirilir.
Geriyə qaytarılma mexanizmi nəzərdə tutulmadığı üçün bu mümkün deyil, sadəcə şuranın icraçı orqanları tərəfindən yerinə yetirilməmiş öhdəliklərə görə üzv dövlətin ödədiyi məbləğin qalıq hissəsi depozit qismində növbəti ilin hesabına əlavə olunur".
Məhəmmədəli QƏRİBLİ
