Özəl pensiya fondlarının hələlik söhbəti gedir - realda nə görəcəyik...
Məlumat verildiyi kimi, Azərbaycanda özəl pensiya fondunun yaradılması ilə bağlı normativ sənədlərin hazırlanması tam yekunlaşıb. Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun sədri Himalay Məmişov bu günlərdə verdiyi açıqlamada bildirib ki, sənədlər razılaşdırılması üçün bir ay ərzində dövlət qurumlarına göndəriləcək.
Özəl pensiya fonduna ödəniş isə könüllü olacaq. Belə ki, vətəndaş məcburi sosial sığorta haqqı ilə yanaşı, belə fonda da vəsait ödəyə bilər.
Hesab edilir ki, bu fondun maliyyə mənbəyi işləyən şəxsin könüllü surətdə öz əməkhaqqından əlavə ödənişləri əsasında formalaşacaq. Burada məcburilik yoxdur. Fond həmin pulları risqsiz dövlət sənədlərinə yatıracaq. Vətəndaş təqaüdə çıxanda artıq dövlətin kəsdiyi pensiyadan əlavə vəsait almaq imkanlarına malik olacaq. Özəl pensiya fondunun fəaliyyətini üç əsas növə bölmək olar. Birincisi, özəl pensiya fondu qeyri-dövlət pensiya təminatı, ikincisi, icbari pensiya sığortası və üçüncüsü, peşə pensiya sığortası ilə məşğul olur. Belə pensiya fondları dövlət pensiyası ilə yanaşı, təqaüdü təmin etmək üçün bütün dünyada geniş yayılmış vəsaitlərin yığılması sistemidir. Fondun əsas məqsədi kiçik, lakin müntəzəm töhfələr sayəsində uzun müddət ərzində kapital toplamaqdır ki, bu da sonradan onun iştirakçılarına pensiya ödənişləri şəklində ödənilir. İştirakçının hesabındakı vəsait müntəzəm töhfələr və faizlərin gündəlik kapitallaşdırılması hesabına toplanır. Ödəniş müddətində fondlar fəaliyyətini davam etdirir və investisiya gəliri yaradır. Onu da bildirək ki, pensiya təminatının özəl fondlar vasitəsilə həyata keçirilməsi dünyada geniş yayılan bir praktikadır. Ölkələr fərqli olduğu kimi, özəl pensiya fondlarının fəaliyyəti də fərqli qaydalarla tənzimlənir. Ekspertlərin fikrincə, Azərbaycanda özəl pensiya fondlarının yaranması pensiya sığorta sistemində rəqabəti formalaşadırmaqla yanaşı, Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun dövlət büdcəsinin transfertlərindən asılılığını da azalda bilər. Onu da qeyd edək ki, ölkəmizdə belə fondların yaradılması ilə bağlı ilk müzakirələr 2006-cı ildə başlayıb və hələ də davam edir. İstər MDB, istərsə də bir çox Avropa dövlətlərində belə fondlar yaradılıb və yüksək səviyyədə fəaliyyət göstərir. Həmin dövlətlərin təcrübəsi göstərir ki, vətəndaşlar özəl pensiya fondlarından çox sıx şəkildə istifadə edirlər. Bu fond imkan verir ki, vətəndaş pensiya yaşına çatdıqda yalnız dövlətdən deyil, həmçinin özəl fonddan pensiya ala bilsin. Belə fondlar, dövlət pensiya fondlarından fərqli olaraq, əhalinin öz qazancı hesabına yığdığı təqaüdlərin saxlanması üçün yaradılan bazadır. Xarici təcrübədə vətəndaş özəl pensiya fonduna istədiyi qədər sığorta haqqı ödəyə bilər. Sonda isə pensiyaya çıxanda həmin məbləğ artıqlaması ilə ona geri qayıdır. Bu imkan verir ki, vətəndaş daha yaxşı təmin olunmuş pensiya əldə etsin. Çünki pensiya yaşı tamam olan zaman o həm dövlət, həm də özəl pensiya fondundan ödənişlərə uyğun pensiya əldə etmək imkanı qazanır.
İndilikdə ölkəmizdə pensiya siyasəti Dövlət Sosial Müdafiə Fondu vasitəsilə həyata keçirilir. Amma prosesə gələcəkdə özəl pensiya fondları da əlavə oluna bilər. Qeyri-dövlət pensiya fondlarının sosial müdafiə sistemində rolu müxtəlifdir. Sosial və maliyyə institutlarının ikili təbiətinə malik olmaqla onlar ikili rol oynayırlar. Sosial institutlar kimi onlar pensiyaçıların ehtiyaclarını daha yaxşı qarşılamağa və cəmiyyətdə sosial gərginliyi azaltmağa kömək edir. Onlar maliyyə institutları kimi mühüm makroiqtisadi rol oynayır, milli gəlirdə yığım fondunun xüsusi çəkisinin artırılmasına kömək edir, milli iqtisadiyyatda güclü büdcədənkənar investisiya mənbəyini formalaşdırır. Qeyri-dövlət pensiya fondu investisiyaların etibarlılığına və təhlükəsizliyinə zəmanət verir, çünki qoyulan bütün töhfələrə görə məsuliyyət daşıyır. Əgər onun gəliri mənfi olarsa, qanunvericiliyə əsasən, müştəriin bütün zərərləri sığorta ehtiyatlarından ödənir. Bu fondlar maliyyə bazarındakı tendensiyalar və dəyişikliklərdən asılı olaraq investisiya proqramını tənzimləmək imkanı yaradır. Burada ödənişlərin məbləği təkcə aylıq ayırmalar əsasında deyil, həm də ehtiyatların qoyulmasından sonra formalaşan hesablamalar əsasında hesablanır. Ekspertlər hesab edir ki, özəl pensiya fondlarının yaradılması prosesi həm əhali, həm də sığortaçılar üçün şəffaf olmalıdır. Bundan əlavə, digər ölkələrin təcrübəsindən də istifadə etmək olar. Məsələn, ABŞ sakinləri uzun müddətdir ki, alternativ pensiya fondlarının xidmətlərindən istifadə edirlər. Orada fondlar hərraclar keçirir və müştəri töhfələrini yüksək depozit faizləri olan banklara yatırır və ya iqtisadiyyatın ən gəlirli sahələrinə investisiya qoyur. Bundan da özəl pensiya fondlarının müştərilərinə dividendlər ödənilir.
Samirə SƏFƏROVA
