Yaxın Şərqdə dinlərin və sivilizasiyaların müharibəsi başladı
Avropa İttifaqı (Aİ) Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Yaxın Şərqlə bağlı mövqeyini dəstəkləyir. Bunu Avropa İttifaqının xarici siyasət və təhlükəsizlik məsələləri üzrə ali nümayəndəsi Cozep Borrell Aİ səfirlərinin iclasında çıxışı zamanı deyib:
“Ərdoğanı dinləyirdim, o da Qərbə müraciət edərək deyirdi ki, siz yenə səlib müharibəsi istəyirsiniz? Bunlar çox təsirli ifadələrdir. Biz bu münaqişənin genişlənməsinin qarşısını almaq üçün əlimizdən gələni etməliyik”.
Bununla yanaşı, Cozep Borrell Yaxın Şərqdə baş verənləri dinlərin və sivilizasiyaların müharibəsi kimi xarakterizə edib: “İsrail-Fələstin silahlı qarşıdurması artıq İsraillə ərəb dünyası arasındakı savaş deyil. Bu, dönüş nöqtəsidir. Hazırda baş verənlər dinlərin və ya sivilizasiyaların müharibəsidir”. İsrailin özünümüdafiə haqqının olduğunu söyləyən ali nümayəndə bunun beynəlxalq hüquq çərçivəsində həyata keçirilməli olduğunu bildirib: “Mülki şəxslər qorunmalıdır”. Borrellin sözlərinə görə, humanitar vəziyyətin görməzdən gəlinməsinin mənfi nəticələri ola bilər: “İnsan faciələrinə göz yumularsa, vəziyyət əvvəl-axır əksinə çevrilə bilər”. Aİ rəsmisi bildirib ki, Ağ Evin təhlükəsizlik məsələləri üzrə müşaviri Ceyk Sallivan oktyabrın 7-nə qədər deyirdi ki, region 10 illərdir heç bu qədər sakit olmayıb: “Belə bir korluğu necə izah edə bilərik? Bu ziddiyyətə necə münasibət bildirə bilərik?”. Ekspertlər qeyd edir ki, minlərlə günahsız insanın həyatına son qoyan, dövlətlərin sərhədlərinin pozulması ilə nəticələnən və artıq dini zəminə də əsaslanan münaqişələrin sayı ildən-ilə artmaqdadır. Sosial münasibətlərdə nifrət və düşmənçiliyin yayılmasında, zorakı radikalizm, ekstremizm, terrorizm, o cümlədən silahlı münaqişələrin yaranmasında din faktoru önə çıxarılır. Elə baş vermiş terror hadisələrinin əksəriyyəti d’ din uğrunda “müqəddəs müharibə” apardıqlarını bildirən silahlı qruplaşmalar tərəfindən törədilir. Terrorizmin səbəblərinin arasında dindən siyasi məqsədlərlə istifadə edilməsi xüsusi çəkiyə malikdir. Görünən odur ki, bu gün din öz mahiyyətindən uzaqlaşdırılaraq, sürətlə siyasiləşdirilir. Şübhəsiz, bunda bəzi qüvvələrin öz maraqlarını təmin etmək üçün dindən vasitə kimi istifadə etməsi böyük rol oynayır. Təəssüflər olsun ki, İslam dünyası özü bu proseslərin acınacaqlı nəticələrindən daha çox əziyyət çəkir. Yaxın Şərqdə baş verən hadisələri yenə nümunə kimi göstərmək olar. Terrorizm, ekstremizm və silahlı münaqişələrə görə bəzi müsəlman ölkələrində dövlətin idarəetmə mexanizmləri iflasa uğrayıb, de-fakto ərazi bütövlükləri pozulub. Hər gün İslam coğrafiyasında terror hadisələri, silahlı münaqişələr nəticəsində onlarla insanın həyatına son qoyulur. İnsanlar öz yurd-yuvalarından didərgin düşürlər. Həmin insanlar özləri istəmədən miqranta çevrilir və Avropanın qapılarını döyməyə məcbur olur. Buna paralel olaraq, bəzi Qərb dövlətlərində radikal millətçi elementlər bu prosesdə din amilini qabardaraq, ondan siyasi məqsədlər üçün istifadə edirlər. Onlar miqrant statusunda gələn müsəlmanlara “çağırılmamış qonaq” qismində baxır və onları cəmiyyət üçün təhlükə mənbəyi kimi göstərməyə çalışırlar. Nəticədə cəmiyyətdə ksenofobiya, xüsusilə də İslamofobiya meylləri güclənir. Məsələnin səbəblərinə daha dərindən nəzər saldıqda bütün bunların siyasi məqsədlər üçün edildiyi aydın olur. Dinin siyasiləşdirilməsi həddən artıq təhlükəli, qlobal təhlükəsizliyə ciddi təhdid yaradan bir problemdir.
Belə savaşlar dünyanın iqtisadi nizamını da sürətlə pozur. Məsələn, ekspertlərin fikrincə, İsrail-Fələstin münaqişəsi digər ərazilərə də yayılarsa, bu, Hindistan-Yaxın Şərq-Avropa İqtisadi Dəhlizi (IMEC) layihəsinin həyata keçirilməsinin mümkünlüyünə və davamlılığına ciddi təhlükə yarada bilər. Ankara Yıldırım Bəyazit Universitetinin siyasi elmlər üzrə professoru Nazmul İslam hazırkı geosiyasi reallığın IMEC-in gələcək perspektivləri üçün acınacaqlı vəziyyət yaratdığını bildirib. O qeyd edib: “Etiraf etmək vacibdir ki, münaqişə Livan, Suriya və ya İran kimi digər regional ərazilərə yayılarsa, layihə iştirakçılarının səyləri tam effektiv olmaya bilər, çünki bu xalqlar birbaşa və ya dolayı yolla münaqişəyə qoşula bilər”. Professorun sözlərinə görə, nəticə etibarilə, IMEC təşəbbüsü gələcəkdə təhlükəsizlik və siyasi problemləri əhatə edən müxtəlif müxalifətlə qarşılaşacaq. Buna baxmayaraq, Hindistan tərəfindən irəli sürülən və Qərb güclərinin rəhbərlik etdiyi təşəbbüs uzunmüddətli uğura hesablanıb və son nəticədə strateji rəqabət, xüsusilə Çinə və onun “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsü” və Çin-Pakistan İqtisadi Dəhlizi kimi təşəbbüslərə alternativ olmaq məqsədi daşıyır. Ekspertlər bildirir ki, qısamüddətli maneələr onun tərəqqisinə mane ola bilsə də, bu təşəbbüs uzunmüddətli dirçəlməyə hazırdır, çünki o, qarşıda duran siyasi, təhlükəsizlik, ticarət və biznes problemləri ilə mübarizə aparmağa qadirdir. Xatırladaq ki, IMEC sentyabr ayında Yeni Dehlidə keçirilən G-20 sammitində təqdim edilib. Onun məqsədi BƏƏ, Səudiyyə Ərəbistanı, İordaniya, İsrail və Yunanıstandan keçən marşrutla Hindistanı Avropaya bağlamaqdır. Sammitdə Hindistan, ABŞ, Səudiyyə Ərəbistanı, BƏƏ, Fransa, Almaniya, İtaliya və Aİ arasında ticarətin artırılmasına, enerji resurslarının təmin edilməsinə və rəqəmsal əlaqənin inkişafına kömək edəcək IMEC-in yaradılması üçün anlaşma memorandumu imzalanıb. Bu sənədi imzalayan ölkələr məcburi maliyyə öhdəliyi götürməsələr də, iki ay ərzində dəhlizin yaradılması üçün Fəaliyyət Planı hazırlamağa razılaşıblar. IMEC-in ortaq nöqtələrindən birinin İsraildə olması planlaşdırılıb ki, bu da bölgədəki hazırkı eskalasiyanın fonunda narahatlıq yaradır. Hindistan İxrac Təşkilatları Federasiyasının baş direktoru Acay Sahai bildirib ki, hələ ki, İsrail-HƏMAS qarşıdurmasının layihəyə təsiri hiss olunmur. O əlavə edib: “Müharibə uzanmasa, Hindistanın narahat olduğu neft qiymətləri istisna olmaqla, bunun təsirini görə bilmərik. Neft qiymətləri artıq yüksəlib və yəqin ki, bu münaqişə bazarda daha çox gərginlik yaradacaq". Sahai logistika ilə bağlı narahatlığını ifadə edərək, münaqişənin yükdaşıma xərclərini artıra biləcəyini deyib, çünki donanmanın məhdud naviqasiyası və müharibə sığortası xərclərinin artması yükdaşımaların maliyyətini yüksəldəcək. Böhranlar, həmçinin kredit cəbhəsində də kiçik problemlə nəticələnə bilər və ehtimal ki, şirkətlərin, beynəlxalq sığorta və ya təkrar sığorta şirkətlərinin və Hindistanın İxrac Kredit Zəmanət Korporasiyasının rüsumları arta bilər. Hindistanlı ekspert vurğulayıb: “Bu münaqişənin daha geniş coğrafiyaya yayılması qlobal ticarətə çox mənfi təsir göstərəcək. Biz artıq Rusiya və Ukraynada baş verənləri görürük. Yəqin ki, Asiya körfəzi regionumuzda ikinci müharibəyə tab gətirə bilmərik”.
Ramil QULİYEV
