İşğaldakı 8 kəndimizdən 4-ü ilə bağlı vəziyyət dəyişdi...
Bu gün Azərbaycan üçün prioritet məsələlərdən biri hələ də Ermənistan işğalı altında olan 8 kəndin geri qaytarılmasıdır. Bəllidir ki, bu kəndlərin yeddisi Qazax rayonuna daxildir. Həmin kəndlər Yuxarı Əskipara, Aşağı Əskipara, Bərxudarlı, Sofulu, Bağanis Ayrım, Qızılhacılı və Xeyrimli kəndləridir. Həmin kəndlərdən Yuxarı Əskipara, Bərxudarlı və Sofulu Ermənistan ərazisində anklavdır. İşğal altında qalan Kərki kəndi isə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Sədərək rayonununa daxildir. Bu kənd də Ermənistanın ərazisində Azərbaycan anklavdır.
Qazaxın işğal altında olan kəndlərinin sahəsi 104,9 kvadrat kilometr, Kərki kəndinin sahəsi 19 kvadrat kilometrdir. Kəndlərdən ərazisinə görə ən böyüyü Bağanis Ayrımdır. Onun sahəsi 40 kvadrat kilometrə yaxındır. İşğal edilmiş ən kiçik kənd isə sahəsi 4,1 kvadrat kilometr olan Xeyrimlidir. İşğal altında qalan ərazilər Azərbaycanın ümumi ərazisinin 0,14 faizini təşkil edir.
Beləliklə, mövcud vəziyyət göstərir ki, əslində, anklav kəndlərin sayı dörddür. Bu məsələyə Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov da ilin yekunlarına dair keçdiyi mətbuat konfransında xüsusi olaraq toxunub: "Ermənistanla bütün görüşlər zamanı işğal altındakı kəndlər məsələsi müzakirə olunur. Ciddi ərazi münaqişəsi olmayan dövlətlər arasında belə delimitasiya məsələsi uzun illər çəkə bilər. Biz sülh müqaviləsinin daha tez zamanda başa çatmasında maraqlıyıqsa, iki prosesi bir-birinə bağlamağımız düzgün olmaz". Delimitasiya komissiyasının iclası zamanı səkkiz kəndin məsələsinə baxılacağını söyləyən nazir deyib: "Amma o kəndlərin də spesifikaları var. Onlardan dördü anklav kəndlərdir, dördü isə bizim digər kəndlərə bitişikdir. Bununla belə, Ermənistanın da öz iddiaları və sərhədlərlə bağlı baxışları var. Biz isə konkret olaraq yaşayış məskənlərindən danışırıq. Onların kimə məxsusluğu heç zaman mübahisə mövzusu olmayıb, orada minlərlə insan yaşayıb. Hamı bilir ki, sovet Azərbaycanında bu kəndlər kimə aid olub. Ona görə də bizim tələbimiz ədalətlidir. Proseslərin gedişatı zamanı bu məsələlər hər zaman gündəmdədir və düşünürəm ki, həllini tapacaq". Bununla Azərbaycan ilk dəfə xarici işlər naziri səviyyəsində 8 kəndin geri qaytarılması ilə bağlı müzakirələrin sülh müqaviləsi ilə bağlı danışıqlar prosesindən ayrı aparıldığını, məsələyə delimitasiya prosesi çərçivəsində baxılacağını qeyd edir. Eyni zamanda, sülh müqaviləsi kontekstində bu məsələlərin ümumi prinsiplərinin əks etdirilməsinin mümkünlüyünü bəyan etdi. Bundan başqa, belə məlum olur ki, 8 kənddən 4-ü daha tez qaytarıla bilər. 4 anklav kəndin isə müzakirələrin sonrakı gedişində Azərbaycanın tabelyinə qayıtması mümkündür. Məlumat üçün qeyd edək ki, eksklav ölkənin əsas ərazisindən aralıda olan və digər dövlətlər tərəfindən əhatə olunan ərazi eksklav hesab olunur. Yəni belə ərazi məxsus olduğu ölkənin eksklavı hesab edilir, məxsus olmadığı lakin onun ərazisi ilə əhatə olunmuş ölkə üçün isə anklav sayılır. Qeyd edək ki, barəsində bəhs edilən kəndlər 1990-cı illərdə, Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı Ermənistan tərəfindən işğal olunub. İşğal faktına görə kəndlərin heç birində azərbaycanlı əhali qalmayıb. Onlar Qazax rayonu ərazisində məskunlaşdırılblar.
Burada qeyd edək ki, Ermənistan Azərbaycanın 86.6 min kvadratkilometrlik ərazisini tanıdığını bildirir. O səbəbdən həmin kəndlər əslində qeyd-şərtsiz təhvil verməlidir. Artıq bunu Ermənistanda da qəbul edirlər. Ermənistanın ərazi idarəetmə və infrastruktur naziri Qnel Sanosyan 8 kəndlə bağlı məsələyə münasibət bildirərkən deyib: "İndi proses elə təşkil oluna bilər ki, bu ərazilər təyin olunsun, onların hüquqi əsasları göstərilsin. Sonra iki proses baş verə bilər: Bunlardan biri mübadilə, digəri sırf məkan tənzimləmələri ilə olduğu kimi qalmasıdır. Tənzimləmə dedikdə onu nəzərdə tuturam ki, bu ərazilər müəyyən xarakter daşıyır və delimitasiya, demarkasiya deyilən təzahür bu suala cavab verə bilər. Fikrimcə, məhz sərhədlərin demarkasiyası və delimitasiyası baş verəndə işçi qrupu çərçivəsində bu suala cavab vermək olar". Elə Azərbaycan da demarkasiya və delimitasiya prosesinin gedişində 8 kəndin geri qaytarılmasını məqsədəuyğun hesab edir. Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzinin İdarə Heyətinin sədri Fərid Şəfiyev də bildirir ki, anklavlar məsələsi delimitasiya çərçivəsində həll olunacaq: "Bizim 8 anklavımız işğal altındadır. Anklav məsələsinin həll edilməməsinin səbəbkarı yenə Ermənistandır. Vaxtilə anklav məsələsi qaldırılanda ermənilər dedilər ki, 1960 və ya 1980-ci illərdə guya bəzi ərazilər qeyri-qanuni səviyyədə Azərbaycana verilib və ona görə tanımırlar. 1929-cu ildə də Naxçıvanın bəzi kəndləri Ermənistana verilib. O zaman niyə 1960-cı illərdəki proseslərə baxılır, ondan əvvəlkilərə baxılmır?". Qeyd edək ki, Ermənistanın nəzarətində qalan Naxçıvanın Kərki və Qazaxın 7 kəndi çox mühüm strateji bölgələri əhatə edir. Həmin kəndlər Ermənistan-İran və Ermənistan-Gürcüstan magistral xətlərinin üzərində yerləşir. Digər tərəfdən, həm də kommunikasiya xətlərinə nəzarət imkanını formalaşdıır.
Ramil QULİYEV
