Söz və məlumat azadlığının demokratik tərəqqimizdə böyük payı var...
Fikir və söz azadlığı demokratik dövlətdə ən mühüm hüquqlardan biridir, təmsilçi demokratiyanın fəaliyyət göstərməsi üçün ilkin şərt və təminatdır. Çünki bir tərəfdən fikir və söz azadlığı çoxpartiyalılıq və ideoloji müxtəliflik prinsiplərinin real işləməsini təmin edir, həm də vətəndaşlara öz siyasi hüquqlarından, xüsusən də seçmək və seçilmək hüququndan istifadə edərkən, etibarlı və dolğun məlumat əsasında öz əqidəsinə əsaslanaraq seçim etməsinə imkan verir.
Digər tərəfdən, fikir və söz azadlığı dövlət və cəmiyyət üzvlərini rəsmi qurumların, vəzifəli şəxslərin özbaşınalığından qoruyur. Nəticədə dövlət orqanlarının fəaliyyətinin qiymətləndirilməsində şəffaflıq və sərbəstlik onları əhalinin mənafeyinə uyğun fəaliyyət göstərməyə sövq edir. Bundan başqa, fikir və söz azadlığının eyni dərəcədə mühüm cəhəti ondan ibarətdir ki, o, hər bir insanın bir şəxsiyyət kimi inkişafı və özünü ifadə etməsinin əsasını təşkil edir, həm də həqiqətin bərqərar olması üçün son dərəcə əhəmiyyətlidir.
KİV kommunikasiya sisteminin mühüm tərkib hissəsidir
Fikir və söz azadlığı öz təbiətinə görə əsas insan hüquqlarından biridir. Bu məsələdə media da mühüm rol oynayır. Müasir inkişaf mərhələsində kütləvi informasiya vasitələri kommunikasiya sisteminin tərkib hissəsi olmaqla, əsas sosial institutların fəaliyyəti üçün zəruri olan məlumatların yayılmasının mənbəyi və vasitəsidir. Bu mənada medianın inkişafı ölkəmizdə xüsusi diqqət mərkəzindədir.
Azərbaycan demokratik dövlətdir, bu o deməkdir ki, ölkədə hakimiyyətin əsas mənbəyi xalqdır. Demokratik dövlət, demokratik cəmiyyət məhz azad düşünmək, azad danışmaq, azad yaşamaq üçündür. Ümumiyyətlə, demokratiya anlayışında bütün təzahürlərində “azadlığı” ön plana çəkmək olar. Demokratik cəmiyyətdə söz azadlığının inkişafı böyük əhəmiyyət kəsb edir. İstənilən dövlət qurumu öz işini açıq və şəffaf apararkən həm xalqa, həm də dövlətə çox böyük faydalar gətirir. Bu fonda media hər bir insanın həyatında böyük rol oynayır. Medianın məzmunu insanın cəmiyyət və onun alt sistemləri ilə əlaqələrinin bütün aspektlərini, fərdin daxil olduğu sosial münasibətlərin bütün sahələrini əhatə edir. Kütləvi miqyasda informasiyanın toplanmasını, işlənməsini və yayılmasını təmin edən sosial institutlar media kimi başa düşülür. Kütləvi informasiya ədədi cəhətdən böyük, adətən coğrafi cəhətdən səpələnmiş auditoriya üçün nəzərdə tutulur. Ötürülən məlumat mütləq ictimai maraqlara uyğun olmalıdır. Onun yayılması birbaşa şəxsiyyətlərarası ünsiyyətdən əlavə, insan inkişafının müəyyən mərhələsində həm də kütləvi mənəvi ünsiyyətinin tərkib hissəsidir. Əsas mediaya ənənəvi olaraq televiziya, radio və mətbuat daxildir. Amma artıq internet də kütləvi informasiya vasitəsinə çevrilib. İnternetdə yüzlərlə müxtəlif qəzet, radio və televiziya kanalları yerləşdirilir və bununla da qlobal auditoriyaya çıxış əldə edilir. Sadalanan medianın hər birinin öz xüsusiyyətləri, güclü və zəif tərəfləri var. Məzmunu yazılı sözlə ifadə edən mətbuatın özəlliyi, ilk növbədə, radio və televiziyadan daha çox mətnlərin analitik xarakter daşımasındadır. Oxu prosesinin özü yüksək dərəcədə mücərrəd təfəkkür, aktiv təxəyyül və intellektual gərginliyi nəzərdə tutur. Nəticədə müəlliflə oxucu arasında qarşılıqlı əlaqə daha da yaxınlaşır. Həmçinin qəzet və jurnal mətnləri informasiya anbarı kimi əlverişlidir: ətraflı öyrənmək üçün onlara qayıtmaq olar, onlar yığcamdır, köçürmək asandır və sar belə üstünlüyə malikdir. Radionun əsas üstünlükləri onun televiziya ilə müqayisədə daha yüksək səmərəliliyi və əlçatanlığı və demək olar ki, qeyri-məhdud yayılması, eləcə də istehsal prosesinin texniki sadəliyi və aşağı qiyməti ilə bağlıdır. Bununla belə, qeyd etmək lazımdır ki, elmi-texniki tərəqqinin inkişafı ilə səmərəlilik və əlçatanlıq ilə bağlı fərqlər getdikcə daha çox silinir. Radio jurnalistikasının ifadə vasitələri - canlı səs, musiqi real hadisələrin çatdırılmasında yüksək orijinallıq və obrazlılıq potensialına malikdir. Televiziya özündə radio, kino, fotoqrafiya, rəssamlıq və teatrın imkanlarını birləşdirir. O, təsvir və səsi sintez edərək, yayımlanan şəkillərin demək olar ki, tam canlılığına nail olmağa, hadisələrin vaxtı ilə üst-üstə düşməsini və onların tamaşaçı müşahidəsini təmin etməyə qadirdir. İnternet isə bütün bunların cəmini özündə birləşdirə bilə. Azərbaycanda medianın bütün bu növləri uğurla inkişaf edir, söz azadlığının təminatına töhfələrini verir.
Məkan-zaman sərhədlərinin olmadığı müasir dövrdə media müstəsna önəm kəsb edir
Fikir və söz azadlığının müsbət fövqəladə xarakteri onun həyata keçirilməsi sferasının dövlət tənzimlənməsi vektorunu müəyyən edir. Dövlətin siyasətinin istiqaməti onun hüquq və azadlıqların müdafiəsi və həyata keçirilməsini təmin etmək məsuliyyəti ilə müəyyən edilməlidir. Belə bir vəzifə həm də vətəndaşların fikir və söz azadlığının həyata keçirilməsinə məhdudiyyətlərin müəyyən edilməsi üçün əsasdır.
Azərbaycan Konstitusiyasına uyğun olaraq, hər kəsin fikir və söz azadlığı təmin edilir. Azərbaycan Konstitusiyasının 50-ci maddəsinə uyğun olaraq hər kəsin istədiyi məlumatı qanuni yolla axtarmaq, əldə etmək, ötürmək, hazırlamaq və yaymaq azadlığı var. Konstitusiya azadlığı jurnalistlərin yaradıcılıq azadlığını qanuni olaraq təmin edir. Fikir, söz və məlumat azadlığı, sərbəst düşüncənin ifadə olunması üçün hüquqların təmin olunması kütləvi informasiya vasitələrinin və bütövlükdə, müasir informasiya cəmiyyətinin söykəndiyi əsas dəyər hesab olunur. Amma söz azadlığından danışarkən hesab etmək olmaz ki, jurnalistin azadlığı onun mühakimələrində tam azadlıqdır. Jurnalist ilk növbədə xalqla hakimiyyət arasında ünsiyyət vasitəsidir. Və əgər jurnalistin qarşısında bütün qapılar açılırsa, bu o deməkdir ki, ölkədəki vəziyyətin əsl mənzərəsi xalqa açılır. Deməli, kütləvi informasiya vasitələri universal xüsusiyyətlərinə - universallığına, hər şeyi əhatə etməsinə, cəmiyyətin həyati strukturuna hərtərəfli nüfuz etməsinə görə inteqrasiya proseslərində böyük rol oynayır. Kütləvi informasiya vasitələrinin sosial, operativ, informasiya sistemi kimi fəaliyyət göstərməsi onun əsas subyektləri - cəmiyyət, müxtəlif qruplar, təbəqələr, strukturlar, qurumlar, hakimiyyət orqanları, auditoriyalar arasında dinamik qarşılıqlı əlaqə prosesidir. Media kütləvi kommunikasiya prosesinin bütün subyektlərinin cəmiyyətin optimal fəaliyyəti üçün zəruri olan yüksək keyfiyyətli və aktual informasiyaya olan tələbatını tez ödəmək məqsədini həyata keçirir. Medianın inkişafının səviyyəsi və effektivliyi, ilk növbədə, cəmiyyətin azadlıq dərəcəsi ilə müəyyən edilir. İnformasiya cəmiyyətinə keçidin baş verdiyi, jurnalistikanın qloballaşdığı və bu gün məkan və zaman sərhədlərinin olmadığı müasir dövrdə media müstəsna önəm kəsb edir. Müstəqil və plüralist media vətəndaşların məlumat almaq hüququnun ən mühüm təminatı və ölkədə demokratik transformasiya reallığının aydın, obyektiv göstəricisidir.
Samirə SƏFƏROVA
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
