Ağdamda kəhrizlərin çoxunu batırmış ermənilər ölkəyə hansı ziyanları vurublar?..
Elman Cəfərli: “Ermənilər işğal dövründə Azərbaycana 200 milyard dollardan çox maddi ziyan vurublar”
Su Yer üzündə canlı aləmin zəruri həyat mənbəyidir. Elə buna görə də tarixin bütün dövrlərində içməli suyun qıtlığı və kifayət qədər əlçatan olmaması ciddi problemlər yaradıb.
Çağdaş dünyada isə şirin su mənbələrinin azalması, onun ehtiyatlarının tükənməsi bəşəriyyəti düşündürən ən ciddi məsələlərdən biridir. Qlobal istiləşmə, dünya əhalisinin yüksək artım tempi, ətraf mühitin çirkləndirilməsi və sudan səmərəsiz istifadə nəticəsində mövcud su ehtiyatlarının sürətlə tükənməsi bu problemi son illər daha da aktuallaşdırıb.
Yeraltı və yerüstü su ehtiyatlarına görə o qədər də zəngin olmayan Azərbaycanda sudan səmərəli istifadə edilməsi, onun mənbələrinin və ehtiyatlarının qorunması ölkəmiz üçün də önəmli məsələlərdən biridir.
Danılmaz faktdır ki, Ermənistan Qarabağ ərazisində ekoloji terror törədib. Bu terrorun nəticəsində əvvəllər işğalda olan ərazilərin flora və faunasına zərər yetirilib və təbii sərvətlər məhv edilib. Ermənistanın Qarabağda və işğaldan azad olunmuş digər ərazilərimizdə törədilən ekoloji terroru məqsədli şəkildə baş verib. Həmin ərazilərimizdə nadir fauna və floraya malik meşə sərvətləri, çox qiymətli su mənbələri var. Ermənilər işğal etdikləri ərazilərdə bu qiymətli sərvətləri amansızcasına dağıdıb, Ermənistana daşıyıb, daşınması mümkün olmayanları isə yandırmaqla ekologiyaya ciddi ziyan vurublar. Torpaqlarımız tam şəkildə azad olunduqdan sonra Azərbaycanın Qarabağ regionunda və təcavüzə məruz qalmış digər bölgələrində fauna və floranın məhv edildiyinin bir daha şahidi olduq.
Azərbaycan Prezidentinin xüsusi nümayəndəsi Emin Hüseynov media nümayəndələrinə açıqlamasında deyib ki, Azərbaycan xalqının tarixi və mədəni abidələrindən sayılan kəhrizlərin bərpa olunması çox vacibdir: “Bu gün təkcə Ağdamda 50-dən çox kəhriz şəbəkəsi var. Bu şəbəkələrin hər birində çoxlu sayda quyular var, ancaq bu kəhrizlərin böyük əksəriyyəti ermənilər tərəfindən dağıdılıb”.
“Azərbaycanın maddi-mədəni sərvətlərini, meşələri, su resurslarını barbarlıqla talayan işğalçı ermənilər kəhrizlərə də rəhm etməyiblər, işğaldan azad olunan Ağdamda cəmi 2 kəhriz qalıb”
“Yaşıl Dünya” Ekoloji Maarifləndirmə İctimai Birliyinin sədri Elman Cəfərli “Bakı-Xəbər”ə açıqlamasında bildirdi ki, kəhrizlər tarixən Azərbaycanda şəhərsalma mədəniyyətinin əsas elementlərindən bir olub. Bu system, xüsusən Naxçıvanda, Şirvanda, Qarabağda daha yayğın inkişaf etmişdi: “Naxçıvanda kəhrizlərin tarixi hətta eradan əvvəlki dövrlərə gedib çıxır. İnsan əvvəllər bol sulu yerlərdə məskunlaşır, şəhər, kənd salırdılar. Kəhriz suyundan suvarmada, məişətdə: hamamlarda, mətbəxdə istifadə olunurdu. Bakıda hətta su quyuları indiki soyuducu rolunu oynayırdı. İnsanlar ət və digər ərzaqları yayda sərin saxlamaq üçün quyularan daxıl yerlərinə qoyurdular. Qarabağda, xüsusən Ağdam, Ağcəbədi, Bərdə bölgələrində kəhrizlər 19-cu əsrin əvvəllərindən - xanlıq dövründə qazılmağa başlayıb. Varlı insanlar: xan ailəsinə mənsub olanlar, bəylər, mülkədarlar insanları içməli su ilə, əkin sahələrini isə suvarma suyu ilə təmin etmək üçün kəhriz quyuları qazdırırdılar. 1993-cü ildə işğal olunana qədər Ağdamda 97 kəhriz quyusu mövcud olub. Lakin Azərbaycanın maddi-mədəni sərvətlərini, meşələri, su resurslarını barbarlıqla talayan işğalçı ermənilər kəhrizlərə də rəhm etməyiblər. İşğaldan azad olunan Ağdamda cəmi 2 kəhriz qalıb. Bunlar məşhur Şahbulaq və Gülablı kəhrizləridir. 95 kəhriz quyusu ermənilər tərəfindən doldurularaq məhv edilib. 1999-cu ildən Beynəlxalq Miqrasiya Agnetliyinin Azərbaycan nümayəndəliyi tərəfindən Qarabağ bölgəsində kəhrizlərin bərpasına başlanılıb. İndiyə qədər 40 kərhiz bərpa edilib. Təkcə Ağdamda 17 kəhriz bərpa edilərək əhalinin istifadəsinə verilib. Kərhizlər əvvəllər kankan adlanan ustalar tərəfindən təmizlənərdi. İndi kəhriz quyularının təmizlənməsində müasir texnologiyalardan istifadə olunur. Ermənilər işğal dövründə Azərbaycan 200 milyard dollardan çox maddi ziyan vurublar. Çox təəssüf ki, Qarabağın, Şərqi Zəngəzurun ekoloji təmiz su mənbələri də məhv edilib, ya da quruyub. Ağdamın aran kəndlərində 400 metrdən özü qaynayan bulaqlar var idi. 90-cı illərin ortalarında o su mənbələri qurudu. Buna səbəb ermənilərin Xaçınçay su anbarı yerləşən ərazini işğal etməsi və məcburi köçkünlərin aran bölgələrində məskunlaşması idi. Ermənilər arana enən suyun qarşını kəsmişdilər. Bu səbəbdən çaylar, xırda göllər qurudu, meşələr məhv oldu. Məcburi köçkünlər məskunlaşan ərazilərdə kütləvi şəkildə subartezian quyularının qazılması da su quyularının, bulaqların qurumasına səbəb oldu. Hesab edirəm ki, ermənilər çaylarımıza, göllərimizə, su hövzələrimizə, kərhizlərə vurduğu ziyan milyonlarla dollar dəyərindədir. Xüsusi komissiya bunu araşdırmalı, qiymələtdirmə aparmalı və bununla bağlı beynəlxalq təşkilatlara müraciət olunmalıdır”.
Günel CƏLİLOVA
