Türk kökənli "ərmənlərin" ermənilərə aidiyyəti yoxdur...
Son zamanlar albanlara yanaşı ərmənləri də gündəmə gətirirlər. Bir çox tədqiqatçılar hesab edirlər ki, ərmənlər türk kökənli yerli Qafqaz xalqıdır və onların haylarla heç bir əlaqəsi yoxdur. Bu gün onlar albanlara paralel olaraq göstərilir. Məsələn, deyirlər ki, ərmən əlifbası olub, Matenadaranda ərmən əlyazmaları var və sair.
Ərmənlər mövzusunda çox yazılmasa da, müəyyən tədqiqatlar var. Bu məsələyə səthi yanaşmaq olmaz və bu, tarixçilərimiz tərəfindən ayrı-ayrı mənbələr əsasında ətraflı araşdırılmalıdır. Söhbət qədim türk etnosundan gedirsə, burada ciddi tədqiqata ehtiyac var.
Ərmənlər barədə tədqiqatçı Əziz Ələkbərli “Qafqaz tarixində erməni deyilən bir xalq yoxdur. Bütün bu ərazilər, xüsusilə iki böyük Türk qövmü arasında bölüşdürülüb – Oğuz alplarının məskunlaşdıqları ərazilərə Alpan, Alp eli, Albaniya, yəni “Alpların ölkəsi”, qeyri-oğuz türk boylarının – Qıpçaq ərlərinin məskun olduqları coğrafiyaya isə Arman//Ərmən, Armaniya//Arminiya//Ərməniyə, yəni “Ərlərin ölkəsi” deyiblər”-deyə yazır.
Tarixçi alim Şahlar Hacıyev “Ərmənlər XIX əsrə qədər türkcə danışıb, haylar sonradan gəldi. XVIll-XlX əsrə qədər ermənilərin nə tarixçisi, nə ədəbiyyatçısı, nə də ədibi olmayıb, danışıq dilləri isə türk (tatar dilinin dialekti) olub. İlk öncə qeyd edək ki, Arminiya (Ərməniyyə, Ermənistan) XVIl əsrə qədər fiziki-coğrafi ərazi, XVll-XlX əsrlərdə ermənilik (monofizit qriqoryan) dini icma, XIX əsrdən sonra xalq kimi formalaşıb”-deyə yazır.
Ş.Hacıyev həmçinin qeyd etdiyinə görə, maraqlıdır ki, bu gün bir çox alban müəlliflərinin alban türkcəsində yazmış olduğu çox sayda əsərin elm aləminə məlum olmasından sonra, erməni müəlliflərindən bəziləri artıq albanlardan "azərbaycanlılar tərəfindən türkləşdirilmiş", "türkdilli ermənilər" kimi söz açmağa başlamışlar. “Bu ideyanın əsas müəlliflərindən biri Erməni Memarlıq Fondunun direktoru S.Karapetyandır. 1984-1987-ci illərdə Azərbaycanın Kür çayından solda yerləşən 300 civarında kəndini qarış-qarış gəzən və bu kəndlərdəki alban kilsələri və məzarlıqları haqqında material toplayan, təbii ki, onları "erməni sənət əsərləri " kimi təqdim edən S.Karapetyan Mirzəbəyli, Soltan Nuxa və Corlu kəndlərində üzərində alban türkcəsində yazılar olan qəbir daşlarına rast gəlmişdir. Bu barədə öz əsərlərində məlumat verən Karapetyan alban keşişi M. Barxudarovun "Albaniya və qonşuları" kitabına istinad edərək, həmin ərazidə türkdilli ermənilərin yaşamış olduğunu bildirməkdədir.
Beləliklə, hay tarixçiləri orta əsrlərdə monofizit anlamında işlədilən "erməni" kəlməsilə manipulyasiya edərək, bütün monofizit xristianların, ilk növbədə də albanların tarixini və mədəni irsini mənimsəyərək, özlərinə saxta bir "tarix" və "mədəniyyət" inşa etmişlər. Bu "tarix"ə istinad edərək, əski alban ərazilərini erməni-hay əraziləri elan etmiş və özlərinin işğalçılıq siyasətini bununla əsaslandırmaqda davam edirlər.
Buna görə də müasir tarixçilərin ən başlıca məqsədi haylar ilə ərməniləri qarışdırmamaq və ayrı-ayrılıqda tədqiq etməkdir.
1828-ci ilə qədər Qarabağda, Zəngəzurda və başqa ərazilərdə yaşayan əhali ancaq xristian və müsəlman türklər olmuşdur: “ İrandan, Türkiyədən, Suriyadan köçlər gələnə qədər bu ərazilərdə hay izi yox idi. Rus şovinizminin "erməni xalqı " yaratma siyasəti 1935-1940-cı illərə qədər davam etdi. Hətta 1940-cı illərdə Zəngəzurda yas yerlərində ermənilərin mərsiyəni türkcə dedikləri haqqında məlumat var.
Prof. Sadiq Şükürovun kitabında anası Ümbülbanunun söylədiyi bayatılar bunun bariz nümunəsidir.
“Əzizinəm ər məni,
Ər kişisən, vur məni.
Axı bizə nə olub,
Haya dedik ərməni?
İnamım sənədir yar,
Alma olum, dər məni.
Tülküdən aslan olmaz,
Haya demə erməni”.
Ş.Hacıyevin qeydləri kifayət qədər maraqlıdır.
Tarixçi – alim Xəqani Ədəboğlu yazır ki, haylar erməni adını 1477-ci ildə mənimsəyibmiş, amma hələ qaramanlılarda da saxlanmaqdaymış. “Bu gün haylardan bu ad geri alınmalıdır. Bununla da onların yalançı tarixləri, ərazi iddiaları sabun köpüyü kimi dağılar.
Qaraman - Ərmənlərindən günümüzə gəlib çatan “Danişməndilər dastanı” onların türk olduqlarını təsdiqləyən bir kimlikdir...”
O qeyd edir ki, Bizans tarixçisi Menandr Protikorun 568-ci il tarixli qeydində “Qədimdə sak adlanan türklər sülh təklifi ilə İosifin yanına elçi göndərdilər”deyə vurğulanır.
“Azərbaycanın böyük şairi Əfzələddin Xaqani Məkkəyə getmək üçün Qaraman - Qıpçaq Ərməniyyəsindən keçir və belə bir şeir yazır (XII əsr):
Ərməniyyə torpağına çatan gündən ermənilər,
Ayağının torpağına canlarını nisar edər…
Ərmən məsələsi ilə bağlı bir sıra fikirlər var, amma bu olduqca həssas mövzu olduğu üçün biz də ona ehtiyyatla yanaşırıq.
İlhami Cəfərsoy: “Ərmənlərin indiki ermənilərlə heç bir əlaqəsi yoxdur”
AMEA-nın Nəsimi adına Dilçilik İnstitunun şöbə müdiri, filologiya elmləri doktoru, qədim dillər üzrə mütəxəssis İlhami Cəfərsoy bizimlə söhbətində “ümumiyyətlə ərmənlərin indiki ermənilərlə heç bir əlaqəsi yoxdur. Ərmənlər ayrıca bir etnosdur”-deyə bildirdi. O, həmçinin vurğuladı ki, bir çox tədqiqatçılatın dediyi kimi ərmənlər qıpçaq türkləri deyil.
Paşa Əsədov: “Ərmənlər türkdür”
Ərmən mövzusunu daim diqqətdə saxlayan gənc araşdırmaçı Paşa Əsədov “Bakı-Xəbər”ə bildirdi ki, ərmənlər türkdür: “Ərmənlər, eləcə də albanlar qıpçaq türkləridir. İndi erməni kimi tanıdığımız haylar isə hind-qaraçı tayfasıdır. Əslində mənim özümün albanlarla, ərmənlərlə bağlı araşdırmalarım var, amma hələ bu barədə danışmaq istəmirəm. İlhami Cəfərsoyun, Firudin Cəlilovun, Əziz Ələkbərlinin bu barədə araşdırmaları var və mən də əsasən onlar əsasında danışıram. Ərmənlər türkdür. Lakin 1930-cu ildə tarixi Ərməniyyəni hayların adına yazdılar. O zaman ərməni deyəndə din-təriqət nəzərdə tutulurdu. Mirzə Adgözəl bəy öz əsərlərində Alban məliklərinə dininə görə “ərməni” deyir, haydan söhbət getmir. Tarixi alban tayfaları xristian dinində qaldıqları üçün onlara ərməni deyirdilər. Amma təəssüf ki, 1930-cu illərdən sonra ərməni və hay sözünü sinonim kimi işlətməyə başladılar və ərmən türklərinin tarixini hayların adına çıxdılar. Əslində, haylar hələ də özlərinə hay, yaratdıqları qondarma dövlətə də Hayastan deyirlər. Haylar özlərinə heç vaxt erməni demirlər. Ərmən türkləri ilə alban türkləri iç-içə yaşayıblar”.
Müasir dövrdə erməni əlifbası kimi tanınan əlifbanın haylara heç bir aidiyyatı olmadığını deyən P.Əsədov qeyd etdi ki, bu əlifba həbəş və türk əlifbasının qarışığından yaradılıb. “· Efiopiyadan olan alim və tədqiqatçı Tekola Haqosun erməni saxtakarlığını ifşa etdi və bu əlifbanın özlərinə aid olduğunu bəyan etdi. Səhv etmirəmsə, məhkəmə söhbəti də vardı.
Amma ermənilər iddia edirlər ki, erməni əlifbasını Mesrop Maştoç yaradıb. Düzdür, onun haqqında deyirlər ki, tarixdə belə bir şəxs olmayıb. Onun uydurma olduğu deyilir. Əgər onu real şəxs kimi götürsək, o suriyalı xristiandır, haylarla heç bir əlaqəsi yoxdur. Yazırlar ki, guya o gedib hay xalqına əlifba yaratdı. Bu saxta və təxribat xarakterli məsələdir. Bu erməni kilsəsinin uydurmasıdır. Erməni kilsəsinin bir məqsədi var ki, qarışıqlıq yaratsın, təxribat törətsin. Dünyada yeganə hay kilsəsidir ki, terrorun açıq təbliğatını aparır”.
P.Əsədov qeyd etdi ki, ermənilər tarixi saxtalaşdırmaya ciddi meyl göstərirlər və bütün ərmən əlyazmalarını saxtalaşdırıblar, eyni zamanda da ərmən və alban kilsələrinə qarşı da saxtakarlıq ediblər. Ərmən sözünün mənşəyinə gəlincə, P.Əsədov “Ərmən sözü təmiz türk sözüdür. “Ər”-kişi, “man” da mən deməkdir. Hətta bir tədqiqatçı mənə dedi ki, bu sözün Manna ilə də bağlılğı var. Bu da ard-arda mövcud olan türk dövlətlərindən xəbər verir, proses zəncirvari bir-birini tamamlayır…”-deyə bildirdi.
P.Əsədov sonda bildirdi ki, bu barədə yazan alimlərə istinadən danışır və özü də bu istiqamətdə tədqiqatlarını davam etdirir.
İradə SARIYEVA
