Ermənistan kənar güclərin əlində sülhə əngəl aləti oldu...

Məlum olduğu kimi, Azərbaycan və Ermənistan bu həftə saxladıqları hərbçiləri dəyişdirdilər. Bunun ardınca  Ermənistan Azərbaycanın xeyrinə COP29-a ev sahibliyinə namizədliyini geri götürdü. Bu addımlar sülh sazişinin tezliklə imzalanacağına dair ümidləri artırdı. 

Hətta Ermənistanda belə məlumatlar yayıldı ki, gələn ay Vaşinqtonda Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirlərinin görüşü baş tutacaq. Ancaq Azərbaycan Xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov belə bir görüşün olacağı barədə məlumatları təkzib etdi. Amma nazirin təkzibi təkcə bununla məhdudlaşmadı.

Ermənistanın qoşunların sərhəddən geri çəkilməsi ilə bağlı da yalan məlumat yaydığı Ceyhun Bayramovun açıqlamaları fonunda üzə çıxdı. Xatırladaq ki, Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan İrəvanda Estoniya xarici işlər naziri ilə görüşdən sonra təşkil olunan brifinq zamanı bu xüsusda belə bir açıqlama verib: “Ermənistan-Azərbaycan sərhədindən hər iki ölkənin qoşunlarının geri çəkilməsi məsələsi müzakirə olunurdu və mən ümid edirəm ki, müzakirə olunmağa davam edəcək”. O deyib ki, qoşunların sərhəddən geri çəkilməsi müsbət effekt yaradacaq və növbəti mümkün eskalasiyasının qarşısını alacaq: “Bu ideya müzakirə olunur”. Amma Azərbaycan xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov  türkiyəli həmkarı Hakan Fidan ilə birgə mətbuat konfransında bu məsələyə münasibət bildirib. O deyib ki, danışıqlar prosesində müzakirə olunan hansısa elementi çıxarıb ayrıca təqdim etmək cəmiyyətdə çaşqınlıq yaradır: “Ermənistan-Azərbaycan sərhədi delimitasiya olunmayıb. Bu, kifayət qədər mürəkkəb məsələdir. Tam razılaşma olmadığı halda qoşunlar geri çəkilərsə, kim zəmanət verə bilər ki, tərəflərin hər hansı biri yenidən həmin mövqeləri tutmayacaq? Qoşunların geri çəkilməsi ilə bağlı təklifin arxası da vardı və bu, Azərbaycan üçün qəbuledilməz idi. Bizim prinsipial yanaşma odur ki, Azərbaycan sərhədi yalnız Azərbaycan əsgəri tərəfindən qoruna bilər, üçüncü tərəfə həvalə oluna bilməz. Bu, Azərbaycanın suveren hüququdur”. Elə ekspertlər də bildirir ki, qoşunların geri çəkilməsi mümkündür, ancaq bu, sərhədçilərin geri çəkilməsi demək deyil. Həm də qoşunların geri çəkilməsi üçün Ermənistan üzərinə düşən öhdəlikləri yerinə yetriməli, sülh müqaviləsi imzalamalıdır. Azərbaycan sərhədlərini sərhəd qoşunları qoruyur. Sərhəd qoşunları da bu gün harada dayanıbsa, hansı mövqe tutublarsa, orada da dayanacaqlar. Yəni bunun ümumi qoşunların geri çəkilməsinə aidiyyəti yoxdur. Bundan başqa, faktdır ki, qoşunları geri çəkmək etimad yaradıcı amildir, amma qoşunları çəkmək üçün də etimad olmalıdır. Bu gün isə etimad yoxdur. Ona görə də, indilikdə qoşunlar çəkilməyəcək. Qeyd edildiyi kimi, bunun üçün Ermənistan üzərinə düşən öhdəlikləri yerinə yetirməlidir. Azərbaycan və Ermənistanın bir-birinə qarşı dekabr ayında atdığı addımlar bunun mümkün olduğunu göstərir.

Xatırladaq ki, dekabrın 7-də Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Administrasiyası və Ermənistan Respublikası baş nazirinin Aparatı arasında heç bir vasitəçi olmadan aparılan danışıqlar nəticəsində iki ölkə əsirlərin dəyişdirilməsi barədə razılığa gəlib. Azərbaycan 32 erməni əsiri, Ermənistan isə öz növbəsində 2 azərbaycanlı əsiri azad edib. Britaniyalı siyasi şərhçi Onnik Ceyms BBC-yə açıqlamasında  bu xüsusda bildirir: “Heç vaxt heç vaxt deməyək, amma hərtərəfli sazişi bir yana qoyaq, ilin sonuna qədər hətta çərçivə sazişinin olmasına dair heç bir əlamət görünmürdü. Əvəzində 2020-ci ildən əvvəl ATƏT-in Minsk qrupu prosesində yaşananlara bənzər dejavü hissi yaşanmışdı. Bununla belə, keçən həftəki birgə bəyanatı yalnız alqışlamaq olar, lakin bu, razılaşmanın yaxınlaşmaqda olduğu demək deyil. Bu, düzgün istiqamətdə bir addımdır və olduqca həvəsləndiricidir, lakin çox şey bundan sonra nə olacağından asılı olacaq və bundan sonra nə olacağını bilmirik”. Cənubi Qafqaz Tədqiqatlar Mərkəzinin direktoru Fərhad Məmmədov yaxın gələcəkdə sülh sazişinin imzalanacağının real olduğunu düşünsə də, şərhçinin fikrincə, Cənubi Qafqaz uğrunda geosiyasi mübarizə artıb və bu artıq sülh sazişinin imzalanacağı məkanın belə böyük güclər tərəfindən problemə çevrilməsinə səbəb olur: “Azərbaycan nə qədər vasitəçilər arasında vasitəçi olmağa, proses ətrafında geosiyasi gərginliyi azaltmağa çalışsa da, Ermənistan hökumətinin ənənəvi ittifaqlardan uzaqlaşması, Rusiyaya qarşı addımlar atması və Qərbin Ermənistana göstərdiyi dəstək bu prosesə böyük problemlər yaradıb. Artıq geosiyasi fon sülh prosesinə mənfi təsir göstərməkdədir’’. Fərhad Məmmədov hesab edir ki, Rusiya və ABŞ Azərbaycanla Ermənistan arasındakı prosesə mənfi təsir göstərir: “Vasitəçi ölkələr nə qədər az təşəbbüslər irəli sürsələr, o qədər yaxşıdır. Düşünürəm ki, hazırkı dövrə, yəni 19 sentyabr antiterror əməliyyatından sonra yaranmış vəziyyətə uygunlaşma gedir. Bu proses zamanı Qərbin yanaşmasında Azərbaycan ilə böhrana şahid olduq. Azərbaycan və Ermənistan tərəfi vasitəçilərsiz kontaktlara davam edə, beynəlxalq geosiyasi fon imkan verdikcə, bu sülh sazişi ilə bağlı addım ata bilərlər”. ABŞ-ın “Lehigh” Universitetinin siyasi şərhcisi Arman Qriqoryan qeyd edir ki, tərəflər arasında fikir ayrılığı olan prinsipial məsələlər var və onlar üzrə razılığa gəlmək vaxt aparacaq: “İki əsas maneə var. Biri Azərbaycanla Naxçıvanı birləşdirən kommunikasiyalar, konkret olaraq onun statusunun necə olacağı, ona kimin nəzarət edəcəyi, kimin zəmanət verəcəyi məsələsidir. Mən hesab edirəm ki, müqavilənin təminatçısının kim olacağı ilə bağlı qeyri-müəyyənlik qaldığı üçün müqavilə ləngiyir’.Qriqoryanın fikrincə, diplomatik yolla həll edilməyən problemlər güc yolu ilə həll üçün şərait yaradır. O hesab edir ki, Azərbaycan və Ermənistan arasında güclərin asimmetriyası və geosiyasi qeyri-müəyyənlik problemi daha da dərinləşdirir: "Əgər tərəflər diplomatik həll yoluna gələ bilmirlərsə, danışıqlar masasında əldə edə bilmədikləri şeyi güc yolu ilə əldə etmək hər zaman şirnikləndirici olacaq”.

Nahid SALAYEV