Dövlət vəsaitini banka depozit qoyan Agentlik nə əldə etdi....
Agentliyin internet resurslarında fəaliyyətinə dair heç bir hesabat dərc edilməyib
Azərbaycan Respublikasının Dövlət Ehtiyatları Agentliyi (ADEA) Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin 2021-ci il 7 oktyabr tarixli 1456 nömrəli fərmanı ilə yaradılmış publik hüquqi şəxsdir.
Azərbaycan Republikası Prezidentinin 2022-ci il 10 fevral tarixli fərmanı ilə təsdiq edilmiş Nizamnaməyə uyğun olaraq Azərbaycan Respublikasının Dövlət Ehtiyatları Agentliyi ölkənin strateji əhəmiyyətli istehlak malları üzrə təchizat zəncirinin dayanıqlılığının təmin edilməsi və daxili bazarda həmin malların qısamüddətli kəskin qiymət dəyişikliyinin qarşısının alınması üçün tədbirlər görür. Bundan əlavə, Agentlik fövqəladə hadisələrin qarşısını almaq, onların təsirlərini aradan qaldırmaq, həmçinin strateji əhəmiyyətli obyektlərin fasiləsiz fəaliyyətini təmin etmək məqsədilə keçirilən mülki müdafiə tədbirləri çərçivəsində fövqəladə ehtiyatların – müxtəlif növ avadanlıqlar, xüsusi və fərdi mühafizə vasitələrinin yaradılmasında iştirak edir. ADEA, həmçinin, müvafiq dövlət qurumları tərəfindən ölkənin müdafiə və səfərbərlik ehtiyaclarını təmin etmək məqsədilə yaradılan səfərbərlik ehtiyatlarının zəruri həcmdə mövcudluğuna nəzarət edir. Strateji və fövqəladə ehtiyatların mütəmadi olaraq yeniləşdirilməsi və effektiv idarə olunması Agentliyin əsas vəzifələrindən biridir.
Hesablama Palatası Dövlət Ehtiyatları Agentliyində həyata keçirdiyi kənar dövlət maliyyə nəzarəti tədbiri nəticəsində nöqsanlar aşkarlayıb.
Palatadan bildirilib ki, audit Azәrbaycan Respublikasının Dövlәt Ehtiyatları Agentliyindә auditin predmetlәrinә aid әldә olunmuş sәnәdlәrә әsasәn 2022-2023-cü illәr әhatә olunmaqla hәyata keçirilib.
Pul vәsaitlәrinin hәrәkәtinә dair tәqdim edilmiş sәnәdlәrә әsasәn auditlә әhatә olunan dövrdә daxilolmaların hәcmi ümumilikdә 281 milyon 351,9 min manat tәşkil edib. Tәqdim edilmiş sәnәdlәrә әsasәn pul vәsaitlәri üzrә hesabat illәrinin әvvәlinә vә sonuna olan qalıqlar nәzәrә alınmaqla xәrclәnmiş vәsaitin hәcmi auditlә әhatә olunan dövrdә ümumilikdә 210 milyon 902,1 min manat olub.
Publik hüquqi şәxs tәşkilati-hüquqi formasında yaradılaraq, 11.02.2022-ci il tarixindәn dövlәt qeydiyyatına, 01.03.2022-ci il tarixindә isә ӘDV qeydiyyatına alınması şәraitindә 2022-ci ildә 5,8 milyon manat mәblәğindә vәsaitin dövlәt büdcәsindәn "ehtiyat vәsait" adı ilә ayrılmaqla fәaliyyәt ehtiyaclarına sәrf olunmasına baxmayaraq, dövlәt sifarişi ilә tәyinatlı tәdbirlәrin hәyata keçirilmәsi üçün mәqsәdli vәsaitlәrin ödәnilmәsinә dair hәmin sifarişin şәrtlәrini tәnzimlәyәn müvafiq müqavilәnin bağlanılması tәmin edilmәyib.
Aidiyyәti hüquqi aktın tәlәblәrinә әmәl edilmәyәrәk, 2022-ci ildә dövlәt büdcәsindәn "ehtiyat vәsait" adı ilә ayrılaraq fәaliyyәt ehtiyaclarına sәrf olunan vәsaitdәn ilin sonuna qalan 878,2 min manat mәblәğindә hissәsinin Maliyyә Nazirliyi ilә Dövlәt Ehtiyatları Agentliyi arasında növbәti il üçün bağlanmış "Dövlәt adından yaradılan publik hüquqi şәxsә dövlәt büdcәsi hesabına mәqsәdli vәsaitlәrin ödәnilmәsi üzrә" 10.01.2023-cü il tarixli müqavilәdә (müqavilәnin şәrtlәrindә) nәzәrә alınması tәmin edilmәyib.
Dövlәt büdcәsinin vәsaitlәrinә olan illik tәlәbatın düzgün müәyyәnlәşdirilmәmәsi şәraitindә 2022-ci ildә 45 milyon manat, 2023-cü ildә 127 milyon 516,3 min manat mәblәğindә vәsait müxtәlif şәrtlәrlә banklara depozitә yerlәşdirilib. Depozitdәn qayıtmış vәsaitlәr çıxılmaqla depozitin qalığı 2023-cü ilin sonuna 44 milyon 516,3 min manata bәrabәr olub.
Müvafiq hüquqi aktla dövlәt büdcәsinin әsaslı vәsait qoyuluşu üçün nәzәrdә tutulmuş maliyyә resurslarından 2 әdәd lokomotivin alınması tәyinatı üzrә ayrılmış 1 milyon manat mәblәğindә vәsaitin hesabına ümumilikdә 822,2 min manat xәrclәnәrәk 2 әdәd lokomotivin alınmasından sonra qalan 177,8 min manat mәblәğindә tәyinatı bәlli vәsait auditin keçirildiyi müddәtin sonunadәk agentliyin bank hesabında saxlanılıb vә dövlәt büdcәsinә qaytarılması tәmin edilmәyib.
Əvvəla onu qeyd etmək yerinə düşərdi ki, bu cür məsuliyyətli işin - ölkə bazarlarında "görünməz əl" vasitəsilə bazar qiymətlərinin tənzimləməsini aparmağa məsul olan bir Agentliyin rəsmi saytında fəaliyyətinə dair heç bir hesabatı tapmaq mümkün deyil. Bu qurumun fəaliyyətini qiymətləndirmək üçün vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələrinin bazarı müşahidə etməkdən başqa əlində heç bir alət və indikator yoxdur. Əslində bu Agentlik dövlətin iqtisadiyyatı tənzimləmə funksiyasını yerinə yetirməlidir. Agentliyin lazım olan məqamlarda bazara müdaxilə etmək səlahiyyəti var. Ona görə də Agentliyin fəaliyyəti daimi şəkildə dövlətin və vətəndaş cəmiyyətinin nəzarətində olmalıdır. Çünki bu xarakterli qurumların hər hansı bir təxribat törətməsi çox asandır. Ən azı buna görə Agentliyin fəaliyyəti çiddi nəzarətdə olmalıdır. Bunun isə ən faydalı yolu fəaliyyətin şəffaflığıdır. Əgər fəaliyyətə vətəndaş cəmiyyətinin nəzarəti olsaydı, Hesablama Palatasının bugünkü açıqlamasına hacət yox idi. Vətəndaş cəmiyyəti bu nöqsanları dərhal görəcəkdi.
Fikrimizcə, Agentliyin bütün fəaliyyətini əks etdirən aylıq hesabatlar qurumun rəsmi saytında yerləşdirilməlidir.
Palatanın apardığı yoxlamalar nəticəsində bəlli olub ki, Agentliyin yaradılması, ədliyyə, vergi qeydiyyatı və digər sənədləşmə işləri üçün xərclənən vəsaitləri qəbul edən tərəflərlə heç bir müqavilə bağlanılmayıb. Bununla da qanunvericiliyin tələbləri kobud şəkildə pozulub. Çünki müqavilə dövlәt sifarişi ilә tәyinatlı tәdbirlәrin hәyata keçirilmәsi üçün mәqsәdli vәsaitlәrin ödәnilmәsinә dair sifarişin şәrtlәrini tәnzimlәyәn əsas sənəd sayılır. Bu sənəd yoxdursa, sifariş şərtlərini hansı sənəd tənzimləyib? Bəlli deyil...
Digər tərəfdən, Agentlik ilin sonunda xərclənməyən - izavi vəsaitləri dövlət büdcəsinə qaytarmalı idi. Lakin Maliyyə Nazirliyi ilə birlikdə Agentlik 878,2 min manat mәblәğindә vəsaiti öz hesabında saxlayaraq, növbəti ilin xərclərinə əlavə edib.
Növbəti əsas pozuntu ondan ibarətdir ki, 2022-ci ildә 45 milyon manat, 2023-cü ildә 127 milyon 516,3 min manat mәblәğindә vәsait müxtәlif şәrtlәrlә banklara depozitә yerlәşdirilib. Əslində Agentlik bu vəsaitlə bazarda qiymətləri tənzimləmək üçün lazım olan vəsaitlər almalı idi. Lakin onlar vəsaitin təyinatını dəyişdirərək dividend əldə etmək məqsədi ilə onu banklarda depozitə yatırıblar.
Digər tərəfdən, iki lokomotiv almaq üçun 1 milyon manat ayrılib, 822,2 min manat xәrclәnib. Lakin yerdə qalan 177,8 min manat mәblәğindә tәyinatı bәlli olan vәsait dövlət büdcəsinə, geri köçrülməyib.
Göründüyü kimi, gah büdcədən Agentliyə köçürülən təyinatlı vəsaitin məbləği düzgün müəyyənləşdirilmir, gah da qalıq vəsait geri köçürülmür. Nəticədə Agentliyin hesabında ilin sonuna izafi vəsait qalır və həmin vəsait isə qazanc əldə etmək məqsədi ilə depozitə yatırılır. Bu bir tərəfdən özbaşınalıqdır, digər tərəfdən isə dövlətin iqtisadi siyasətini sabotaj etməkdir. Dövlət milyonlarla manat vəsait ayırır ki, Agentlik bazarı tənzimləməklə qiymətləri cilovlasın, Agentlik isə ayrılan vəsaitlə əlavə qazanc əldə edir. Nəticədə dövlətin tənzimləmə aləti iflic vəziyyətə düşür.
Ola bilsin ki, banka qoyulan depozitin dividendi aşağı faizlə rəsmiləşdirilərək, Agentlik rəhbərliyinə bankdan "otkat" verilirmiş. Bu artıq istintaqın müəyyənləşdirə biləcəyi haldır.
Akif NƏSİRLİ
