Rusiyadan İrana qaz kəmərinə nə ehtiyac var? - Həm də Azərbaycan üzərindən ildə 103 milyard kub...

İlham Şaban:"Bunun arxasında duran məsələ bir tərəfdən indiki şəraitdə daha çox siyasi mahiyyət daşıyır, eyni zamanda bu, bazarlara siqnal yönləndirən bir addımdır"

Rusiya qazının İrana tədarükü Azərbaycan vasitəsilə həyata keçiriləcək, marşrut və həcmlər müəyyənləşdirilib, qiymət müzakirə olunur. Bu barədə Neftegaz.RU xəbər agentliyi məlumat yayıb.

2025-ci il yanvarın 17-də Rusiya prezidenti Vladimir Putin Rusiyaya rəsmi səfərə gəlmiş İran İslam Respublikasının (İİR) prezidenti Məsud Pezeşkian ilə Rusiya və İran arasında əməkdaşlıq məsələlərini müzakirə edib.

Danışıqların əsas mövzularından biri yanacaq-energetika sektorunda əməkdaşlıq və logistika məsələləri, o cümlədən də Şimal-Cənub beynəlxalq nəqliyyat dəhlizinin (BTC) inkişafı barədə olub.

Danışıqların sonunda V.Putin və M.Pezeşkian Rusiya ilə İran arasında hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq haqqında saziş imzalayıblar.

Danışıqlar nəticəsində enerji trası üzrə Rusiya-İran danışıqlarının əsas intriqası - Rusiya qazının İrana potensial tədarük marşrutu üzə çıxıb.

Əsas qaz yataqları cənubda, iri istehlakçıları isə şimalda, kifayət qədər sərt iqlimi olan regionda cəmləşən İran həm müntəzəm idxal, həm də svop əməliyyatları formatında Rusiyadan qaz nəqlində maraqlıdır.

2024-cü ilin iyununda "Qazprom" və İran Milli Qaz Şirkəti (NIGC) Rusiya təbii qazının İrana tədarükünün təşkilinin inkişafı üzrə strateji memorandum imzaladılar, İran tərəfi hətta potensial tədarük həcminin 300 milyon m3/gün qaz (109 milyard m3/gün) olduğunu qeyd etdi. İranda daxili istehlak və qonşu ölkələrə tədarük üçün.

Eyni zamanda, Rusiya lazımi infrastrukturun yaradılması, o cümlədən, ölkənin şimalından cənubuna qaz kəmərinin mümkün tikintisi üçün 10-12 milyard ABŞ dolları/il maliyyə dövriyyəsini təmin edəcək.

Rusiyadan İrana gələcək qaz tədarükünün marşrutu rəsmi olaraq açıqlanmayıb, ilkin mərhələdə qazın nəqlinin həcmi də açıqlanmayıb.

Potensial olaraq, Rusiya və İran arasında qaz tədarükü Azərbaycan və ya Mərkəzi Asiya ölkələri vasitəsilə həyata keçirilə bilər:

İran mediası yazıb ki, İran və Rusiya Azərbaycan vasitəsilə - İranı Azərbaycanı birləşdirən Hacıqabul - Astara - Abadan qaz kəməri boyunca, daha sonra isə Azərbaycanı birləşdirən 15 milyon m3/gün (5,5 milyard m3/il) həcmində svop qaz tədarükünü həyata keçirəcək. Azərbaycan və Şimali Osetiya Respublikası - Alaniya MGP Khadzhikabul (Kazi-Maqomed) - Şirvanovka - Mozdok (Azərbaycan bölməsi MGP Novo-Filya - Bakı kimi tanınır);

Mərkəzi Asiya - Mərkəz (CAC) beynəlxalq qaz kəməri sisteminin 2 xəttinin hissələrinin dəyişdirilməsi və Rusiya qazının Qazaxıstan vasitəsilə Özbəkistana tədarükünün başlanması ilə Rusiya qazının daha sonra İrana çatdırılması üçün Türkmənistanın cənubuna gətirilməsi mümkündür. (Türkmənistanda Mərkəzi Asiya - Mərkəz (CAC) beynəlxalq qaz kəməri sisteminin xətlərindən biri Dövlətabad yatağına çatır, oradan qaz artıq Dövlətabad - Seraxs - Xangiran beynəlxalq qaz kəməri ilə İrana verilir).

Bunu Sergey Tsivilyov üzə çıxarıb, o, Rusiya və İranın Azərbaycandan keçən qaz kəmərinin marşrutu ilə bağlı razılığa gəldiyini xəbər verib, lakin söhbətin mövcud qaz kəmərlərinin genişləndirilməsindən, yoxsa yeni layihədən getdiyini dəqiqləşdirməyib.

Lakin Rusiya qazının İrana nəqlinə başlamaq üçün Azərbaycan marşrutunun seçilməsi gələcəkdə Mərkəzi Asiya marşrutunun reallaşdırılmasını istisna etmir.

S.Tsivilyevdən tezislər: Azərbaycan vasitəsilə marşrut razılaşdırılıb,

həcmlər artıq müəyyən edilib, biz danışıqların son mərhələsindəyik - qiymətin təsdiqi,

qiymət həmişə kommersiya məsələsidir, kompromis axtarışıdır, ona görə də hər iki tərəfdən işçi qruplar yaradılıb və mütəxəssislər qiymətə yanaşmanı inkişaf etdirir,

Qiymətlə bağlı əsas qərar neft və qazın kalorifik dəyərinin müəyyən bir əmsalla paritetidir, bu zaman tərəflər arasında hələ də fərqlər mövcuddur.

V.Putin Rusiya qazının İrana nəqlinin qiymətləri və həcmləri məsələsinə də münasibət bildirib.

V.Putindən tezislər:

Həmişə çətinliklər var, həmişə tələb olunan suallar yaranır: a) koordinasiya; b) iqtisadiyyatın bu və ya digər sahəsində yaranan vəziyyəti nəzərə alaraq;

çoxlu suallar var, o cümlədən qiymətlərin koordinasiyası, neft və qazın kalorifik dəyərinin [uçotu] və s., bunlar texniki məsələlərdir, razılaşdırılır, layihə gedir,

Mümkün tədarüklərin həcmindən danışsaq, hesab edirik ki, biz kiçik həcmlərdən başlamaq lazımdır, yəni 2 milyard m3/il qədər və ümumilikdə bu, İrana ildə 55 milyard m3-ə qədər tədarük həcminə gətirib çıxara bilər.

Digər neft və qaz məsələlərinə gəlincə,

Rusiya-İran danışıqlarının gündəmində həmçinin svop neft tədarükü, o cümlədən Rusiya şirkətlərinin İranda neft və qaz yataqlarının işlənməsində, neft emalı və neft-kimya zavodlarının tikintisində iştirakı var.

Svap   neft tədarükü məsələsi ilk mərhələdə 2022-ci ilin sonuna kimi həll olunmalı idi, biz ildə 5 milyon ton neft tədarükündən danışmaq olar, amma məsələ ilişib qalıb.

2025-ci il yanvarın 17-də aparılan danışıqlardan sonra M.Pezeşkian bildirib ki, o və komandası son aylarda Rusiya enerji sənayesinin nümayəndələri ilə ətraflı danışıqlar aparıb. Müqavilənin şərtləri ilə bağlı tərəflər arasında razılaşmalar demək olar ki, əldə olunub, təsdiqləmə prosesi yekun anlaşma memorandumunun imzalanmasına qədər davam edəcək.

Moskvada Rusiyanın işgüzar dairələrinin nümayəndələri ilə görüşdə çıxış edən M.Paknejad İranın neft sənayesinə sərmayə yatırmaq üçün əlverişli şəraitin olduğunu vurğulayıb.

M.Paknejaddan  tezislər:

İranın neft sənayesi bir çox investisiya imkanları təklif edir, əslində o, neft və qaz yataqlarının işlənilməsi, neft emalı zavodlarının və neft-kimya komplekslərinin tikintisi,

İranın neft sənayesinə qoyulan investisiyaların gəliri çox yüksəkdir,

Bu imkanların reallaşdırılması maraqlı tərəflərə müqavilələri uğurla müzakirə etmək üçün bankların və maliyyə bazarlarının iştirakını tələb edir,

Rusiya şirkətləri hazırda İranın bir sıra neft və qaz yataqlarında 7,5 milyard dollardan çox müqavilələr imzalayır.

Bu layihələr xeyli irəliləyiş əldə edib və İran və Rusiya şirkətləri arasında malların tədarükü və tikinti sahəsində əməkdaşlıq imkanları yaradıb.

Qazprom və NIOC arasında 2022-ci ilin iyulunda imzalanmış strateji əməkdaşlığa dair anlaşma memorandumu çərçivəsində İranda qaz və neft yataqlarının işlənməsində əməkdaşlıq imkanlarının təhlili verilmişdir.

İranın Neft Nazirliyi bu müqavilə üzrə potensial müqavilələrin dəyərini 40 milyard dollar qiymətləndirib.

Potensial layihələrə Kiş və Şimali Pars qaz yataqlarının işlənməsi, Cənubi Pars yatağında lay təzyiqinin artırılması üzrə işlər, Mansuri, Ab-Timur, Karanc, Şanqule və Azar neft yataqları daxildir.

"Qazprom"dan başqa, İranda 5 neft yatağının işlənməsində iştirak edən "ZN-Vostok" şirkəti fəaliyyət göstərir.

İranın rus qazına nə ehtiyacı var ki? Bu razılaşmanın arxasındakı əsl mətləb nədir?

"Rusiya qazının Pakistana, ondan sonra isə Hindistana ayaq açması üçün zəmin yaradırlar"

Ekspet İlham Şaban "Bakı-Xəbər"ə açıqlamasında "Məsələ burasındadır ki, yanvarın 17-də Moskvada Rusiya və İran arasında  strateji tərəfdaşlıq haqqında sənəd imzalanıb. Bu zaman energetika sahəsində əməkdaşlığın gücləndirilməsi Rusiya qazının İrana nəql edilməsi müddəsını nəzərdə tutur. Ortaya çox gözəl bir sual çıxır ki, dünyanın karbohidrogen ehtiyatlarına görə birinci ölkəsi olan Rusiya ilə dünyanın ikinci ölkəsi İran nəyə görə qaz sövdələşməsinə gedirlər? Bu sövdələşmə nəyə lazımdır? Bunun arxasında duran məsələ bir tərəfdən indiki şəraitdə daha çox siyasi mahiyyət daşıyır, eyni zamanda bu, bazarlara siqnal yönləndirən bir addımdır. Ona görə ki, Rusiya əvvəllər 160 milyard kub metrə qədər həcmi bir il ərzində Avropa bazarında satırdısa, 2025-ci ildə bu həcmlərin bir qismi də, yəni 15 milyardı da Ukrayna üzərindən azaldı. 2025-ci il üçün proqnoz təxminən 30 milyard kub metrdir. Bəlkə də ondan da az olacaq. Kreml başa düşür ki, hətta 2025-ci ildə Rusiya-Ukrayna müharibəsi dayandırılsa belə, ancaq Rusiya üzərindən sanksiyalar götürülməyəcək və uzun illər üçün hesablanıb. İkinci bir tərəfdən, Rusiya qazının Avropa ölkələrinə bərpa edilməsi də dumanlı məsələdir. Ona görə də, Rusiya öz qazının bir hissəsini Çin bazarı üçün artırır. Ancaq bir ölkə bir bazardan asılı olanda alan tərəf şərtləri diqtə edir. Ona görə də artıq gördük ki, rəsmən elan edilməsə də, Rusiyanın Çinə yönəlik ikinci qaz kəməri (ona "Sibirin gücü - 2" deyirdilər) vardı, bu kəmər artıq yoxdu. O kəmərin 50 milyard kub metr buraxıcılıq gücü olmalı idi, bunun nəticəsində Çin bazarına 90 milyard kub metr Rusiya qazı getməli idi. O, gündəmdən faktiki olaraq çıxıb. Nəticə etibarilə Rusiya düşünür ki, elə bir addımlar atmalıdır, bu, həcm etibarı ilə "Sibirin gücü-2" kəmərinə bərabər olmalıdır. Bu həm Çinə, həm də Qərbə siqnal olmalıdır. Bu baxımdan da, bunu da gözəl anlayır ki, bunlar söz olaraq qalmamalı, işlər real bir addım atmaqdan başlamalıdır. Ona görə də mətbuat konfransında Rusiya prezidenti qeyd etdi ki, nəzərdə tutulan həcm 2  milyarddan 55 milyarda qədər idi. Bu 2 milyardı nəyə görə qeyd etdi?".

İ.Şaban vurğuladı ki, Azərbaycanla İran arasında infrastruktur məhz 2 milyard kub metr qazı ötürməyə imkan verir. O, həmçinin dedi ki, ikinci bir tərəfdən, İranla Pakistan arasında tikintisi başa çatmayan bir qaz kəməri var. "O kəməri bitirib Rusiya qazını Pakistana, ondan sonra isə Hindistana ayaq açması üçün zəmin yaradırlar. Məsələ burasındadır ki, bu iş geniş masştablıdır. Kollektiv Qərblə sanksiya altında olan ölkələr arasında münasibətlər məlumdu. Qərb istəyir ki, yenə Hindistanı ayağa qaldırsın, Çinin artan gücünün və xarici bazarlara ekspansiyasının qarşısını alsın. Bu tərəfdən də, Rusiya bu faktordan da yararlanmaq istəyir ki, aralıq bir dövləti öz tərəfinə çəkməsə də, loyallaşdırsın. Yəni uzun illərə hesablanmış bir layihədir. Gerçəkdə necə olacaq, bunu demək çox çətindir. Çünki hər anın, hər zamanın, hər ilin dəyişkənliyinin və hökmünün olduğunu biz artıq 3 ildir müşahidə edirik" - deyə İ.Şaban bildirdi.

İradə SARIYEVA