Qayıdış - Hələlik Şərqi Zəngəzura və Qarabağa, Qərbi Azərbaycan qabaqdadır...
Azad edilmiş ərazilərdə məskunlaşmanın münaqişə və ya işğaldan bütün xalqlar üçün böyük əhəmiyyəti var. Azad olunan bu ərazilər sadəcə torpaq deyil, möhkəmliyi, suverenliyi və daha parlaq gələcək vədini simvollaşdırır.
Bu ərazilərdə məskunlaşma iqtisadi artımın təşviqi, mədəni irsin qorunması və milli birliyin möhkəmləndirilməsi üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir.
Azad ərazilərdə məskunlaşma suverenliyin və milli təhlükəsizliyin möhkəmləndirilməsinə xidmət edir
Yuxarıda qeyd olunanlar fonunda azad edilmiş ərazilərdə Azərbaycan dövləti tərəfindən məskunlaşma siyasətinə xüsusi diqqət olunması tamamilə təbii xarakter daşıyır. Azad edilmiş ərazilərin məskunlaşdırılmasının əsas səbəblərindən biri milli suverenliyi və təhlükəsizliyi möhkəmləndirməkdir. Bu ərazilər üzərində nəzarəti geri qaytarmaq bir millətin ərazi bütövlüyü və müstəqilliyinin güclü təsdiqidir. Paralel şəkildə infrastrukturun yaradılması azad olunan yerlərdə effektiv idarəçilik üçün əlverişli zəmin yaradır, kənar müdaxilə və ya yenidən münaqişə riskini azaldır.
Qayıdış həm də hökumətə resursları və kadrları daha effektiv şəkildə yerləşdirməyə imkan verir. Azad edilmiş ərazilər münaqişə dövrlərində uzunmüddətli baxımsızlıq, dağıdılma və ya resursların istismarı səbəbindən çox vaxt əhəmiyyətli iqtisadi problemlərlə üzləşirlər. Bu ərazilərin köçürülməsi yerli iqtisadiyyatı yenidən qurmaq və canlandırmaq imkanı verir. Yollar, məktəblər və səhiyyə müəssisələri kimi infrastrukturun inkişafı biznes və investisiyaları cəlb edir, iş yerləri yaradır və həyat səviyyəsini yaxşılaşdırır. Azad edilmiş bir çox rayonlarda ümumi dolanışıq vasitəsi olan kənd təsərrüfatını dövlət dəstəyi və müasir texnikalar vasitəsilə canlandırmaq olar. Bundan əlavə, bu ərazilərin milli və beynəlxalq ticarət şəbəkələrinə inteqrasiyası iqtisadi artımı artırır və regional fərqləri azaldır. Azad edilmiş ərazilərdə inkişaf edən iqtisadiyyat təkcə yerli əhaliyə fayda vermir, həm də ölkənin ümumi iqtisadi dayanıqlığını gücləndirir. Azad edilmiş ərazilər həm də mədəni və tarixi əhəmiyyətə malikdir. Bu ərazilər müqəddəs yerlər, tarixi abidələr və millətin kimliyini təcəssüm etdirən çoxillik ənənələrə ev sahibliyi edir. Həmin bölgələrə köçürülmə mədəni irsin qorunub saxlanmasını və gələcək nəsillərə ötürülməsini təmin edir. Tarixi abidələrin bərpası və ya ənənəvi sənətkarlığın dirçəldilməsi kimi mədəni qorunmada köçürülən sakinlərin iştirakı onlar arasında məmnunluqla qarşılanır. Bu mədəni əlaqə xalqla torpaq arasındakı bağı, ərazi üzərində milli iddiaların legitimliyini gücləndirir.
Milli birliyə güclü töhfə verən mühüm faktor...
Azad edilmiş ərazilərin məskunlaşdırılması bütün vətəndaşlar üçün inklüzivliyi və bərabər imkanları təşviq etməklə milli birliyə töhfə verir. Köçürülmə təşəbbüsləri həmçinin resursların və imkanların ədalətli bölüşdürülməsini təmin etməklə çoxsaylı həll etməyə xidmət edir.
Qeyd edək ki, İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra Qarabağda və Şərqi Zəngəzurda, ora köçürülən keçmiş məcburi köçkünlərlə yanaşı, bu bölgədə aparılan layihələrin icrasında çalışan, həmçinin ayrı-ayrı dövlət qurumlarının yerli bölmələrində xidməti vəzifələrini yerinə yetirən, yenidən fəaliyyətə başlamış səhiyyə, təhsil, mədəniyyət, turizm, sənaye, energetika müəssisələrində işləyən, ümumilikdə, 30 mindən çox insan yaşayır. Hazırda dövlətimiz tərəfindən işğaldan azad edilmiş ərazilərimizdə möhtəşəm quruculuq işləri həyata keçirilir. Bunun üçün külli-miqdarda vəsait sərf olunur. Qeyd edilən məsələ ilə bağlı yerli televiziya kanalalrına müsahibəsində prezident İlham Əliyev qeyd edib: “Qarabağın və Şərqi Zəngəzurun bərpası bizim üçün hərbi məsələlərlə bərabər ən vacib prioritetlərdən biridir. Bu il ən azı 4 milyard manat ayrılacaq. Amma mən hesab edirəm ki, biz daha çox vəsaiti səfərbər edə bilərik. Biz üç il ərzində 10 yaşayış məntəqəsinə keçmiş köçkünləri qaytara bilmişik və artıq mətbuatda da bu gedib. On mindən çox köçkün artıq evlərlə təmin edilib və orada yaşayır. Bütövlükdə 30 minə yaxın insan orada yaşayır, müxtəlif vəzifələrdə çalışırlar, inşaatda, dövlət işlərində və digər sahələrdə.
Bu il üçün bizim planlarımızda daha 20-yə yaxın yaşayış məntəqəsinə keçmiş köçkünləri qaytarmaqdır. O şəhər və kəndlərin adları artıq seçilib, layihələr icra edilir. Bir çox kəndlərdə, şəhərlərdə indi inşaat işləri gedir və bu ilin sonuna qədər 30-a yaxın yaşayış məntəqəsində keçmiş köçkünlər məskunlaşacaqlar. Biz əsas infrastruktur layihələrini yəqin ki, bir-iki ilə başa çatdıracağıq. Ən çox vəsait bu layihələrə gedir. Çünki 60 kilometrdən çox tunellər, körpülər, elektrik stansiyaları, su anbarları inşa edilir. Biz artıq orada 30-dan çox su elektrik stansiyasını işə salmışıq, dəmir yolları çəkmişik. Yəni, bütün bunlar əsas maliyyə yükü götürür. Təqribən 2-3 ildən sonra əsas infrastruktur layihələri başa çatacaq və ondan sonra yaşayış fondunun yaranmasına istiqamətləndiriləcək məbləğ daha böyük olacaq. Amma yenə də əgər biz dünya tarixinə nəzər salsaq görərik ki, işğaldan və dağıntıdan əziyyət çəkmiş heç bir ölkə öz ərazilərini bu templə və bu keyfiyyətlə bərpa etməyib”. O da faktdır ki, əhəmiyyətinə baxmayaraq, azad edilmiş ərazilərin məskunlaşdırılması problemsiz deyil. Çünki bu bölgələr infrastrukturun zədələnməsi və ətraf mühitin deqradasiyası səbəbindən geniş yenidənqurma tələb edir. Hökumət yenidənqurma üçün əhəmiyyətli resurslar ayırır. Məskunlaşanların təhlükəsizliyini təmin etmək üçün mina və partlamamış hərbi sursatlar kimi təhlükəsizlik problemlərinin həlli də xüsusi diqqət mərkəzindədir. İnfrastrukturun inkişafına, iqtisadi təşviqlərə və sosial xidmətlərə üstünlük verən siyasət və proqramlar məskunlaşanlar üçün əlverişli mühit yaradır. Beləliklə, azad edilmiş ərazilərin məskunlaşdırılması ölkəmizdə firavan gələcəyin təmin edilməsi istiqamətində mühüm addımdır. İqtisadi, sosial və mədəni ehtiyacları qarşılamaqla bu bölgələr yeniləşmə və güc simvoluna çevrilir. Nəticə etibarı ilə azad edilmiş ərazilərin məskunlaşdırılması prosesi təkcə torpaqların geri alınmasından ibarət deyil. Bu, həm də kimliyi, birliyi və daha yaxşı sabahın vədidir. Azərbaycan bu müstəvidə də mühüm uğur nümunəsi yaradır.
Tahir TAĞIYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
