Rusiya-Avropa qaz müharibəsi Azərbaycana da təsir göstərdi...
Məlum olduğu kimi, Ukrayna qaz tranzitilə bağlı müqaviləni uzatmaqdan imtina edəndən sonra Rusiyanın “Qazprom” şirkəti bu ölkə ərazisi ilə qazın nəqlini dayandırıb. Bunun Rusiya qazından asılılığını illərdir azaldan bir çox Avropa ölkəsi üçün hər hansı fəsada yol açmayacağı deyilir.
Slovakiya, Macarıstan, Avstriya və bir neçə Balkan ölkəsi, nisbətən az həcmlərdə olsa da, Rusiya qazını almağa davam edirdi. İndi həmin ölkələrdə həyəcan təbili çalınır.
Qaz tranziti haqqından imtina Ukraynaya ildə 800 milyon dollara başa gələcək. Rusiya isə ildə 5 milyard dollarlıq satışlardan məhrum olacaq.
Ukrayna Energetika Nazirliyi qaz nəqlinin dayandırılmasını milli güvənlik səbəbləriylə əlaqələndirərək beynəlxalq tərəfdaşlarını xəbərdar edib. Ukraynanın energetika naziri German Qaluşenko qeyd edib: “Rusiyadan gələn qaz tranzitinin dayandırılması tarixi olaydır. Rusiya satış bazarlarını itirdiyindən maliyyə itkiləriylə üzləşəcək”. Qeyd edək ki, 2022-ci ildə “Şimal axını” qaz borusu dağılandan sonra Sibirdən Ukrayna ərazisiylə Avropaya təbii qazı nəql edən boru Rusiyanın sonuncu böyük kəməri idi. Belarus üzərindən Polşaya “Yamal-Avropa” xəttiylə nəql edilən qazın təchizatı hələ 2022-ci ildə, Ukraynada savaş başlanandan sonra dayandırılmışdı. Bir çox avropalı istehlakçı artıq ABŞ, Qətər və Norveçdən mayeləşdirilmiş təbii qaz alır. Macarıstan və digər ölkələr Qara dənizin dibilə çəkilən “Türk axını” xəttindən Rusiya qazı almağa davam edir. Türkiyənin enerji və təbii sərvətlər naziri Alparslan Bayraktar məsələ ilə bağlı bildirir ki, Türkiyə Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə daha böyük töhfə vermək istəyir. Ankara Mərkəzi və Şərqi Avropa ölkələrinə ildə 10 milyard kubmetrədək qaz tədarük etməyə hazırdır. Energetika naziri qeyd edib ki, Türkiyədən mavi yanacağın tədarükünün artırılması Avropa tərəfindən siyasi iradə və öhdəlik, eləcə də interkonnektorlara sərmayələrin artırılması ilə mümkündür. Eyni zamanda, Bayraktar Qətərdən Türkiyəyə qaz kəməri layihəsini perspektiv adlandırıb və qeyd edib ki, bu ideya reallaşarsa, Avropaya qazın svop tədarükü mümkün olacaq: “İdeyanın həyata keçirilməsi üçün əsas şərt regionda, xüsusən də Suriyada sabitlikdir. Bu, müəyyən vaxt tələb edir”. O qeyd edib ki, Türkiyə Suriyanın özündə də qaz kəməri tikintisi layihələrini həyata keçirə, eləcə də qonşu ölkənin elektrik enerjisinə ehtiyacını ödəmək üçün üzən elektrik stansiyalarının potensialından istifadə edə bilər.
Bunlarla yanaşı, Avropa Azərbaycan qazına da ümid edir. Məsələ ilə bağlı ukraynalı iqtisadçı ekspert İvan Us bildirib ki, Rusiyanın Avropaya təbii qaz nəqlinin pik həcmi sovet dövründə olub. Sonra qaz nəqli azaldılıb: “Rusiyanın Ukraynaya qarşı başladığı müharibədən sonra qaz nəqlinin həcmi daha da azaldıldı. 2024-cü ilin sonuna olan statistikaya görə, Rusiyanın Avropaya qaz nəqlinin həcmi təxminən 30 milyard kubmetrə yaxın olub. Rusiyanın Avropaya qaz ixracının təxminən yarısı Ukraynadan keçirdi. Bu da təxminən Rusiya üçün illik 5-6 milyard dollar gəlir demək idi. Ukrayna da Rusiya qazının nəqlindən qazanırdı. Bu da təxminən illik 800 milyon dollar idi”. Onun sözlərinə görə, Avropa ölkələri alternativ marşrutlarla təbii qazla təmin olunacaq: “Avropanı təbii qazla təmin etmək üçün “Cənub dəhlizi” var. Rusiya təbii qazını Qara dənizlə Türkiyə vasitəsilə Bolqarıstana və daha sonra Avropa ölkələrinə çatdırır. O ki qaldı Avropanın alternativ mənbələr hesabına qaz almasına, ilk növbədə deyim ki, Avropa üçün Azərbaycan, Norveç, ABŞ, Qətər, Əlcəzair qazı var. Bu ölkələrdən Avropaya təbii qazın çatdırılması üçün əlverişli logistika mövcuddur. Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsi başlayandan sonra Avropa alternativ qaz marşrutları üçün öncədən tədarükünü görüb. Bir sadə həqiqəti də yaddan çıxarmaq lazım deyil ki, Tramp prezidentlik səlahiyyətinə başladıqdan sonra Avropa ölkələrinin ABŞ-dan daha çox təbii qazın almasını tələb edəcək”. Qeyd edək ki, Azərbaycanın “Transadriatik” boru kəməri (TAP) vasitəsilə Avropaya qaz ixracına başlamasından dörd il ötür. Bu müddətdə TAP-la Avropaya 42.8 milyard kubmetr qaz tədarük olunub. Ötən il Avropaya qısa və uzunmüddətli müqavilələr üzrə 12.9 milyard kubmetr qaz ixrac edilib. Avropada təbii qaz ehtiyatına mənfi təsir göstərən əsas amil soyuq havadır. Avropa Qaz İnfrastrukturunun məlumatlarına görə, 2024-cü ilin noyabrında Aİ-nin orta təbii qaz ehtiyatı 95 faiz olduğu halda 2025-ci ilin əvvəlində bu rəqəm 72 faizə enib. Ehtiyatlarda azalma əvvəlki illərin eyni dövrlərində də müşahidə olunub. Lakin azalma sürəti cari məlumatlardan daha məhdud idi. Ehtiyatlarda azalma tendensiyası növbəti aylarda da davam edəcək. Azərbaycan hökuməti bu fonda artıq açıqlayıb, 2027-ci ilə qədər Avropada qaz satış həcmlərimizi 16 milyard kubmetrə çatdırmağı planlaşdırır. Avropanın da buna aehtiyacı var. Rusiya qazının Ukrayna üzərindən Avropya ixracının dayandırılması artıq birjalardakı qaz qiymətlərində öz əksini tapıb. Qazın qiyməti əvvəlcə 450 dollar həddini keçdi və artıq 31 dekabrda qaz 530 dollara qədər bahalaşmışdı. Misal üçün 2025-ci ilin ilk hərraclarında qazın qiyməti mütəmadi olaraq, 550 dollar həcmindən aşağı ticarət edib. Bu onun göstəricisidir ki, Avropa Rusiya qazının Ukrayna üzərindən verilişinin dayandırılmasını ehtiyat anbarlarda kifayət qədər qazın olmasına baxmayaraq, hiss etməyə başlayıb. Bu da Avropanın Azərbaycana ehtiyacını artırır.
Ramil QULİYEV
