Türk dünyasının 855 milyard ticarət dövriyyəsində Azərbaycanın payı cəmi 7-8 milyard?..
Elçin Qurbanov: “İqtisadi göstəricilər 2023-cü ildən başlayaraq yüksələn xətt üzrə inkişaf edir”
2022-ci ildə Azərbaycanla türk dövlətləri arasında ticarət dövriyyəsi əvvəlki illə müqayisədə 70 faiz artaraq 7 milyard 170 milyon dollar təşkil edib. 2023-cü ilin yanvar-iyul aylarında isə Azərbaycanın türk dövlətləri ilə ticarət dövriyyəsi 5 milyard 666 milyon dollar təşkil edib.
Bu göstərici ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 41,9 faiz çoxdur. Həmin dövrdə Azərbaycanın Türkiyə ilə ticarət dövriyyəsi illik müqayisədə 40,5 faiz, Qazaxıstanla 32 faiz, Türkmənistanla 3,6 dəfə, Qırğızıstanla isə 4,8 dəfə artıb.
Qeyd edək ki, Azərbaycanın türk dövlətləri ilə ticarət dövriyyəsinin yaxın illərdə 15 milyard dollaradək artırılması hədəflənir.
Ümumilikdə, 4,8 milyon kvadratkilometr əraziyə, 1,4 trilyon ABŞ dolları dəyərində ümumi daxili məhsula və 855 milyard ABŞ dollarından çox ticarət dövriyyəsinə malik türk dövlətləri böyük iqtisadi potensiala, enerji resurslarına, nəqliyyat yollarına və müasir hərbi imkanlara malikdir. Türk dövlətləri dünyanın ümumi ticarət dövriyyəsinin 2,4 faizini və qlobal ümumi daxili məhsulun 1,6 faizini təşkil edir.
Göründüyü kimi, ümumi türk dövlətləri arasındakı ticarət dövriyyəsi 855 milyard ABŞ dollarından çox olduğu halda, bu dövriyyədə Azərbaycanın payına cəmi 8 milyarda yaxın vəsait düşür. Bu rəqəm Azərbaycanın iqtisadi potensialına adekvatdırmı?
İqtisadçı Elçin Qurbanov “Bakı-Xəbər”ə açıqlamasında bildirdi ki, rəsmi statistikaya görə, 2022-ci ildə müstəqil Türk dövlətləri ilə ticarət dövriyyəsinin göstəriciləri aşağdakı kimidir: “Yəni 7 milyard bir yüz yetmiş min, yüz altımış bir dollar 50 sent . Bu siyahıya digər türkdilli dövlətlər aid deyil.
Cədvəl 1
Müstəqil Türk dövlətləri İxrac Min ABŞ Dolları
Türkiyə 3 544 755,90
Özbəkistan 46 451,00
Qazaxıstan 104 031,30
Qırğızıstan 4 736,70
Türkmənistan 25 691,10
CƏMİ 3 725 666,00
Cədvəl 2
Müstəqil Türk dövlətləri İdxal Min ABŞ dollar
Türkiyə 2 297 421,90
Özbəkistan 136 856,90
Qazaxıstan 494 437,20
Qırğızıstan 6 073,50
Türkmənistan 509 706,00
CƏMİ 3 444 495,50
Cədvəl 3
Müstəqil Türk dövlətləri ticarət dövriyyəsi min ABŞ dolları
Türkiyə 5 842 177,80
Özbəkistan 183 307,90
Qazaxıstan 598 468,50
Qırğızıstan 10 810,20
Türkmənistan 535 397,10
CƏMİ 7 170 161,50
Cədvəllərdən göründüyü kimi, ötən 2022-ci ildə müstəqil türk dövlətləri ilə ümumi ticarət dövriyyəsi 7170161,50 min ABŞ dolları, həmin dövlətlərdən məhsul (əmtəə və xid) idxalı 6179278.60 min ABŞ dolları, ixrac İsə 3725666.00 min ABŞ dolları təşkil edib. Bu da 2022-ci ildə ölkədə 133,8 milyard manatlıq ÜDM-in Dollar ekvivalentində, yəni 78.7 mlrd ABŞ dollarının yuvarlaq 10 faizə yaxın həcminə bərabərdir. Azərbaycan əsas ixrac əməliyyatlarını ( neft, qaz, ) Avropa ilə reallaşdırır. Xarici ticarət dövriyyəsində idxalın payına düşən əsas hissə: qida ,texnika, maşın-avadanlıqlar, avtomobillər, kənd təssərüfatı texnikası, əczaçılıq və s.mallar təşkil edir. Həmin malların böyük əksəriyyətinin istehsalçıları isə əsas etibarilə türkdilli dövlətləri olmayıb. Azərbaycanın ÜDM-də xüsusi kütləyə malik olan karbohidrogen istehsalı və ixracı Avropa üzərindən reallaşdırılır. Ona görə də türkdilli dövlətlər ilə ticarət dövriyyəsində cəlbedici rəqəmin olmaması sualı meydana gəlir. Əslində isə türkdilli dövlətlərlə (Müstəqil türk dövlətləri) ticarət dövriyyəsinin göstəriciləri qeyri-qənaətbəxş də deyil. Amma iqtisadi göstəricilər 2023-cü ildən başlayaraq yüksələn xətt üzrə inkişaf edir. Bu da daha yaxşı proqnozlar üçün zəmin yaradır”.
Məhəmmədəli QƏRİBLİ
