İran elitası Azərbaycanın Zəngəzur dəhlizindən vaz keçdiyini zənn edir - yanlış....
Zəngəzur yolu Şərq-Qərb nəqliyyat dəhluzinin bir hissəsi kimi yaxın iki ildə açılacaq
İran hələ də Zəngəzur dəhlizinin açılmasına öz etirazlarında israrlıdır. Hətta rəsmi Tehranın hakimiyyət elitasında Azərbaycan Silahlı Qüvvələri ilə İran ordusu arasında keçirilən birgə təlimləri Azərbaycan hökumətinin Zəngəzur dəhluzinin açılmasından vaz keçdiyi kimi qiymətləndirənlər də var.
Məsələn, İranın ali dini liderinin beynəlxalq məsələlər üzrə müşaviri Əli Əkbər Vilayəti belə düşünənlərdən biridir.
“İran və Azərbaycanın birgə təlimləri iki ölkə arasında qarşılıqlı etimadın artdığını göstərir və inşallah bu, İran və Azərbaycanın tarixində dönüş nöqtəsi olacaq. Bu, həssas bölgədə sülh və təhlükəsizliyin bərqərar olması ilə bağlıdır”. Bunu İranın ali dini liderinin beynəlxalq məsələlər üzrə müşaviri Əli Əkbər Vilayəti deyib.
O bunu “İran və Azərbaycan arasında qardaşlıq münasibətlərinin və mehriban qonşuluğun getdikcə möhkəmlənməsinə dəlalət edən mühüm hadisə” adlandırıb.
Vilayəti əlavə edib ki, son illərdə Ukrayna müharibəsindən sonra ABŞ NATO pərdəsi altında Cənubi Qafqaz regionuna nüfuz etmək və praktiki olaraq Rusiyanın diqqətini Ukraynadan Cənubi Qafqaza cəlb edəcək alternativ yaratmaq niyyətində olub.
“İran Amerikanın və onun regional müttəfiqlərinin təsirinə qəti şəkildə qarşı çıxıb və onun şimal-qərb sərhədləri boyunca belə bir təhlükənin yaranmasının qarşısını alıb".
Vilayəti Qərbin və NATO-nun “Cənubi Qafqazla bağlı düzgün niyyətlərinin olmadığını” göstərən addımlar atdığını vurğulayıb.
“ABŞ başda olmaqla, Qərb və NATO Azərbaycan, Xəzər dənizi, Mərkəzi Asiya vasitəsilə Şərqdən Qərbə daşımalar etmək istədiyi üçün İran Zəngəzur yolunun açılmasına qarşıdır.
Bu təhlukənin dərinliyini ancaq İran anladı. Qərbdən fərqli olaraq, İran həqiqətən azərbaycanlı qardaşlarının mənafeyini və rifahını düşünür.
Bu məsələdə qarşılıqlı anlaşma üçün vaxt lazım idi və indi biz ümumi nəticələr əldə etmişik və bir neçə ay ərzində üç birgə manevr həyata keçirilib. Bu, iki ölkə arasında qarşılıqlı etimadın artmasından xəbər verir”, - deyə İranın Ali Rəhbərinin müşaviri yekunlaşdırıb.
Göründüyu kimi, İranın ali dini liderinin beynəlxalq məsələlər üzrə müşaviri Əli Əkbər Vilayətinin sözlərindən belə çıxır ki, Azərbaycan hökuməti əvvəl Zəngəzur dəhlizinin "hansı təhlukələrə" yol aça biləcəyini başa düşməyib, yalnız İran bunu duyub, guya artıq indi rəsmi Bakı da bu təhlükəni duyaraq, Zəngəzur dəhlizinin açılmasından vaz keçib. Əslində isə Azərbaycanın İranla münasibətləti ilə Zəngəzur dəhlizinin açılması tamamilə fərqli məsələlərdir. Biz İranla qonşuyuq və onunla ən uzun quru sərhədinə malikik. Ona görə də sərhəd ərazisində və ya regionun digər hissəsində hər hansi bir təhlükəsizlik tədbirinə ehtiyac yaranarsa, ordularımızın birgə hərəkətinə zərurət yarana bilər. Məsələn, İran və Azərbaycan silahlı qüvvələri qeyri-qanuni narkotik ticarətinin, qeyri-qanuni miqrasiyanın, qacaqmalçılığın və digər təhlukələrin qarşısını almaq üçün birgə hərəkət etmək məcburiyyətində qala bilər. Bu təlim muxtəlif ölkə ordulərı kimi birgə əməliyyatlarda iştirak etmək vərdişlərinə yiyəkənmək məqsədilə keçirilir. Düzdür, belə təlimlərin kecirilməsi üçün də siyasi münasibətlərin müəyyən mərhələyə yüksəlməsi vacibdir. Görünur, bu ugurlar iki ölkə arasında artıq əldə edilib. Amma bu dəqiqdir ki, Azərbaycan tərəfi heç vaxt Zəngəzur dəhluzini heç kimə güzəştə getmək fikrində deyil.
Bəli, Əli Əkbər Vilayətinin dediklərində o doğrudur ki, Qərb Zəngəzur dəhluzindən keçməklə, Xəzər dənizi üzərindən Mərkəzi Asiyaya və geri yük daşımalarını həyata keçirmək üçün nəqliyyat dəhlizi qurulmasında maraqlıdır. Bu dəhlizin açilmasında eynən Azərbaycan da maraqlıdır. Azərbaycanın bu dəhlizə birinci marağı ondan ibarətdir ki, bu yol vasitəsilə Naxçıvan Muxtar Respublikası blokadadan çixacaq, onun ölkənin Qərb rayonlari ilə birbaşa əlaqəsi yaranacaq. İkincisi, Azərbaycan və Türkiyə ilə dəmir və quru yolu açılacaq. Üçüncüsü isə bu dəhluz ildə Azərbaycana milyardlarla dollar dividend gətirə, ölkə sahibkarlarının Avropaya ucuz və qısa yolla çıxışını təmin edə, Cindən gələn malları daha ucuz əldə edə bilər.
Eyni zamanda bu dəhliz türk dövlətlərini bir-birinə bağlaya, türk dünyasını - "türk zolağı"nı bütövləşdirə bilər. Ona görə də Azərbaycan bu layihənin reallaşmasını hec kimə güzəstə gedə bilməz.
Digər tərəfdən, bu dəhluzin açılmasında Qərb də maraqlıdır. Avropa İttifaqı artıq Türkmənistanda bu dəhlizin bir hissəsinin rekonstruksiyasına və tikintisinə start verib. Dəhlizin Azərbaycan hissəsi, demək olar ki, hazırdır. Qars-Naxçivan dəmir yolunun tikintisi də başa çatmaqdadır. Bu dəhlizin yeganə problemi 43 km-lik Zəngəzur dəhluzidir ki, bu da qarşıdakı iki il ərzində öz həllini tapacaq.
Fikrimizcə, Ermənistan 2026-ci ilin əvvəllərində Zəngəzur dəhlizinin açılmasına razılıq verəcək. İranın isə bu məsələyə heç bir dəxli yoxdur.
Akif NƏSİRLİ
